डिजिटल फॉरेंसीक
भांगरभूंय | प्रतिनिधी
सायबर गुन्यांव वाडल्यात आनी तांची अत्याधुनीकता वाडत वता तशें अशा तरेच्या गुन्यांवांक प्रतिकार करपाक सायबर सॅक्युरिटीची गरज उप्रासल्या.
अायचें अर्विल्लें यूग हें म्हायती आनी तंत्रगिन्यानाचे यूग आशिल्ल्यान इंटरनेटाचेर चडशी म्हायती मेळटा. जी म्हायती आमी नेटवर्कांतल्यान वर्च्यु्अली सांठोवन दवरतात ती नॅटवर्कांतल्यान मुक्तपणान व्हांवता. म्हणल्यार म्हायती एका जाग्या वेल्यान दुसरे जाग्यार धाडटना, ताचो उपेग करतना वा सांठोवन दवरतना आमकां नॅटवर्काचो उपेग केले शिवाय पर्याय उरना. आनी ते खातीर ती म्हायती सायबर गुन्यांवकार चोरपाचो धोकोय खूब वाडला.
सायबर गुन्यांव वाडल्यात आनी तांची अत्याधुनीकता वाडत वता तशें अशा तरेच्या गुन्यांवांक प्रतिकार करपाक सायबर सॅक्युरिटीची गरज उप्रासल्या. सायबर गुन्यांवांक आळो घालपी आनी जाल्ल्या गुन्यांवाचो तपास करपी सायबर सॅक्युरिटीचोच एक भाग म्हणल्यार “डिजिटल फॉरेंसिक”. आयचे काळांत डिजिटल फॉरेंसीक एक म्हत्वाचें करियर क्षेत्र जालां.
डिजिटल फॉरेंसिक, जाका सायबर फॉरेंसिक अशेंय म्हण्टात, हें इलॅक्ट्रॉनीक उपकरणां आनी नेटवर्कांतल्यान डिजिटल पुरावे वळखून ताचें विश्लेशण करपाची आनी न्यायालयांत सादर करपाची शास्त्रीय प्रक्रिया. हॅकिंग, आयडेंटिटी थेफ्ट, ऑनलायन फटवणूक, डेटा उल्लंघन अशा सायबर गुन्यांवांची चवकशी करपाक ताची म्हत्वाची भुमिका आसता.
डिजिटल फॉरेंसिकाची व्याप्ती पारंपारीक गुन्यांवा पलतडींन आसा. 2015 वर्सा उपरांत, संवसारांत मोबायल वापरप्यांचें प्रमाण खूब वाडत आशिल्ल्यान, अश्लील फोटो वा विडिओ काडून वायरल करप वा ब्लेकमेलींग करप हे तरेच्यो वैयक्तीक पांवड्यावेल्यो कागाळ्यो नोंद जावपाचे प्रकार वाडल्यात. आनी तांचो तपास करपांत डिजिटल फॉरेंसीकाची खूब मजत जाता. कोणाचोय खून जालो जाल्यार संशयित तेवेळार गुन्यांवाचे सुवातेर आशिल्ले काय ना हे ताच्या मोबायल लोकेशना वेल्यान समजता. हें सगळें पुरावे एकठांय करून न्यायालयांत सादर करपाचें काम हे डिजिटल फॉरेंसीक तज्ञाचें.
आयच्या काळांत खाजगी आनी सरकारी संघटना डिजिटलाज्ड जाल्यात तशेंच सरकारान लेगीत ई-गव्हर्नन्स चालीक लायलां, तशें तशें डिजिटल बांदावळ सुरक्षीत दवरप सगळ्यांत म्हत्वाचें जालां. हातूंत आतां सायबर आतंकवाद, सायबर झुंज, अर्थीक फटवणूक, ऑनलायन त्रास हांचोय आस्पाव जाला. सायबर हल्ल्याचे परिणाम फकत अर्थीक लुकसाणा मेरेन मर्यादीत नात पूण प्रतिश्ठेचें लुकसाण आनी राश्ट्रीय सुरक्षेक लेगीत धोको आस्पावपाची शक्यता आसता. रॅनसमवेअर, डीपफेक,सोशल इंजिनियरिंग आनी सायबर-गुप्तचर वेवसायाच्या उदयाक लागूनय ताचें म्हत्व वाडलां. ह्या मळार कायद्याची अंमलबजावणी करपी एजन्सी, सरकारी खातीं आनी खाजगी कंपनीं वांगडा काम करतात जीं डिजिटल फु़टप्रींट तशेंच हेर म्हत्वाचे पुरावे सोदून काडटात.
डिजीटल फॉरेंसिकांत वापरांत येवपी कांय पद्दती-सायबर फॉरेंसिक तज्ञ डिजिटल पुरावे सोदून काडपा खातीर वेगवेगळीं साधनां आनी पद्दती वापरतात:
• डिस्क इमेजिंग: डेटांत बदल जावचो न्हय म्हूण हार्ड ड्रायव्हांची अचूक प्रतिकृती तयार करप.
• डेटा कार्विंग: डिलीट केल्ल्यो वा कुडके केल्ल्यो फायली परत मेळोवप.
• नॅटवर्क फॉरेंसिक: विसंगती सोदून काडपा खातीर नेटवर्क येरादारीचेर नियंत्रण दवरप आनी विश्लेशण करप.
• मोबायल डिव्हायस फॉरेंसिक: स्मार्टफोन आनी टॅबलेटांतल्यान म्हायती काडप.
• मालवेयर विश्लेशण: मालवेअर कोडाची कार्यक्षमताय आनी उत्पत्ती समजून घेवप.
• लायव्ह फॉरेंसिक: संगणक वा नेटवर्क चालू आसतनाच तातूंतलो रेम डेटा एकठांय करप आनी डिस्क इमेजींग करप.
लोकप्रिय साधनां मदीं एफटीके (फॉरेन्सिक टूलकिट), एनकेस, ऑटोप्सी, आनी वायरशार्क हांचो आस्पाव जाता. ही सगळीं साधनां खूब म्हारग आशिल्ल्यान फकत व्हडल्या खाजगी कंपनींक वा सरकारी यंत्रणेंक परवडटात.
डिजिटल फॉरेंसीक वापरुन सोडयिल्ल्यो कांय देखी
- मुंबय आतंकवादी हल्ल्यांत सायबर न्यायालयीन योगदान (26/11/2008)
2008 वर्सा मुंबय हल्ल्या वेळार सायबर फॉरेंसिक तज्ञांनी आतंकवाद्यांनी केल्ल्या व्हॉयस आयपी (व्हॉयस ओव्हर आयपी) कॉलांचें विश्लेशण केलें. तज्ञांनी डिलीट केल्ले ईमेल परत मेळयले आनी हल्ल्याची येवजण करपाक वापरिल्ले आय.पी. पत्ते सोदून काडले. जप्त केल्ल्या साधनांचो जीपीएस डेटाय तांचे मार्ग सोदून काडपाक आनी पाकिस्तानांतल्या हॅन्डलरां कडेन संवाद सादपाक मदत केली. ह्या प्रकरणांन सायबर फॉरेंसिक नियोजन आनी
कार्यान्वयनाच्या डिजिटल ट्रेलांचेर मागोवन आतंकवाद विरोधी कसो आदार दिवंक शकता हें दाखयलें.
- याहू संकेतथळावेले डेटा उल्लंघन (2013-2014)
2013-14 वर्सां घडिल्लें, इतिहासांतलें एक व्हडलें डेटा उल्लंघन, जाचो परिणाम 3 अब्ज याहू खात्यांचेर जाल्लो, जें 2016 वर्सा उक्ताडार आयलें. सायबर फॉरेंसिक तज्ञांनी केल्ल्या वापरप्यांच्या प्रमाणपत्रांचें विश्लेशण करून ह्या उल्लंघनाची चवकशी केली. हे घडणुकेन कॉर्पोरेट डेटा सुरक्षा मळार, सक्रिय फॉरेंसिक ऑडिटिंगाची गरज आसा हाचेर भर दिलो.
- सोनी पिक्चर्स एंटरटेनमेंट जाल्लो सायबर हल्लो (2014)-
2014 वर्सा सोनी पिक्चर्स एंटरटेनमेंट एक विध्वंसक सायबर हल्ल्याक बळी पडिल्लें,जंय कर्मचाऱ्यांचो संवेदनशील डेटा, प्रदर्शीत जावंक नाशिल्ले चित्रपट आनी गोपनीय ईमेल लीक जाले. स्वताक “गार्डियन ऑफ पीस” अशें म्हणपी हल्लेखोरांनी धमक्यो दिवन उत्तर कोरियाचे राजकारणाचेर आदारिल्लो ‘द इंटरव्यू’ हो विनोदी सिनेमा, जातूंत उत्तर कोरियेचो तानाशाह कीम जोंग उन हांचो वध दाखयिल्ले कारणान तो सिनेमा रद्द करपाची मागणी केली. ते करपाक ताणी शामून व्हायपर नांवाचें मालवेअर वापरिल्लें. डिजिडल फॉरेंन्सीक तज्ञांनी तो हल्लो उत्तर कोरिया सावन जाला आनी थंयच्या सरकारान तो प्रायोजीत केला हेंवूय पुराव्या सयत सोदून काडलें.
- केरळांत जाल्लें एटीएम स्किमिंग (2016)
तिरुवनंतपुरमांतल्या 20 वयर बँक गिरायकांक एटीएम स्किमिंग घोटाळ्याक लागून लाखांनी लुकसाण जालें. सायबर सेलान चोरी केल्लो डेटा धाडिल्ल्या रिमोट सर्वरांचे सीसीटीव्ही फुटेज, क्लोन कार्ड डेटा आनी आयपी पत्त्यांचें विश्लेशण केलें. सायबर फॉरेंसिकांनी एटीएम मशीनांत एम्बेड केल्ल्या मालवेयरचो सोद घेवपाक आनी स्किमिंग डिव्हायसां वयल्यान पुरावे मेळोवपाक मदत केली. हाचे वयल्यान भौतिक आनी डिजिटल पद्दतींचो आस्पाव आशिल्ल्या अर्थीक फटवणुकेंत सायबर फॉरेंसिक प्रतिसादाचें म्हत्व उक्तें जालें.
- कॅंब्रिज एनालिटिका – फेसबूक डेटा उल्लंघन (2018)
8.7 कोटी वयर फेसबूक वापरप्यांचो वैयक्तीक डेटा तांच्या संमती बगर ब्रिटीश कन्सलटींग कंपनी कॅंब्रिज एनालिटिकान एकठांय करून अमेरिकेच्या मतदाना वेळार राजकीय जाहिरात करपाक वापरांत हाडलो. हो डेटा वापरून ताणीं फेसबूक युजराचो मानसीक आलेख तयार केलो आनी तांकां मेन्युपुलेट केलें अशें प्रकरण उक्ताडार आयलें. डिजिटल फॉरेंसिक तज्ञांनी वापरप्यांच्या संमती रेकॉर्डांची तपासणी करून राजकी प्रोफायलिंग खातीर डेटा कसो काडून केल्लो तें समजून घेतलें आनी ते प्रकरण सोडोवपाक व्हड मजत केली. ह्या प्रकरणाक लागून सोशल मिडिया डेटा गुप्तताय कायद्यांत व्हड प्रमाणांत सुदारणा जाली.
- भारती एअरटेल सिम स्वॅप फटवणूक प्रकरण (2018)
दिल्लींतल्या एका वरिश्ठ कार्यकारी अधिकाऱ्याची सिम स्वॅप फटवणूक जाल्ल्यान ₹1.8 कोटी लुकसाण जालें. सायबर गुन्यांवकारांनी डुप्लीकेट सिम कार्ड मेळयलें, ओटीपी ऍक्सॅस केलें आनी मोबायल बँकिंग एपा वरवीं पयशे ट्रांंस्फर केले. सिम कार्ड जारी करपाचो तपशील, कॉल लॉग, मोबायल टॉवर सुवाती पळोवपा खातीर फॉरेंसिकाचो वापर करून गुन्यांवकाऱ्यांक सोदून काडलें.
- पेगासस स्पायवेअर कांड (2021)
2021 वर्सा संवसारीक तपासांत इझ्राएलाच्या एनएसओ गटान तयार केल्ल्या पेगासस नांवाच्या स्पायवेअराचो वापर भारत सरकाराचेर तशेंच हेर कांय देशांतल्या सरकाराचेर आपल्या देशांतल्या पत्रकार, राजकारणी, कार्यकर्ते आनी वेवसायीक कार्यकारी अधिकाऱ्यांचेर पाळत दवरपा खातीर केल्ल्याचो आरोप जालो.
एम्नेस्टी इंटरनॅशनलच्या सुरक्षा लॅबा सारक्या सायबर फॉरेंसिक लॅबांनी ज्या मोबायलधारकांच्या फोनांचेर पेगासस इंस्टॉल केलां ताचें निशाण सोदून काडपा खातीर प्रगत तंत्रांचो उपेग करून त्या फोनांवेल्या व्हॉट्सएप आनी आय-मेसेज ह्या एप्साचेर मालवेअर इंस्टॉल करून गुप्तहेरी चलताली हें सिद्ध केलें.
- जामतारा सायबर गुन्यांव हब-
झारखंडांतलें जमतारा हें ल्हान शार व्यापक फिशिंग घोटाळ्यां खातीर कुप्रसिध्द आसा. भारतीय सायबर गुन्यांव समन्वय केंद्रान सायबर फॉरेंसिक वापरून फटवणूक कॉल पॅटर्न, मनी म्यूल नेटवर्क आनी घोटाळ्यां खातीर वापरिल्ल्या साधनांचो आयएमईआय क्रमांक तयार केलो. कॉल रेकॉर्ड, मोबायल डिव्हायस आनी बँक लॉग हांचे न्यायालयीन विश्लेशण वापरून जायत्या जाणांक अटक केली.
- इंडियन प्रिमियर लीग (आयपीएल) सट्टेबाजी घोटाळो –
सायबर फॉरेंसिक तज्ञांनी बेकायदेशीर सट्टेबाजी आनी मॅच फिक्सिंगांत वांटो घेवपी बुकी आनी खेळगड्यांचो कॉल रेकॉर्डिंग, चॅट आनी व्हॉट्सएप डेटा मेळयलो. मोबायल डिव्हायस आनी लॅपटॉपाची फॉरेंसिक इमेजिंग वापरून डिलीट केल्लो डेटा मेळयलो. हातूंत डिजिटल पुरावे वापरून खेळां भ्रश्टाचाराचेरूय कशें मात करूं येता हे सिद्ध जालें.
सायबर फॉरेंसिकाचें म्हत्व वाडत आसलें तरी ताका जायतीं आव्हानां आसात
- एनक्रिप्शन आनी अनामिकता: टॉर सारकिल्लो ब्राउजर (जो वापरतल्यांची वळख लिपोवन दवरता) वापर करपी गुन्यांवकारांचो सोद घेवप कठीण जाता.
- न्यायक्षेत्राचे प्रस्न: सायबर गुन्यांव चड करून जायत्या देशांनी पातळटात, जाका लागून आंतरराश्ट्रीय पाळवेल्यान पुरावे एकठांय करपाक आनी खटलो चलोवपाक कायदेशीर आडमेळीं निर्माण जातात.
- व्हड प्रमाणांत डेटा: दर दिसा व्हड प्रमाणांत तयार जावपी डेटा सांठोवपाक, व्हड प्रमाणांत क्षमता आशिल्ली स्टोरेज जाय पडटा.
- कुशळ तज्ञांचो उणाव: प्रशिक्षीत सायबर फॉरेंसिक वेवसायिकांचो संवसारीक उणाव आसा.
- छेडछाड आनी न्यायालयविरोधी: गुन्यांवकार डिजिटल पुरावे मिटोवपाखातीर वा तातूंत बदल करपाखातीर एन्टी-फॉरेन्सीक तंत्रांचो उपेग करतात.
सायबर गुन्यांवाच्या विश्वांत, सायबर धोक्यांक प्रभावीपणान आडावपाक, सुरक्षीत डिजिटल फुडारा खातीर, सायबर सेक्युरिटी आनी डिजिटल फोरेंन्सीक ही अर्विल्ल्या काळाची गरज थारल्या. तातूंत करियर करपाचीय एक बरी संदय आयच्या तरणाट्याक वांट्याक आयल्या. सायबर विश्वाचो फुडार घटमूट आनी सुरक्षीत करतना आपलोय फुडार सुरक्षीत करपाची ही संद तरणाट्यांनीं वगडावची न्हय.
मंजुषा सिनाय तळावलीकार
9822981508
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
