म्हजे कवितेंत जिणेंतलो संघर्श आयला : प्रकाश नायक

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

नामनेचे कवी प्रकाश नायक हांकां विश्व कोंकणी केंद्राचो अंदूंचो ‘विमला पै’ पुरस्कार फावो जाला. त्या निमतान साहित्यीक विशाल सिनाय खांडेपारकार हांणी तांचे विचार जाणून घेवपाचो केल्लो हो यत्न.

प्रकाश बाब तुमकां अंदूं तीन पुरस्कार फावो जाले. कोंकणी समाजान तुमच्या वावराची दखल घेतल्या, कशें दिसता?

म्हाका जानेवारी 2024 त मंगळूरच्या मथायस कुटंबान दवरिल्लो कविता ट्रस्टाचो ‘वर्साचो कवी 2023’ हो पुरस्कार फावो जालो. ते उपरांत जुलय 2024 त मुंबयच्या आशावादी प्रकाशनाच्या पोयणारी डॉट कॉमाचो ‘वर्साचो कवी 2024’ हो पुरस्कार आनी हालींच म्हणल्यार 6 नोव्हेंबराक सामको प्रतिश्ठेचो असो एक लाख रुपयांचो, मंगळूराच्या विश्व कोंकणी केंद्राचो ‘विमला पै’ पुरस्कार फावो जालो. म्हाका म्हणचे परस म्हजे कवितेक हे सगले पुरस्कार फावो जाल्यात. साहित्याचो खंयचोय प्रकार बरयतलों जाल्यार अभ्यास, साधना आनी सातत्य जाय आसता. तांतल्या तातूंत कविता बरोवपाक ह्यो तिनूय गजाली जाय आसताच. त्या भायर कवितेंतलीं उतरां केळोवपाचीं आसतात. उतरां केळोवप ही एक कला. म्हणटकच म्हजे बाबतींत अभ्यास, साधना, सातत्य, उतरां केळोवपाची कला आनी तूं जे भाशेंतल्यान बरयता ते भाशे विशींचें आंतरीक प्रेम-मोग आसप गरजेचें. वयल्या पांचूय गजालींचें मिश्रण हें म्हाका मेळिल्ल्या पुरस्कारांचें फळ अशें हांव म्हणन. आनी अशे पुरस्कार मेळप हो अत्यानंदाचोच भाग. ज्या आनंदांतल्यान एकाद्र्याक सरस्वतीची आनीक सेवा करपाची प्रेरणा मेळटा. म्हाकाय ती मेळ्ळ्या.
तुमच्या लेखनाची सुरवात कशी आनी केन्ना जाली?
1978-79 त हांव धावे यत्तेंत आसलों, तेन्ना सावन खऱ्या अर्थान लेखनाची सुरवात जाली. हांवें स्कुलांत केन्ना कोंकणी हो विशय घेवंकूच नासलो. कोंकणी घेवपाक मुळांत तो नासलोय बी. आमी सगलीं भुरगीं मराठीच शिकतालीं. म्हाका वाचनाची आवड आशिल्ल्यान वेगवेगळ्या मराठी पुस्तकां कडेन म्हजो संबंद आयलो. कारण म्हजो बापूय. तो संगीत क्षेत्रांतलो त्या वेळा वयलो गोंयांतलो दिग्गज. दत्ताराम वळवयकार. दत्ताराम मास्तर तेन्ना वेगवेगळ्या संगीत नाटकांक संगीत दिवपाक आनी हार्मोनियम वाजोवपाक विंगड विंगड वाठारांत आसतालोच. तो म्हाका तेन्ना वांगडा व्हरतालो. (कारण घरांत गरिबी म्हणटात ती पुजिल्ली. आनी अशा वेळार म्हजें दोन वेळचें जेवण सुटचें हो खरें म्हणल्यार ताचो हेत आसतालो) मागीर रातच्यो ज्यो नाटकाच्यो येसायो जाताल्यो थंय कलाकारांक संवाद सांगपाचें काम म्हाका मेळटालें. थंय सावन म्हजो संबंद पुस्तकां कडेन आनी पर्यायान वाचना कडेन आयलो.
तुमकां खंयच्या विशयांचेर लेखन करपाक मानवता? कित्याक?

खरें म्हणल्यार लेखन करप म्हणल्यार खरें, वास्तव आनी सत्याचें चित्र काडप, रेखाटप वा पितारप. एक तर लेखकान सैमाचें चित्र काडप, वेळोवेळ सैम- पर्यावरणांत जाल्ल्या बदलाचेर ताणें चित्रा रेखाटप वा समाजांत जावपी अन्याय- अत्याचाराची चित्रां पितारप हींच खरें म्हणल्यार लेखकाची लागणूक आसता. ते लागणुकेक जागप म्हाका मानवता देखून हांव ताचेरूच बरयतां.
तुमच्या कवितांनी संघर्श आनी बंडखोरपणा दिसून येता. हांचेर मात्सो उजवाड घालश्यात?

म्हजें जिवन ल्हानपणा सावन संघर्शांतूंच गेलें. जशें हांवें वयर सांगलां ते प्रमाण म्हज्या घरांत गरिबी पोशिल्ली म्हणल्यार अतिताय जावंची ना. बापूय संगीतकार, गायक, भजनी, नट असो अश्टताशीं. नाटकाक संगीत दिल्या उपरांत ताका नाटक सोंपतकच पांच रुपया मेळटाले. एकेकदां हे पांच रुपया मेळोवपाक दुसरे दिसाची सांज जाताली. बापूय भजन शिकवणी करतालो. देखून तो तीन तीन म्हयने भायरूच आसतालो. घरा पावनासलो. एकेकदां खंयच्याय देवळांत जेन्ना ताचें भजन आसतालें तेन्ना तो भजन सोंपतकच देवळा भायर उबो रावून आपणाक केन्ना बिदागी पडटली हाची वाट पळयतालो. बिदागी मेळ्ळ्यार मेळ्ळी. नाजाल्यार पंचखाद्येचो दोणोच घेवन ताका घरचो रस्तो धरचो लागतालो. अशा वेळार तो (तिडकीन) दोणो उपाट भरून घेतालो, तें हांवें म्हज्या दोळ्यांनी पळयलां, अणभवलां. म्हाका ताका ‘पाड पडूं तें संगीत कलेक’अशें खूब खेपे सांगन दिसतालें. पूण तो आनीक कितें करतलो आसलो? ते खातीर तो फाविल्ल्या वेळार; बेकारेक विडयो बांदतालो. पूण विडयांनीय कांय जायना म्हणून तांणें तिसरो धंदो सुरू केल्लो. तांणें दोन म्हशी पोशिल्ल्यो. घरा कडेन आसतालो तेन्ना तो म्हशींचें दूद काडटालो. तो ना तेन्ना हांव वा आवय दूद काडटाली. घरांत शेंदरी घेवंक जायना म्हणून पिठाचे रिते साक हाडून हांतूरताले. पावसांत मल्लांच्या बुराकांतल्यान भितर सरपी वावझडींतल्यान पडवेर जाल्ली शेळ आनी ते शेळींतल्यान रुजवणां आयिल्ली बारीक बारीक शेतवड, हातूंतूच म्हजें भुरगेपण गेलें.
घरांत आमी तीन भावंडां आनी आवय कशीं जगतालीं हाचें भान बापायक आसतालें, पूण ताचो नाईलाज आसलो. देखून घरांत हुंदीर शेंपडी बडयतालो. हो जिणे कडेन केल्लो संघर्श म्हजे कवितेंत चडशे कडेन आयला आनी येता. ही गरिबी काल आसली आनी आयजूय ती आसा. म्हणटकच कितलीशींच सत्तांतरां जालीं, कायदे कानून जाले पूण वेवस्था बदल्ली ना. ते बदलूंक नाशिल्ले वेवस्थेआड तिडक उक्तावपाक मागीर बंड करचेंच लागता. म्हजी लिखणी मागीर त्या बंडाचें प्रतिनिधीत्व करता. मुखा वयले पिळगेचो तरी भविश्यकाळ बरो जावंचो म्हणून म्हजी लिखणी मागीर बंडखोर जाता.
सद्याच्या काळांत लेखकांच्या सामकार खंयचीं आव्हानां आसात?

म्हाका दिसता मुळांत स्वताची भास सोंपोवपाचें काम आमी खूब जाण करतात. शिक्षणाच्या नांवान इंग्लीश आमच्या घरांतल्या चुलीं मेरेन पावल्या. भासूच सोंपली जाल्यार मागीर ते भाशेंत कोण साहित्य बरयतलो? आनी एकाद्र्या लेखकान कितेंय बरयलेंच जाल्यार तें वाचतलो कोण? हें खूब मोटें आव्हान आमच्या मुखार आसा. आयज ह्या आव्हानाक आमी पुराय एकवटान आनी शक्तीन जर पयस केलेंना जाल्यार आमचो फुडार काळखी आसा हें सत!
तुमी आदल्या लेखकांचे लेखन वाचतात व्हय? व्हय जाल्यार खंयचें?

म्हज्या मतान आदल्या लेखकांनी कितें बरयलां तें कळपाकूच जाय. तातुंतल्यान तुका कितेंय बरयतलो जाल्यार तांचे परस वेगळे सृजनात्मक बरोवपाची संद मेळटा. पूण कांय वेळार तांचें लिखाण वाचून तूं तांच्या लेखनाच्या प्रभावा खाला येवपाची भिरांत आसता. तेन्ना चड करून हांव आतां सद्याक, ह्या खिणाक आदल्या लेखकांचें लिखाण वाचिना. पूण आदीं ह्या लेखकांचें साहित्य हांवें खूब वाचलां. तीच तर आमची बुन्याद!
तुमचो साहित्यांतलो आदर्श कोण?
साहित्यांतले आदर्श खूब जाण आसात. कांय लेखक द्रश्टे लेखक आसतात. जातूंत हांव रवींद्रबाब केळेकार आनी पुंडलीकबाब नायक हांचो आस्पाव करतलों. ‘सांगाती’ ह्या पुस्तकांत रवींद्रबाब पांच-स वर्सा आदींच बरयतात.. ‘एक दीस आमी इंदिराजींची हत्त्या करचे नात तूं?’ आनी 1984 त इंदिराजींची हत्त्या जाता. पुंडलीक बाब आपले पिरायेच्या 25- 26 व्या वर्सा ‘अच्छेव’ कादंबरी बरयता, जी मायनिंगाच्या प्रभावांतल्यान आमचे गांव, आमचें सैम, आमचें पर्यावरण, आमची शेतां कशीं काबार जातलीं आनी आमी मनीस म्हणून कशे नश्ट जातले ताचें भयानक चित्र उबें करता. आनी त्याच चित्रा प्रमाण सगलो भविश्यकाळ घडत वता. अशे द्रश्टे लेखक म्हजे खातीर आदर्श आसात. त्या भायर जे लेखक आपली लागणूक आनी वागणूक हांचो सुमेळ सादून वास्तवतेचें दर्शन घडयता ते लेखक म्हणल्यार स. बाकीबाब, भाई मावजो, उदयबाब, माधवबाब, स. नागेशबाब, स. रमेशबाब वेळुस्कार, स. तानाजीबाब, तुकाराम शेट, स. माधवीबाय सरदेसाय आनी आतांचें ग्वादालूपबाय डायस हांचो आस्पाव हांव आदर्श लेखक म्हणून करीन. ते भायर कोंकणीचो सेवक म्हणून हांव मुजरत स. नारायण भाऊ मावजो हांकां सदांच आदर्श म्हणून मानीत आयलां.
मराठींतलो म्हजो सगळ्यांत आदर्श आनी आवडटो कवी म्हणल्यार ना. धों. महानोर. सौमित्र (किशोर कदम) होवूय कवी म्हाका आवडटा.

कोंकणी भाशेचो प्रसार कसो करचो अशें तुमकां दिसता?

हांवें वयर सांगलां तशें… कोंकणीतल्यान बरयात, उलयात आनी सामान्यांतल्या सामान्य लोकांक कळटा, समजता ते भाशेंतल्यान सदचें प्रशासन चलयात. हें केलें जाल्यार कोंकणीचो वेगळो असो प्रसार करपाची गरज पडचिना.

लेखनाचे संबंदीत तुमी मार्गदर्शन घेतात व्हय? कोणा कडल्यान?

लेखनाच्या सुरवेच्या काळांत दर एकल्याक मार्गदर्शन हें गरजेचें आसताच. हांवूय हाका आडवाद ना. सुरवेच्या काळांतले म्हजे मार्गदर्शक हे बाब तुकाराम शेट आनी बाब पुंडलीक नायक.

‘एक भास, एक लिपी’ हांचे विशीं तुमचें मत कितें?

‘एक भास, एक लिपी’ हें सूत्र‌ कोणें हाडलां तें म्हाका खबर ना. पूण आयज काल तर हिंदी- मराठी लेगीत बरयतना दुसरी लिपी म्हणून रोमी वापरतातूंच न्हय? तातूंत चूक ती कितें? दर एकल्याक जाय तें स्वातंत्र्य आसाच न्हय? कोणेय आपणाक जाय ती लिपी वापरूं येता. पूण प्रशासकीय कामकाजांत ‘एक भास, एक लिपी’ होच फोर्म्युला वापरपाक जाय हें म्हजें मत!

तरणाटे लेखक आनी कार्यकर्त्यांक कितें सल्लो दिवंक सोदतात?

तरनाट्या लेखकांनी खूब वाचन करपाक जाय. आपणें दर्जात्मक साहित्य निर्मणे खातीर कितें करपाक जाय ताचे विशीं खोलायेन अभ्यास करपाक जाय, साधना करपाक जाय आनी त्याच बरोबर सातत्यान लिखाण करीत रावपाक जाय.