गोंयची सैम संपत्ती आनी तिचें संवर्धन

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

अामचें माणकुलें गोंय अस्तंत घाट आनी अस्तंत दर्यादेगेच्या गोपांत आसा आनी ताका लागून हांगासर राबितो करपी लोकांची जीण खोशयेभरीत आसता. देश- विदेशांतल्यान हांगासर जे भोंवडेकार व्हडा संख्येन येतात ताका हांगासल्ल्या सैमाची सोबीतकाय जापसालदार आसा. गोंयांत 105 कि. मि. लांबायेची दर्यादेग आसा आनी सांगें, धारबांदोडें, सत्तरी आनी काणकोण ह्या चार म्हालांनी अस्तंत घांट आसा. सह्याद्री दोंगर, पांचवींचार रानां हांची सोबीतकाय खुबूच मनभुलोवणी अशीच आसा. अस्तंत घाटांतलो सह्याद्री आनी पेडणें ते काणकोण मेरेन आसपी अरबी सागरांत गिरेस्त आशिल्ली दर्यादेग हाका लागून गोंयान मनीस जातीक पोशक अशें हवामान लाबिल्लें आसा. भगवान महाविराच्या नांवान आसपी 107 चौखण कि. मी.तलें राष्ट्रीय उद्यान आनी 133 चौखण कि. मी. आसपी अभयारण्य 85.67 चौ. कि. मी.तलें खोतीगांव अभयारण्य, 208 चौ. कि. मी तलें म्हादय अभयारण्य आनी 211. 05. चौ. किमीतलें नेत्रावळी अभयारण्य हांचो आसपाव अस्तंत घाटान जाल्ल्यान, गोंयच्या पुराय अस्तंत घांटाच्या वाठाराक राष्ट्रीय रानजीव संरक्षण कायदो 1972च्या वरवीं संरक्षण लाबिल्लें आसा. गोंय राज्याच्या वट्ट जमनीच्या वाठारांतलो 33 टक्के वाठार म्हळ्यार 1224. 46 चौ. कि. मीचो आसपाव सरकारी मालकीच्या जंगलांनी जाता. हातूंतले 62 टक्के वाठार अभयारण्य आनी राष्ट्रीय उदयानाच्या संरक्षीत रानांनी गिरेस्त आसा. 200 चौ. कि. मी. वाठारांत गोंयांतली खाजगी मालकीचीं रानां येतात. रानां आनी झाडां-झोपां हांणी गोंयच्या 58.45 टक्के वाठाराचो आसपाव जाता. पुराय भारत देशा भितर आपणाल्या अस्तंत घाटाचो आनी तातूंतल्या रानांची कायद्यांच्या चौकटीन राखण करपाच्या नदरेन गोंयान देख दिवपा सारकें काम केल्लें आसा.
गोंयच्या रानांची सोबीतकाय पळोवपा खातीर सांगें, सत्तरी, धारबांदोडें आनी काणकोण हे म्हाल पुर्विल्ल्या काळा सावन नामनेक पाविल्ले आसा. भारत सरकाराचो 1980चो रानांची राखण करपाक प्राधान्य दिवपी कायदो गोंयांत लागू जावचे पयलीं हांगासल्ली सत्तरींतलीं 8814 हॅक्टरांतलीं तर सांगेंतलीं 9933 हॅक्टरांतलीं रानां काबार जालीं. पूण ताच्या पयलीं हांगासर अटंगी रानां आशिल्लीं. आनी तातूंत तरातरांचीं जनावरां राबितो करतालीं. गोंयांतल्या ह्या गिरेस्त रानां भितर आमकां 400 परस चड प्रजातींची सुकणीं पळोवपाक मेळटा. गोंयच्या रानांची सोबीतकाय विंगड विंगड वाठारांनी वेगळीं पळोवपाक मेळटा. दोंगरांचेर, दोंगुल्ल्यांचेर, पठारांचेर, दर्यादेगो, न्हंयच्यो देगो अश्या वाठारांनी जीं झाडां-झोपां दिश्टी पडटा तांणी त्या त्या रानांची गिरेस्तकाय समृद्ध केल्ली आसा.
सोसोगड हो गोंयचो सगळ्यांत उंच दोंगराचो शिखर. सत्तरी आनी कर्नाटकाच्या शिमे लागीं आसपी सोसोगड म्हळ्यार आमच्या सैमीक गिरेस्तकायेची लखलखीत कुरू आसा अशें म्हळ्यार अतिताय जावची ना. 1027 मीटर उंचायेचो सोसोगड पळोवपाक सत्तरींतल्या करंझोळ वा म्हादय न्हंयंतल्यान सोनाळ – बोंदीर येवचें पडटा. करंझोळांतल्या काजरे घाटी, बोंदीर वाठारांनी आसपी पाचवींचार रानां मना-काळजाक थाकाय दिता. म्हादय मेळपी सुक्या पानशिर्‍यांतल्यान जेन्ना दोंगर चडपाक सुरवात करता तेन्ना हांगासर आसपी माट्टीच्या रुखांची गिरेस्तकाय लक्ष आकर्शीत करता. मट्टी म्हळ्यार Terminitia crenulata जाका गोंयचो राजरूख म्हणून सन्मान लाभला. सोसोगड वतना दिश्टी पडपी माट्टीचें रूख मळबा लागीं सर्त करताना खुबूच उंच जाल्ले आसा. शिंयांच्या दिसांनी हांगासर वचप म्हळ्यार माट्टी, किंदळ हांच्या फुलांनी रंगिल्ल्या रानांची सोबीतकाय पळोवप. माडत, किंदळ, जामो, नाणो, कोसंब, शिसम, असण, घोटिंग, शिडम, हिरडा, अशोक वड, पिपळ, काटेकवच, सातोण, धामण, करमल, भिल्लोमाड, वावळो, बायो, मोय, नागीन, ओटम, कदंब, कुमयो, खरवत, सावर, बिबो, चांदिवडो अशा तरातरांच्या रुखांनी सोसोगडाचें रान गिरेस्त आसा.
सोसोगडार वताना पिवपाचें उदक लागसार मेळपाक खूब कठीण. पिवपाच्या उदका खातीर लोक हुसकी ना जाल्यार बेत कापून तातूंतल्या उदकान आपणाली तान भागोवपाचो यत्न करतात. पयलींच्या तेंपार, रानान राबितो करपी लोक कुमयाच्या सालीची काश्टी मारून रावताले आनी ह्याच सालीचो उपेग पायान घालपाक जोती म्हणोन करताले. भिल्ल्या माडाभितर मेळपी कापूस फातरार फातर घालून जेन्ना किटाळ निर्माण जातली तेन्ना तातूंतल्यान उजो निर्माण करपाक उपेग करताले. कडवळ हांगासर वायंगणी शेताच्या शिंपणावळी खातीर उदक हाडपाक भिल्ल्या माडाच्या भरलाचो उपेग करताले. सोसोगडार वताना तरातरांच्या झाडां-झोंपांच्या सावलींतल्यान चलताना जावपी कश्ट कमी जातात. सोसोगड दोंगर शिखर ज्या वाठारांत आसा थंय छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या इतिहास आनी ताच्या पयलींच्या काळावयले संस्कृतायेचे याद करून दिवपी कर्नाटक राज्यान आसपावपी भिमगड तसोच गोंय – कर्नाटक शिमेर धार सिंग जोंगर शिखर आसा. सोसोगडार आमी जेन्ना पावपाक लागीं पावता तेन्ना आमकां कार्वीची ल्हान ल्हान वनस्पत चोब्यांनी दिश्टी पडटा.
सोसोगडाच्या माथ्यार जे पठार आसा थंय दुडंग, भेडसाचीं झातां आसात. वर्साचे बाराय म्हयने हांगासर कसलीं ना कसलीं तरीं फुलां फुलतात. सोसोगडा सारकेच म्हादय न्हंयच्या गोपान आसपी जंगलाची सोबीतकाय पळोवपाक आमका साटरे आनी देरोडें वाठारांतल्या कातल्याच्या माळीर वच्चे पडटलें. झर्मे आनी केरी गांवच्या शिमेर आसपी वाघेरी दाण्या वागांच्या सैमीक राबित्या खातीर फामाद आशिल्लो. पयलींच्या तेंपार वाघेरीचेर कड्डाचें मळ आशिल्ले ताका लागून थंय धनगर जमातीचो राबितो आशिल्लो. हांगासर लागींच म्हाऊलीचें राय आसा तातूंत रानटी झाडां वांगडा मसाल्या खातीर उपेग जावपी झाडां आसात. माऊली देवीच्या नांवान ह्या देवराईची लोकांनी राखण केल्ली आसा.
धारबांदोडेंतल्या बोडट्टर हांगासर जो व्हडलो टेळकोगुणो आसा ताचेर उबें रावल्यार सत्तरी धारबांदोडें वाठारांतल्या रानांचें दर्शन जाता. हांगासर मेळपी काळेत्री फातरांचो उपेग करून तांबडी सुर्लाच्या जंगलान रगाडो न्हंयच्या दाव्या काठार शिवचित्त पेरमाडीदेव ह्या कदंब राजान महादेवाचें देवूळ आठशे वर्सां पयलीं बांदलें. ह्या देवळाचेर हांगासर मेळपी जैवीक संपदेच्या तरातरांच्या घटकांचीं चित्रां पळोवपाक मेळटा. हांगासर आसपी दुर्गार, खाचकोण, देवा सांकव ह्या वाठारांनी झाडां-झोपां वांगडा थळाव्या संस्कृतायेच्यो जायत्यो कुरू पळोवपाक मेळटा. सांगेंतल्या उगेंतल्यान जेन्ना दिघी घाटांतल्यान कर्नाटकांत वता तेन्ना वाटेर जुनागड आसा. सांगें महालांतल्या नेत्रावळी अभयारण्याची गिरेस्तकाय अणभवपाक जुनागडाच्या माथ्यार उबो रावल्यार पाचव्याचार रानांचें आनी मिना खणींनी पोखरिल्ल्या वाठाराचें दर्शन जाता.
नेत्रावळी गांवांतल्या तुडोव, सालजिणी आनी वेर्ले वताना हो वाठार 1999त अभयरण्यान आसपाव जावंक नाशिल्लो जाल्यार मिना खणींनी सासणा खातीर ना नपयत जातलो आशिल्लो. वेर्ले हांगासर आसपी भुंयपान्न हे देवाचेरान पक्षी, भौसुलो, जर्माल अश्या रुखावळींनी गिरेस्त आसा. खोतीगांव आनी नेत्रावळी अभयारण्याच्या शिमेर आसपी वाग दोंगर दाण्या वागाची याद करून दिता. रावण दोंगरार आसपी मिना-खणींनी काणकोण आनी सांगें हांगासल्ल्या रानांचेर हावळ हाडिल्ली. खोतिगांवान आसपावपी केरी हो गांव वेळीप आदिवासीचो. पुर्विल्ल्या काळार तांणी राना आनी पर्यावरण हांची राखण करून आपणाली संस्कृताय केळयल्ली, फुलयल्ली पूण आयज हें दायज आनी विसरत चल्ल्या. गोंयच्या जंगलांची गिरेस्तकाय तिगोवपा खातीर आमी प्रामाणीक नदरेंतल्यान वावर करपाक जाय ना जाल्यार पिवपाचें उदक आनी जगपा खातीर गरजेचो आशिल्लो प्राणवायू ना नपयत जावन आमच्या जिविताक अरिश्टां भोगचीं पडटलीं हे आमी विसरपाक जायना.
रानां मनशांचे जिणेचो आदार आसात. ह्या रानांचो मुळावो आदार म्हळ्यार तातूंतलीं झाडां-झोपां, जांचेर सावदां, सुकणीं, मुयो, किडी, पिसोळीं आनी हेर तरांची जीव जिवावळ आदारून आसता. तांकां जगपा खातीर अन्नाची पुरवण जशी रानांतल्यान जातात तशीच शेंकड्यांनी तरांच्या जीव-जिवावळीक तातूंत आलाशिरो मेळटा. ज्या वाठारांनी रानां आसात थंयच्या वाठारान आसपी शेतकार आपणालीं शेतां बरे तरेन केळयता, फुलयता. पावसाचें उदक आडोवन, ते जमनी पोंदच्यान व्हांवपी झर्‍या मेरेन पावोवपाचें काम झाडां करीत आसता. रानांन जी सावळी आसता ताका लागून थंयचो वाठार शितळ उरता. उबाळाच्या दिसांनी रखरखीत सुर्याच्या किर्णां पासून राना शितळ काय निर्माण करतात. थंय रुजपी तण आनी पालो पाचोळो हातूंतल्यान गोरवां खातीर आनी हेर रानटी जनावरांक सदाकाळ बरें आनी पुश्टीक अन्न मेळटा. वादळ वावटळीक लागून उडून वचपी माती आडोवपाचें काम रानां करतात. वावळट जायते खेपे सुपीक मिनाची वयली माती हुबयता. जेन्ना रानां आसता तेन्ना वेगान व्हांवपी वार्‍याची गती ल्हव जाता आनी भोंवतणचे जमनीची सुपीकता तिगोवन उरता. रानांतल्यान जी माती तयार जाता ती शेंकड्यांनी वर्सां सावन झडत आयिल्ल्या पानांच्या कोयराक लागून कुजल्या उपरांत पिकाळ जमीन जावपाक मजत करता. जंय रानां सुरक्षीत आसा त्या त्या वाठारांनी रानां लागीं तशेंच दोंगराळ सुवातांनी व्हांवत्या उदकाचे झरे आसतात. भुंयगत उदकाचे सांठे वाडोवपाक रानांचें योगदान खूब व्हडलें आसता. रानांक लागून कितल्योश्योच सैमीक आपत्ती, जशे उजो लागप, बुडटी येवप आनी भुंयकाप जावप हाचेर नियंत्रण येता.
गोंयांत चड कडेन पान गळीचीं रानां आसात, जीं शिंयाच्या तेंपार कांय काळ पानां गळींतल्यान उक्तीं बोडकीं जातात. सोसोगड, नेत्रावळी, अनमोड लागसार आसपी काय रानांनी पयलींच्या तेंपार अटंगीं रानां आशिल्लीं. पूण आयज वाडत आसपी लोकसंख्येक लागून आनी रस्ते, रेल्वेमार्ग आनी उदरगतीच्या नांवा सकयल येवपी प्रकल्पांक लागून रानांचेर हावळ आयिल्ली आसा. भारत सरकारान 1953 वर्सा राना पासत राष्ट्रीय धोरण थारायलें. रानाचें क्षेत्रफळ वट्ट जमनीचे 30 टक्के आसपाक जाय असो आदेश काडलो. पूण हाच्या उरफाट्यो गजाली घडून भारतांतल्या रानांचें क्षेत्रफळ वट्ट जमनीचे 1 टक्के इतले उणें जालां. आमच्या गोंयान मात रानाच्या क्षेत्रफळाचे नदरेन शेंकड्यांनी आडमेळीं आसताना देशाचे तुलनेन समाधान करपा सारकी परिस्थिती आसा. अशे जरी आमी मानले तरी समाजीक वनीकरणाच्या वेळा हांगासर अकेशिया, युकालिप्टस सारक्या विदेशी रुखांची लागवड केल्ली आसा हें विसरपाक जायना.

राजेंद्र पां. केरकर
9421248545