भांगरभूंय | प्रतिनिधी
येस्ती व्हेर्दी (este verdi) हेच तरेचो पांचवो रंग!. पुर्तुगेजांच्या तेंपार ‘तेश्तिमुन्यु’ (गवाय) म्हण एक वेगळीच जमात आसली. आयचे काळावेले ‘विटनेस’!. हे लोक सामके हुशार आनी तल्लख बुद्धीचे. दुसऱ्याल्या घरार सुणी चडोवंक हुशार. पुर्तुगेजांच्या तेंपार ‘मिजरिकोर्दी’च्यो म्हणून सोर्ती येताल्यो. सोर्ती दोनच रंगाच्यो आसताल्यो एक पांचवो (Verde) आनी दुसरो हळडुवो (Amarelo). ही सोर्त जिखल्यार भरपूर पैशे मेळटाले. एकट्यान अशीच सोर्त काडली आनी ताका ती लागली. हें ताच्या भावाक कळ्ळें. ताणें बेठेंच ती सोर्त आपली, आपणे काडिल्ली म्हण त्रिबुनालार केस घाली. केस मोठ्यार पडून खूप वर्सां चल्ली आनी निमण्या ‘जुल्गामेंताक’ (result) पावली. दोनय पार्टीनी आपआपले ‘तेस्तिमुन्यु’ व्हेल्ले. जाणें सोर्त काडूंक नाशिल्ली तागेलो ‘तेस्तिमुन्यु’ खूपच हुशार आसलो. जुवीजान त्या हुशार तेस्तिमुन्याक प्रस्न केलो “तुवें तुगेल्या आशिलान सोर्त काडल्ली तें पळयलेलें?” तागेल्या आशिलान सोर्तच काडूंक नासली तर हो ‘तेस्तिमुन्य खंयच्यान पळयतलो? तरी पूण हाणें नेटान म्हळें “सीं सिन्योर!”. जुविजान रोखडोच दुसरो प्रस्न केलो “सोर्त कसल्या रंगाची आसली?” सोर्त दोनच रंगाची आसताली पांचवी आनी हळडुवी. हाणें सांगून सोडलें “वेर्द सिन्योर!”. पूण हाच्या दुर्देवान सोर्त आसली हळडुव्या रंगाची. जाणें सोर्त काडील्ली तो भाव सामको खोशी जालो. ‘तेस्तिमुन्य’ चुकलो म्हण्टगीर केस आपूण जिखलोंच अशें ताका दिसलें. पूण ही गवाय खूप हुशार. आपूण चुकलों म्हण ताका रोखडेंच कळ्ळें. ताणें त्रिबुनालाच्या हळडुव्या वण्टीक बोट दाखोवन म्हळें “येस्ती व्हेर्दी सिन्योर!” ह्या तरेचो पांचवो रंग. जुविजाक दिसलें की हाका पुर्तुगेज सारकी येना म्हण हाणें हळडुव्याक पांचवो रंग म्हळा. जुवीजान तागेलें म्हणणें फ़ावोराद थारावन जाणें सोर्त काडूंक नासली ताच्या फ़ावोराद निकाल दिलो. ह्या गजाली वेल्यान ही ओंपार आयल्या. जेन्ना कोणय चलाख बेरकी मनीस नाशिल्लेंच खरें करुन दाखयता ताका ही ओंपार मारतात.
पुर्तुगेज काळार असले देमांद खूप वर्सां चलताले. हातूंत पयसो आनी वेळ काबार जातालो. ह्या देमांदा खातीर व्हडलीं व्हडलीं घराणी काबार जाल्लीं. तेन्ना असल्या तेस्तिम्युन्याचें बरेंच फ़ावतालें. दोन घराण्या भीतर, भावां-भावां भितर झगडीं लावपाचें काम हे ‘तेस्तिमुन्य’ करताले. गोंयां भायल्या वाठारांनीं ज्या जाग्यार गोंयकार वसल्यात ते थंय रागाभरशीं ‘गोंयचो देमांद तुजेर पडूं!’ अशी वायट उतरां दितात.
‘सांकिस्तांवांक मिस ना’. सांकिस्तांव (सांक्रिस्तांव) म्हळ्यार इगर्जींत काम करपी वावराडी. ताचें काम म्हळ्यार इगर्जींची साफ़सफ़ाय करप, मिसाची सगळी तयारी करप आनी इगर्जींतल्या पाद्रिची सेवा करप, जेवण करप आदी. ह्या सांकिस्तांवांक बाबड्याक इतलें काम पडटा कीं इगर्जेंतले मिस ताका आयकूंक मेळना. मिस आयकूपाक पयसुल्ल्या वाठांरांतले लेगीत लोक येतात पूण हाका बाबाड्याक इगर्जेंत आसून लेगीत मिस आयकूंक मेळना.
आतां पळयात चवथीच्या दिसांनी आमच्या घरांत गणपती येता, ताची पुजा जाता, आरत्यो जातात पूण घरांतल्यो बायलो रानचेकुडींत इतल्यो व्यस्त आसतात, निवेद्य तयार कर, जेवणाची तयारी कर हातूंतच तीं घुस्पून उरतात. तांकां बाबड्यांक घरांत गणपती आसून लेगीत पुजा, आरत्यो बी खंय पळोवंक मेळटात? ‘सांकिस्तांवांक मिस नां’ असोच प्रकार तो!
‘भाटांतल्याक अर्दें मिस’ वा ‘लागशिल्ल्याक मिस नां’ ह्यो म्हणी ह्याच अर्थाच्यो. ‘कुमाराक मडकी धड नां’ हीवूय ह्याच अर्थाची म्हण.
‘पयलें भुरगें भुरगें न्हूं! दुसरें भुरगें भुरगें. तिसरें भुरगें सातिस्फ़ासांव, चवथें भुरगें तेंतेंसांव, पांचवें भुरगें माल्दिसांव’, आदले काळार खूप भुरगीं जातालीं. जेन्ना पयलेंच भुरगें जातालें तेन्ना सगळ्यांक खूप खोस जाताली आनी ह्या खोशयेंतच त्या भुरग्याचो सांबाळ करप जातालो. जेन्ना दुसरें भुरगें जातालें तेन्ना घरांतली खोस मातशी उणी जाताली. भुरगें जालां अशी जाणविकाय जाताली. तिसरें भुरगें जातगीर आतां आनी भुरगें नाका, आतां पुरो अशें जातालें. तरीय चवथें जालें जाल्यार तर ताची दगदग जाता आनी पांचवें जावप म्हळ्यार सत्यानासच. खंयचीय गजाल अती जाली तर ती वरदान थरनासतनां शापच दिसता असो ह्या म्हणीचो अर्थ. आदले काळार नकळतां लेगीत कुटूंब येवजणेचो संदेश दिवपी ही म्हण!
‘मायन दिल्लें उल्लें पायन दिल्लें सल्लें’ बापायन दिल्लो सगळो पैसो सोंपलो पूण आवयन लायिल्ले संस्कार, शिकयिल्लें शिवण सूत, रांदप कांतप ह्यो ज्यो कला शिकयिल्ल्यो त्यो सासणाच्यो उरतात आनी वेळप्रसंगार त्योच पावतात हो ह्या म्हणीचो अर्थ.
‘फ़ेस्ता फ़ुडें फ़ाम’. इगर्जेच्या फ़ेस्तापैलीं नोवेना सुरू जातात.इगर्जेत माडी पुरून फ़ेस्ताची खबर कळीत करतात. तो फ़ाम हो दीस. थोडे कडेन फ़ाम हो दिस फ़ेस्ता परस चड दबाज्यान मनयतात. कोलवेंच्या इगर्जेचो फ़ाम चड नांवाजतो. त्या दिसा हजारांनी लोक फ़ामाक जमतात. फ़ेस्त जावचेंच आसा फ़ाम व्हड दबाज्यान जाता. मुळ उत्सवा परस प्रसिध्दी चड जाता तेन्ना ही ओपार मारतात. फ़ेस्त आनी फ़ाम हीं कोंक़णीन आपणायिल्लीं पुर्तुगेज उतरां
‘एक मेस्त बरें फ़ेस्त चड मेस्त बुर्रां फ़ेस्त’. फ़ेस्ताक वा कसल्याय सुवाळ्याक एकूच मेस्त (रांदपी) आपयल्यार तो बरें जेवण करता. पूण चड रांदप्यांक आपयले जाल्यार तांचे भितर धुसफ़ूस जावन जेवणाची वाट लागता. एका कामाखातीर चड जाणांक हाडल्यार काम बरें जातलेंच अशें नां असो ह्या म्हणीचो अर्थ. हीच म्हण इंग्लिश भाशेंत ‘Too many cooks spoil the soup’ अशी आसा.
‘मिसाक गेल्ले आशेन, सेर्मांव जालो फ़िरंगी भाशेन’, ही एक कोंकणींतली बरीच आदली म्हण. बाटाबाटीच्या काळार जे नव- किरिस्तांव जाल्ले ते चड करुन अशिक्षीत आसले. ते जेन्ना मिसाक वताले तेन्ना सेर्मांव पुर्तगेज भाशेंत जाल्यान तांका बाबड्यांक तो समजनासलो मागीर ह्या पाद्रिंक कोंकणी शिकपाचें फ़र्मान काडलें. त्या पाद्रिनीं व्याकरणां, दोत्रिनां बी कोंकणी भाशेंत उजवाडाक हाडून अप्रत्यक्ष रित्या कोंकणीची सेवा केली.
भौशिक सभानीं थोड्या उलोवप्यांक आपलें गिज्ञान थंय जमिल्ल्या लोकांक कळना तसली भास उलोवन पाजळावपाची आसता. ‘चड फ़िरंगी भास हाडाक उरता मांस’ अशी तांची अवतिकाय जाता. मोठ्या आशेन असल्या सभेक सभेक गेल्या लोकांची अवस्था ‘मिसाक गेल्ली व्हडल्या आशेन, मिस जालें फ़िरंगी भाशेन’ अशी जाता.
थोड्यांक असल्या मिटिंगांक तड्डकां फ़ोडपाची संवय आसता. तांका लेखून ‘आमचो जुजे मारी देकोर कांतार करी’ ही म्हण वापरतात. कसल्याच पुराव्या बगर, पाठ (देकोर) केल्ले भशेन उलोवप असो ह्या म्हणीचो अर्थ.
‘गिरेस्त पियेल्यार आलेग्र म्हण्टात, दुबळो पियेल्यार बेबदो म्हण्टात’. ‘आलेग्र’ म्हळ्यार खोशी. जेन्ना श्रीमंत लोक सोरो पियेतात तेन्ना ते खोशी मनोवपाक पियेतात अशें म्हण्टात. पूण तोच सोरो जर गरिब पियेलो ताका बेबदो म्हण्टात. आमच्या समाजांतली विसंगती ही म्हण दाखयता.
‘कुंकुर्स चुकल्यार चुकूं पूण खतखतें वाड’. ‘कुंकुर्स’ म्हळ्यार पुर्तुगेज भाशेंत नोकरी दिवपापासत घेतिल्ली मुलाखत वा परिक्षा. आयच्या काळांतलो ‘इंटरव्यू’. एक मनीस कुंकुर्साक वचपाचो आसलो. पयलींच्या काळार पैस खंयूय वतनां पेज जेवन भायर सरताले. ह्या मनश्याच्या बायलेन घरा पावपाक कितलो वेळ लागतलो कोण जाणा हें येवजून आपल्या घोवाखातीर पेज आनी बरें खतखतें केल्लें. घोवाक खतखतें इतलें बरें लागलें कीं आनिक वाड आनीक वाड करीत खतखतें भुरकायत रावलो. हांगा हाका कुंकुर्साक वचपाक वेळ जातालो पूण ताका खंय पर्वा आसली? हांगा बायलेचो जीव सकयल वयर जातालो. बायलेन म्हळें “अमूक वरां जालीं, चलात, चलात तुमकां अमूक वरांचे रेपार्तिसांवांक (ऑफ़िसांत) पावंक जाय”. पूण हो म्हण्टा कसो “कुंकुर्स चुकल्यार चुकूं, पूण फ़ुडल्या फावटीं खतखतें अशे उतरतच म्हण कोण सांगतलो?”. जेन्ना कोणय आपलें म्हत्वाचें काम सोडून बेजबाबदारपणान वागता, जाका आपल्या कामाची तिश्ठत नासता, तेन्ना ही ओंपार मारतात.
‘आलक्याचें काजाक बोलक्याक घालें’, आलक्याचो कोट बोलक्याक सोबना. एका मनशाक सोबता ते दुसऱ्या मनशाक सोबना. काजाक-कोट
‘देस्पेज करुन रेस्पेत ना’, खर्च करुनूय जेन्ना मान मेळना तेन्ना ही ओपार मारतात. देस्पेज- खर्च, रेस्पेत- मान, आदर हीं दोनूय पुर्तुगेज उतरां.
‘दी रेस्पेत घे रेस्पेत’, दी मान घे मान ह्या अर्थाची ही म्हण. जर आपूण दुसऱ्याक मान दिना तर दसरो आपल्याक कसो दितलो? रेस्पेत- मान, आदर
‘दाली व्हडली साग्वाद थोडी’, भायलें आवरण व्हडलें पूण भितरली भेट ल्हान. थोडे ल्हान भेट आसल्यार लेगीत व्हडल्या बोक्सांत घालून नेट मारतात. पोको झेत. साग्वाद- भेट
‘कार्तोरीक लागून सुण्याक मान’, कार्तोर- सेक्रेटरी, पुर्तुगेज काळार हाका खूप मान आसलो. ताका सगळे भिताले. देखून ताचे वांगडा आशिल्ल्या ताच्या सुण्याक लेगीत लोक मान दिताले. आतां राजकी फ़ुडाऱ्यांच्या कार्यकर्त्यांक दितात तशे.
‘जोर पादिगाराक पेज सोमेस्तांक’, म्हाळ पैक जोर सगळ्या गांवाक पेज ह्या अर्थाची ही म्हण. पाद्रव्हिगार हो गांवचो एक म्हत्वाचो मनीस. ताका जोर येतगीर पेज दितात म्हण आदरान गांवचो सगळो लोकच पेज जेवतालो. पाद्रव्हिगार – पादिगार हें पुर्तुगेज उतर.
‘सोर्तीर पातयेता तो वाऱ्यार घर बांदता’, जो आपूण सोर्त फ़ुट्टली आनी आपूण गिरेस्त जातलो हें येवजीता, तो वाऱ्यार घर बांदता वा सपनां जियेता. सोर्त- लॉटरी – पुर्तुगेज उतर
‘आदलोच पाद्रीविगार बरो’,जेन्ना आपल्या कडेन जी वस्त आसता तेन्ना आमकां दुसरी वस्त जाय आसता. आपल्या कडेन आसता ताचेपरस ती बरी आसत अशी आस्त आसता. पूण नवी वस्त मेळटगीर आपल्याकडेन पयलीं आशिल्लीच वस्त बरी दिसता. एक गांवांत एक पाद्रिविगार आसलो. गांवांत ताच्यो खूप कागाळी आसल्यो. लोकांनी हो पाद्रिविगार बदलून नवो धाडपाची मागणी केली. पुण जेन्ना नवो पाद्रिविगार आयलो पूण तो पयलीं परस वायट अशें लोकांचे मत जालें. तेन्नाच्यान ही ओपार वापरांत आयली.
ह्यो आसल्यो पुर्तुगेज भाशेंतलीं उतरां आशिल्ल्यो कांय कोंकणी म्हणी.
(उत्तरार्ध)
सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
