भांगरभूंय | प्रतिनिधी
सस्तन जनावरांच्यो 139 प्रजाती, 508 सवणीं, 227 सरपटत वचपी प्राणी, 179 भूजलचर प्राणी, 290 गोड्या उदकांतलें नुस्तें आनी 6000 किटक प्रजाती हांगां रावतात.
पश्चीम घाट 1,60,000 चौखण किमि वाठारांत पातळिल्लो आसा. ह्या वाठारांत 7402 फुलांच्यो जाल्यार 1814 फुलां नाशिल्ल्यो वनस्पती अस्तित्वांत आसात. सस्तन जनावरांच्यो 139 प्रजाती, 508 सवणीं, 227 सरपटत वचपी प्राणी, 179 भूजलचर प्राणी, 290 गोड्या उदकांतलें नुस्तें आनी 6000 किटक प्रजाती हांगां रावतात. तशेंच 334 विवीध पिसोळ्यांच्यो जाती आसात. ह्या म्हत्वाच्या कारणांक लागून बायो डायव्हर्सिटी हॉटस्पाॅटच्या अंतर्गत ह्या विस्तारीत प्रदेशाक युनेस्कोन जागतीक दायज थळ म्हण मान्यताय फावो केल्या.
आमचें म्हादय देंगण पश्चीम घांटा अंतर्गत येता. म्हादय न्हंय परिसर हो जैवीक संपदेन भरिल्लो समृद्ध परिसर. ताचें ड्रेनेज क्षेत्र 2032 चौरस किमि इतलें आसा. तातूंतलें 375 चौ. किमि क्षेत्र कर्नाटकांत, 77 महाराष्ट्रांत जाल्यार 1580 पाणलोट क्षेत्र गोंय राज्यांत आसा. व्हाळ, पानशिरे आनी उपन्हंयांचें जाळें पसरिल्ल्या वाटारांत वर्साचे बाराय म्हयने उदकांची कमतरतो भासोवंक दिना. आयज पयस मेरेन पातळिल्ली ल्हान व्हड दोंगरांची रांग आनी थंय आशिल्ले विपूल वनस्पतींक लागून ह्या वाठारांत भरपूर पावस पडटा. दोंगर खाडयो आनी उंच घळणांक लागून पोंयो वझर, शितोडा वझर, लाडकिचो वझर, शेलतेचे आडयेचो वझर, वझरा सकला वझर, दूदसागर आनी हेर मेळून पन्नासा वयर ल्हान व्हड वझरे अस्तित्वांत आसात. हातूंतले चडावत वझरे पावसाळ्यांक प्रवाहीत जातात आनी मुखार गिमाळ्यांत सुकून वतात. ह्या वझऱ्यांक लागून ह्या वाठाराचें म्हत्व द्विगुणीत जाता.
ज्या वाठारांत मुबलक उदक आसता थंय विवीध वनस्पतींचें साम्राज पातळिल्लें दिश्टी पडटा. सपाट जागे, दोंगर, पासलणां आनी दोंगर माथ्यार आशिल्ली ही वनस्पत विभिन्न आशिल्ल्याची जाणीव जाता. उंच गेल्लीं झाडां, ल्हान झुडपां, तरा तरांच्यो झाडांचेर गरावल्ल्यो वेली पळयतल्याक भूल घालता. अश्या ह्या वैभवशाली रानांत जिवावळीचें वास्तव आसप साहजिकच जावन आसा. दाट रान आनी तातूंत मदीं मदीं तणान भरिल्लीं मडळां (Grass land) लक्ष वेधून घेता. हीं थळां सुकणीं तशेंच जनावरांक आकर्शीत करतात. ह्या वाठारांत पडपी पावस, थंड हवामानाची स्थिती आनी तापमान वनस्पती आनी जिवावळीक पोशक आनी प्रेरक आसा.
ह्या भागांत आशिल्ले उंच दोंगर, दोंगर पालसणां आनी पाशाणी उंच कडे ही म्हादय देगणांक मेळिल्ली दैवी देणगी. कृष्णापूर- कर्नाटकांत आशिल्ली आकऱ्या कोकऱ्याची खडी ही ताची उत्तम देख. ह्या कड्याच्या मुळसाक आशिल्ल्यो सैमीक पेडी जैवीक संपदेक आसरो दिता. हाकाच लागून “रॉटन बॅट्स” ह्या जातीचीं वटवाघळां हांगां वास्तव करून आसात. दाणयो वा पट्टरी वाघाचो सहवास लाभिल्लो हो परिसर हांगांसरल्या प्राणी जगताची महती सांगता. बिबटो वाग, अस्वल, कुरंग, भेकरें, शिंगाडी, जवादें, पिसय, गवोरेडो, वनमाणूस, साळ, थिरयो, वानर, शेंकरो, उडून वचपी पोकयो काटांदर अश्या प्राण्यांची जोड फाव जाल्ल्यान हें रान कितलें गिरेस्त आसा ताचो अदमास आमच्यांनी घेवं येता.
ह्या वाठारांत मेळपी सुकण्यांची वळेरी व्हड आसा. घूब, चारयो, शेळव, मोर, वायेरीं, काटको, तोळेरूं, बराडो, रणगो, मराल्लो, टिटापय, रातोळें, पोसयो, बकें, पिटकोळणीचो कोंबो अशीं अनेक सुकणीं ह्या रानाक म्हत्व प्राप्त करून दितात.वेगवेगळ्या रुतूत विवीध प्रकारांची सुकणी अभ्यासकांचे लक्ष ओडून घेता. प्रजजनाच्या वेळार स्थलांतरीत सुकण्यांचो आंकडोय व्हड आसता.
रान म्हटल्यार फक्त झाडां न्ही. प्राणी आनी सुकण्यां वांगडा सरपटपी जिवाणी, किडी, मुयो आनी सुक्ष्म किटाणू वांगडाच जलचर प्राण्यांचो भरणो आसा. आमच्या म्हादय न्हंयत आनी तिच्या उपन्हंयानी आशिल्ले माशे ह्या देगणाचें एक खाशेलें आंग. खडस (Mahseer) ही प्रजाती कृष्णापूर हांगां आशिल्ल्या पिस्त्याची कोंड हांगां आशिल्ल्या म्हादयच्या पात्रांत मोठे संख्येन पळोवंक मेळटा. हाचे भायर मरल, पनळ, मोळयो, काडय, घोळशें, चणकूल, तांबोसो, वाळय, करणकाटको, दाणय, धाडो, केर, शिवड, काळुंदर अशे कांय गोड्या उदकांतले माशे संख्येन आसात. जड्डो आनी तुपो कासव, तशेंच हांगा सरल्या उदकांत आशिल्लीं मानगी आनी हुदां उदकांतल्या प्राणीजगताची महती सांगता.
म्हादयच्या वाठारांत राबितो करून राविल्ल्या अदीम मनश्यान हांगा सरल्या सैमा कडेन एकरूप जावन आपलें जिवन व्यथीत केलां. निसर्ग होच आपलो तारणकर्तो अशी भावना मनांत बाळगून ताणें आपले पारंपरीक वेवसाय आपणायल्यात. एका काळार ह्या वाठारांतले लोक कुमेर शेत कसयताले. तोराप तशेंच मुटलो हीं शेता करताले. म्हादयचे दोनूय तडिनी थळावे लोक पुरण शेत करताले. आतां मोठे प्रमाणांत बागायती वयसयल्ल्यो पळोवंक मेळटात. कृशी आनी गोसंस्कृतायेक उर्जा आनी उर्बा दिवपी लोकजिवन ह्या वाठाराचें आनीक एक म्हत्वाचें आंगा.
विवीध लोकसंस्कृतायेचीं मुळावणां आशिल्ल्या लोकदायजाच्यो कुरवो हांगां आयजूय पळोवपाक मेळटा. हांगां आदल्या काळार मेशे आनी हेबार जमातीचे लोक राबितो करून रावताले म्हणपाचे पुरावे मेळटात. कोल आनी मुंडारी हाचो संदर्भ दिवपी कोळगिरो आनी मुंडळगिरो हांची पाशाणां हांगां आसात. सती गेल्ल्याचीं पाशाणां विवीध थळांचेर पळोवंक मेळटात. सांतेरी, केळबाय, ब्राह्मणीमाया, जोगेश्वरी, सासणची माया, भुमीका, लयराय, महामाया, रवळनाथ तशेंच थळावे असंख्य राखणदार लोकजिवनाचें आंग जावन समाजमानसांत अधिराज्य गाजयतात. म्हणून म्हादयचो हो वांठार धालो, कालो, दसरो, शिगमो आनी हेर लोकउत्सवांनी भरिल्लो आसा. बारा वर्सांनी एकदां कणकुंबी जावपी श्री माऊली देवीची जात्रा कर्नाटक, गोंय आनी महाराष्ट्र राज्याच्यो सांस्कृतीक शिमो हुपून एकचाराचें दर्शन घडयता.
गोमंतकीय लोकमानसांत मानाचें स्थान आशिल्ली म्हादय म्हणल्यार मांडवी न्हंय. तिच्या स्पर्शान पावन जाल्ली ही गोमंतभूमी ह्या वाठाराची जिवनदायीनी. शेंकड्यांनी वर्सां पासून अनेक राजवटी हांगां आयल्यो आनी गेल्यो. म्हादय न्हंय कदिम काळा पसून अविरत व्हांवत आसा. हो तिचो प्रवाह अरबी दर्याक वचून मेळटा. ह्या न्हंयच्या पात्रांतल्यान एका काळार तारवांतल्यान म्हालाची पुरवण जाताली. सत्तरी म्हालांत म्हादयचे तडीर आशिल्ले तारवांचे धडे तशेंच बोंदीर गांव ताची आमकां साक्ष दिता. गुळेली, धामशें, शेळ-मेळावली आनी सावर्डें गांवांत आशिल्लीं बोटदेवतेचीं पाशाणां ह्या भांगराळ्या इतिहाचेर उजवाड घालता. म्हावशी गांवांत आशिल्ली प्रस्तर चित्रां हीं इतिहासीक कुरू ह्या परिसराची प्राचीन महती सांगता.
(लेखक गोंय विद्यापिठांत सहयोगी प्राध्यापक आनी उपअधिश्ठाता (संशोधन) म्हूण काम पळयता.)
83903 03546
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
