आवय पळयता पोट आनी बायल पळयता मोट

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

रातीचे सगळे न्हिदतकच हो जावंय ल्हवूच उठून रांदचे कुडींत वचून मडक्यांतली खिर खावपाक लागलो. तेन्ना मडक्याचो आवाज जालो. सगळीं उठलीं आनी…

‘आयकणारें भेरें आनी मोन्याक पडलां सपन’, हे म्हणी फाटली काणी अशी: एक आशिल्लो मोनो. ताका एकदां सपन पडलें सपन. तें सपन कोणाक तरी सांगलेबगर ताच्यान रावूंक नज जालें. तो उठलो आनी एका मनशा कडेन गेलो आनी तोंडांतल्यान आवाज काडून आनी हातवारे करून आपलें सपन ताका सांगपाचो यत्न करपाक लागलो. पूण हागेल्या नशिबान तो मनीस आसलो भेरो. भेऱ्याक कांयच समजलें ना. मोन्याचें सपन ताचे मनांतूच उरलें.
खूब फाटीं आमचेंय अशेंच जाता. खंयच्याय सुवाळ्याक, लग्नाक इतलो बोवाळ आसता कोण कितें सांगता तें कोणाकूच आयकूंक येना. तेन्ना ही ओपार मारतात.
‘आल फट्याक सोडिना आनी फटें आलाक सोडिना’, आल म्हणल्यार दिसवड्याचो मानाय. हे म्हणी फाटली काणी अशी: अशेंच एका मानायाक न्हंयेंतल्यान कांबळी फटें व्हावन वता अशें दिसलें. तो तें काडपाक न्हंयत देंवलो. पूण तें कांबळी फटें नासलेंच. तें आसलें एक उदकाच्या लोटावांगडा चुकून व्हांवन वचपी वांस्वेल. मानाय कांबळी फटें समजून वांस्वेलाक हात घालता आनी वांस्वेल त्या मानायाक घट्ट धरता. दोगूय एकामेकाक कशें सोडीनात. आमी समाजांत पळयतात की बेबदो सोरो सोडपाक पळयता पूण सोरो त्या बेबद्याक कसोच सोडिना. ‘आल फट्याक सोडिना आनी फटें आलाक सोडिना’ तसल्यांतली गजाल ती.
‘आवय पळयता पोट आनी बायल पळयता मोट’, मोट म्हणल्यार मोटली वा पोटली. कानडी भाशेंत ‘मोट्ट’ म्हणल्यार चामड्याची पोती.
आवयक आपल्या चल्याक पोटभर खावंक जेवंक मेळचें हाची काळजी आसता. आनी बायलेक आपल्या घोवाच्या जोडीची ताच्या दुडवांची काळजी आसता. कामाक सावन भायल्यान पूत येतकच आवय तो सारको जेवला काय तें पळयता. आनी बायल फाटीर पोटली आसा काय ना तें पळयता म्हणल्यार येतना कितें हाडलां तें पळयता. हाचे वेल्यान वयली म्हण आयल्या. ‘आवय पळयता पोट आनी बायल पळयता फाट’ अशेंय म्हणटात. कोची वाठारांत हीच म्हण ‘आवसू पळयता पोट बायल पळयता मोट’ अशी घोळटा.
‘धा जाणांची आवय वाटेर पडून मेली’, हे म्हणी फाटली काणी अशी: एका आवयन आपणाली इश्टेट भुरगीं आपल्याक म्हातारपणांत पळयतलीं असो विस्वास दवरुन वांटून सोडली. निमणे एकल्याक पुतान तीका पळयली ना. आनी बाबडी वाटेर पडून मेली. हे म्हणीचो अर्थ जेन्ना खूप जाणाचे मालकीचो जिनस आसता वा धा जाणाचें काम आसता ताचें कोणाक पडिल्लें नासता. दुसरो करलो म्हण बाकीचे बेफिकीर आसतात. हीच म्हण कोचीं वाठारांत ‘धा जाणाली आवसु काट्यारी’ अशी घोळटा. काट्यार म्हणल्यार पेडार.
‘सुणें गेलें सांतेक, घेवन आयलें कांटे’, सुण्याक सांतेक व्हेल्यार ताचो ताका कांयच उपेग जायना. तो हाडून हाडून कितें हाडटलो? थंय ताका मेळिल्ले कांटे. खंयचीय गजाल जाका ताचो उपेग जावंक शकना ती ताका मेळटा तेन्ना ही ओपार मारतात. कोचीं वाठारांत हिच ओपार ‘सुणे सांतेक गेल्ले वरी’ अशी घोळटा.
‘हत्तीर बसून मागूं नये घोड्यार बसुन झेमूं नये’, हत्ती बरोच उंच आसता ताचेर बशिल्लो भीक मागपाक लागलो तर ताका भीक कशी मेळटली? तशेंच घोडो हो चपळ आसता आनी नेटान धांवता. ताचेर बशिल्ल्या मनशाक झेम आयल्यार तो पडपाक शकता. दरेक वस्तू हाताळटना त्या वस्तूचे गुणाप्रमाण ताचो उपेग करपाक जाय अशें सांगपी ही म्हण. हीच म्हण कोचीं वाठारांत ‘हस्तेरि बेसून मागूनयें घोड्यारि बेसून करवूंनयें’ अशी घोळटा.
‘शेंसफूल तिंतक्या रवलां,’ हे म्हणी फाटली काणी अशी. एका श्रीमंत बायलेन आपल्याक आंगभर भांगराच्यो वस्ती करुन घेतल्यो. गोंठ, पाटल्यो, तोडे, बायखुऱ्यो, कुट्टरें, झिरकमळां, गंडभैरव आदी सांगूक गेल्यार सोंपून सोंपच्यो नात इतल्यो वस्ती. तरी तिचे कडेन शेंसफूल ना ही जायणी आशिल्ली. शेंसफूल ( केसांच्या माग्यांतल्यान कपलार लोंबयता तें भांगराचें पदक). सगळें आसून नाका जाल्लो सोंस धरता तेन्ना ही म्हण वापरतात.
‘वाडूंक हाडल्ल्या वेळार नाका म्हणटा कुणब्यां जावंय’, हे म्हणी फाटली काणी अशी: एक कुणब्यालो जावंय मावोड्या गेल्लो. तो मात्सो अर्दवट आसलो म्हुणून आवयन ताका सांगिल्लें की जेवणाक कितेंय वाडूं म्हणलें जाल्यार नाका नाका म्हण. दनपरां जेवतना आवयन सांगिल्लें तशें नाका नाका म्हणून सांगपाक लागलो. त्या वेळार वाडपा खातीर हाडिल्लो खिरीचो एक थेंबो ताच्या मनगटार पडलो. ताणें तो चाखलो. ताका तो खूब बरो लागलो. रातीचे सगळे न्हिदतकच हो जावंय ल्हवूच उठून रांदचे कुडींत वचून मडक्यांतली खिर खावपाक लागलो. तेन्ना मडक्याचो आवाज जालो. सगळीं उठलीं आनी जावंयाक धरलो. तेन्ना खंयच्याय जिनसाची मनांत इत्सा दवरुन भिडे खातीर नाका नाका म्हणपी मनशाक ‘कुणब्यां जावंय’ म्हणटात.
‘कोणा खाडाक पेटला उजो कोण म्हणटा विडी पेटयतां’, हे म्हणी फाटली काणी अशी: आदल्या काळार आयचेवरी फस्कां आनी लायटर बी खंयचे? कोणय विडी पेटयतले जाल्यार रान्नींतली कोलती काडून विदी पेटयताले. असोच कोण एकलो विडी ओडपाक म्हण रान्नीकडेन गेलो. रान्नीतली कोलती कादून विडी पेटोवंक लागलो. ताका आशिल्लें खाड. खाड तेंकलें कोलतेच्या उज्याक आनी भुरुभुरु करुन पेटपाक लागलें. तितल्यान थंय दुसरो मनीस पावलो. तोवूय विडी ओडूंकच आयिल्लो. ताणें हागेलें खाड जळटा तें पळयलें आनी रान्नींतले कोलतेक हात घालचो सोडून हागेलें खाड भुरभुरता ताचेरच विडी पेटोवपाची तयारी ताणे केली. तागेलें खाड हुलपता तें पालोवपाक ताका मदत करची सोडून हो ताका सांगूंक लागलो, राव रे राव रे, मात्सो राव पालोवं नाका हांव मात्शी म्हजी विडी पेटयतां.
संवसारांत अशे तरेचे सुवार्थी लोक आसतात. स्वता मुखार तांकां दुसऱ्याचें पडिल्लेंच नासता. असल्या स्वार्थी लोकांक ही ओपार मारतात.
आनीकूय अश्यो कांय काणयो फुडल्या अंकांत.

सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751