भांगरभूंय | प्रतिनिधी
साक्षरताय आनी शाणपणा कडेन आडनदर करून ‘नवो भारत’ तयार करपाचो आसत जाल्यार तो फकत ‘आभासी भारत’ जातलो.
डिजिटल साधनांचो वापर वाडिल्ल्यान एक नवी डिजिटल संस्कृताय जल्माक आयल्या. तिका एक व्हडलो चोंबो आदार दिता, जो वास्तवा पासून खूब पयस आसा. ताचें मन, मेंदू आनी भावनांचो ताबो डिजिटल साधनांनी घेतला. ‘डिजिटल इंडिया’चो सांगोड डिजिटल साक्षरताय आनी डिजिटल बुद्धी हांचे कडेन जोडपाची आमकां गरज आसा. नाजाल्यार ती ‘नव्या उन्मादी (हिस्टेरिकल) भारताक’ जल्म दिले बगर रावची ना.
खंयचोय समाज विकसीत जायत आसता. भारतीय समाज हाका आडवाद ना. तो जायत्या संक्रमणांतल्यान गेला, दर खेपे चड प्रगत आनी विकसीत जावपाक ताणें प्राधान्य दिलां. म्हायती तंत्रगिन्याना उपरांत बदलाची गती वाडली. तो आतां मनशाच्या जिविताचो एक अभिन्न भाग जाला. तंत्रगिन्यान मनशाच्या जिवितांत इतलें खोलायेन रुजलां की ताणें ताच्या मेंदवाचो ताबो केन्ना घेतलो, हें लक्षांतूच आयलें ना. मनशाचें जिवीत सोंपें करपाक तंत्रगिन्यानाचो आदार घेवप ही वेगळी गजाल, पूण तंत्रगिन्यान हेंच जिवीत असो हालींच्या काळांत निर्माण जाल्लो ‘भ्रम’ हो हुस्को वाडोवपी आसा.
भारतीय समाज भोवभाशी, भोवसंस्कृतीक आसलो तरी सुरवाती सावन तो एकजीव आसा. आपली थळावी आनी प्रादेशिक अस्मिताय तिगोवन दवरून एक देश म्हूण व्यापक विचारांकय तो गंभीरतायेन घेता. भारतांत आपली म्हूण एक संस्कृताय आसा. तीय एक विकसीत, उत्क्रांत जावपी गजाल. परिस्थिती प्रमाण संस्कृतीक मुल्यां बदलतात. हो बदल मान्य करून ते प्रमाण वागणूक, मुल्यांत बदल घडोवन हाडप गरजेचें. संस्कृताय सांबाळपाक आनी तिच्या बदलांत प्रसार माध्यमांचो मुखेल वांटो आसा. ज्या समाजांत प्रसार माध्यमां प्रभावी आसतात, थंय प्रसार माध्यमांनी निर्माण केल्ली आनीक एक संस्कृताय आसता. ही माध्यम संस्कृताय मूळ संस्कृतायेचो एक भाग जाता वा ताचे समांतर चलता. वेगवेगळ्या माध्यमांतल्यान आयिल्लो आशय स्वीकारून अशे तरेन वागपी, वेव्हार करपी व्हड समाज हे संस्कृतायेंत आसता. प्रसार माध्यमांत येता तें सगलें सत्य मानून जायते जाण ते प्रमाण जिवीतांत बदल करून घेतात. मुल्यां, भेस, जिणे पद्दत आदी ते जिवितांत वापरपाक लागतात. नकळटां प्रसार माध्यमांनी ह्या लोकांची निर्णय घेवपाची प्रक्रिया आपले मुठींत धरल्या.
हालींच्या काळांत माध्यमां वांगडाच डिजिटल तंत्रगिन्यान खूब निर्णायक थारपाक लागलां. मनशाची सगली ‘स्पेस’ डिजिटल साधनांनी व्यापल्या. सोशल मिडिया हें ताचोच एक वांटो. तंत्रगिन्यान मनशाच्या जगपांत खोलायेन रुजलां हें न्हयकारूंक मेळचें ना. इंटरनॅटाचो विस्तार जाले उपरांतचो संवसार सामको गुंतागुंतीचो जाला. घरांत, ऑफिसांत, बाजारांत वा खंयूय आसूं, आमी तंत्रगिन्यानाच्या संवसारांतूच वावरत आसतात. आमची दरेक गजाल डिजिटल साधनां वरवीं नियंत्रीत जाता. हातूंतल्यान एक नवी संस्कृताय निर्माण जाल्या. तिका ‘डिजिटल कल्चर’ म्हणटात. आमची मूळ संस्कृताय, तिचीं मुल्यां, परंपरा आनी जिणे पद्दत आमचे वांगडा आसाच, पूण ताचे पलतडीं प्रसार माध्यमांनी, तशेंच डिजिटल साधनां वरवीं तयार जाल्ली तिसरी स्वतंत्र डिजिटल संस्कृतायूय आमचे कडेन आसा. ही संस्कृताय आमचे नकळटां वावुरता.
केंट विद्यापिठाच्या व्हिन्सेंट मिलर हांणी ‘अंडरस्टॅंडिंग डिजिटल कल्चर’ ह्या पुस्तकांत मनशाचे दिसपट्टे जिणेंत डिजिटल संस्कृताय कशी निर्णायक थारता हाचेर भाश्य केलां. मोबायल तंत्रगिन्यान, आल्गोरिदम, बिग डेटा, कृत्रीम बुद्दीमत्ता, गेमींग हांचो मनशाच्या मेंदवाचेर जायत्या पांवड्यार प्रभाव पडत आसा. ही संस्कृताय राजकी, समाजीक आनी संस्कृतीक प्रभावा पसून मात्तूय पयस ना. खरें म्हणल्यार भारता सारक्या देशांत असो परिणाम करप आनीक सोंपें. भारतीय राजकी प्रक्रियेचेर डिजिटल संस्कृतायेचो वायट परिणाम जाला. हालींच्या काळांत ती विकृतीच्या वाटेर आसा, अशें दिसता. डिजीटल साधनांनी मेंदवाक बधीर करपाचें काम यशस्वीपणान चालू आसा.
डिजिटल साधनांची गरज लक्षांत दवरून भारताच्या डिजिटल वळख धोरणांत 2018 वर्सा मुळाव्यो साधनसुविधा वाडोवपाचेर भर दिल्लो. फाटल्या पांच वर्सांत ह्यो सुविधा वाडल्यात, पूण त्यो कशो वापरच्यो हाचेर प्रशिक्षण दिवप गरजेचें आशिल्लें. आयज लेगीत अशा प्रशिक्षणाची खूब गरज आसा. इंटरनॅट सवाय जालें, गांवांनी पावलें. पूण खरो प्रस्न म्हणल्यार ताच्या वापराची समज निर्माण जाल्या काय, हो खरो प्रस्न. भुरग्याक खेळपाक मोबायल दितात आनी मागीर भुरगो तातूंतलो आशय हेंच खरें जग हाचेर म्होर मारता. डिजिटल जग काल्पनीक आसा. तें थारावन रचलां. म्हायती तंत्रज्ञानान ह्या विश्वाचो विस्तार केलो. ताका लागून एक नवो ‘म्हायती समाज’ तयार जालो. जांकां माहिती आसा ते बळिश्ट जाले. अजाण वर्ग समाजाच्या मुखेल प्रवाहांतल्यान कुशीक पडलो. म्हायती उणावाक लागून ताची तांक, कुशळटाय आनी निर्णय प्रक्रिया अविकसीत उरली. उरफाटें म्हायती आशिल्ल्या वर्गान सगळ्या तरांचे फायदे करून घेतले.
डिजिटल बळगें आशिल्लीं बहुराष्ट्रीय कंपनीं लोकशाय देशांच्या सरकारांक हालोवपाचो यत्न करपाक लागल्यांत. वास्तवा पासून पयस आशिल्ले आभासी संवसार तयार करपाक तांकां यश आयलां. भारता सारक्या देशांत ही परिस्थिती हुस्क्याची गजाल जावपाक लागल्या. डिजिटल माध्यमांतल्यान आयिल्ल्या आशयाचेर लोकांचीं मतां तयार जावपाक लागल्यांत. ऐकिव म्हायती आनी बनावट आशयाचेर आदारून लोक निर्णय घेवपाक लागल्यात. राष्ट्रपुरूश, राष्ट्रीय प्रतीक आनी अस्मिताय ह्या प्रस्नाचेर लेगीत डिजिटल माध्यमांतले आदार नाशिल्ले म्हायतीचेर आदारून विधानां जावपाक लागल्यांत. हाचो अर्थ आमी तंत्रगिन्यानाचो मोगी समाज तयार केलो, पूण ताची आकलन शक्त वाडोवपा खातीर फावो ते यत्न केले नात.
तंत्रगिन्यानाचो उपेग करपाकय घटमूट मानसीक तांक विकसीत जावची पडटा. ती करिनासतना आमी फकत ‘डिजिटल इंडिया’चो नारो दिलो. डिजिटल इंडिया खातीर डिजिटल साक्षरतायेची गरज आसा. ताचे भायर डिजिटल शाणपणाची सामकी गरज आसा. साक्षरताय आनी शाणपणा कडेन आडनदर करून ‘नवो भारत’ तयार करपाचो आसत जाल्यार तो फकत ‘आभासी भारत’ जातलो. खरें म्हणल्यार तो एक ‘उन्मादी भारतूय’ आसतलो, हाची जाणीव आमी दवरूंक जाय.
(लेखक मिडियाचे अभ्यासक आसात.)
– डॉ. शिवाजी जाधव
9881191229
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
