म्हाका जाय संवेदना

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

ल्दा मेरिनी (1931-2009) ही इटालियन कवी, लेखक आनी नाटककार. तिका समकालीन इटालियन साहित्यांतलो एक म्हत्वाचो आनी मूळ आवाज मानतात. तिचो जल्म इटलींतल्या मिलान शारांत जालो. तिची आवय एका शिक्षकाची धूव आसून लेगीत तिणें आल्दाक शिक्षण घेवंक विरोध केलो. पूण राश्ट्रीय विमो कंपनीचो लिपीक आशिल्ल्या तिच्या बापायन ल्हान पिराये सावन तिच्या साहित्यीक आकांक्षांक उर्बा दिवन तिका शुध्दलेखन शिकयतालो आनी पुस्तकां वाचूंक दिलीं. पिरायेच्या आठव्याच वर्सा तिणें कला इतिहासाचें पुस्तक आनी दांतेचें डिव्हिना कॉमेडिया वाचलें. दुयेंत आशिल्ल्यान ती शाळेंत वचनाशिल्ली आनी तिका पियानोचे धडे दिवपाक एक शिक्षक येतालो. मात्शी व्हड जातकच मेरिनीक माद्री जावपाची खर इत्सा जाली, पूण तिचे आवयन हे येवजणेक हरकत घेतली. तरणाटे मेरिनीखातीर हो निरशेणेचो, दुसऱ्या म्हाझुजाचो काळ आशिल्लो. तिचो तिचो बापूय फॅसिस्ट पक्षाचो वांगडी नाशिल्लो आनी 1942 वर्सा मिलानाचेर जाल्ल्या बॉम्बस्फोटां वेळार तिचें कुटूंब लागसारच्या ट्रेकेट शारांत पळून गेलें. झुजाच्या शेवटाक तीं मिलानाक परतलीं तेन्ना तिच्या बापायक उत्पन्नाचो स्रोत नाशिल्लो. आल्दान ऑफिसांत काम करपा खातीर स्टॅनोग्राफीचो अभ्यास केलो.
तिच्या बापायन ती धा वर्सांची आसतानाच तिच्या कवितांचें एक ल्हानशें पॅम्फ्लेट उजवाडाक हाडिल्लें. पूण उपरांत रोखडीच तिची मानसिक भलायकी इबाडली. तिका तूरीनो रावपाक धाडली जंय एका नामनेच्या तंत्रिकाशास्त्रज्ञान तिचेर उपचार केले. मिलान परत येतकच तिका स्टेनोग्राफर म्हणून पद मेळ्ळें. पिरायेच्या सतरा वर्सांमेरेन ती चड परिपक्व कविता बरोवंक लागली. 1947 वर्सा नामनेची कवी आदा नेग्रीची मामेभयण सिल्वाना रोटेली हिचे नदरेक ह्यो कांय कविता आयल्यो. रोटेलीन मेरिनीच्या कवितांचो उल्लेख आंजेलो रोमानो ह्या लेखका कडेन केलो, जाणें प्रभावी समिक्षक आनी संकलनकार जियासिंटो स्पॅग्नोलेटी हाका तिच्यो कविता दाखयल्यो. तरणाटे मेरिनीच्या जिवितांत व्हड फरक पडलो. जॉर्जियो मांगानेली, पियेर पावलो पासोलिनी, मारिया कोर्टी आनी लुसियानो एर्बा ह्या कलाकारांकडेन तिचो संपर्क आयलो. 27 वर्सांच्या मांगानेली कडेन तिचो मोगाचो संबंद सुरू जालो, जाका पयलींच बायल आनी भुरगीं आशिल्लीं. 1947 वर्साय तिका गंभीर मानसीक दुयेंसाचीं लक्षणां दिसूंक लागलीं आनी ती मिलानच्या क्लिनिकांत एक म्हयनो रावली.
मांगानेली कडेन तिचो संबंद 1949 मेरेन उरलो आनी उपरांत तो मेरिनी आनी कुटूंब दोगांकय सोडून रोमाक गेलो. 1950 वर्सा स्पॅग्नोलेटीन 19 वर्सां पिरायेच्या मेरिनीच्यो दोन कविता उजवाडायल्यो, ज्यो तिणें कितलींशींच वर्सां आदीं बरयिल्ल्यो. फुडल्या वर्सा आनीक एका म्हत्वाच्या संकलनांत तिच्यो कविता आनी गितां उजवाडाक आयिल्ल्यान तिका नामना मेळ्ळी. 1950 ते 1953 ह्या काळांत तिच्यापरस तीस वर्सांनी जाण्टो आशिल्ल्या साल्वातोरे क्वासिमोडो वांगडा तिचो प्रणयसंबंद जालो. पूण हें प्रकरण सोंपतकच तिचें लग्न एट्टोरे कार्निटी कडेन जालें, जो मिलान हांगाच्या बेकरी-पेस्ट्री दुकानांचो धनी आशिल्लो. ताका -साहित्याची फाटभूंय नाशिल्ली तरी लेगीत आल्दाची कारकीर्द वाडत गेली आनी तिचो पयलो कवितासंग्रह ‘ला प्रेसेन्झा दी ऑर्फेयो ‘(ऑर्फीयसाची उपस्थिती) उजवाडाक आयलो, जाची समीक्षकांनी तोखणाय केली. ग्रीक पुराणकथेंतलो संगीतकार आनी कवी ऑर्फियस हो मोग, लुकसाण आनी कलेच्या बळग्या कडेन संबंदीत आसा. मेरिनी परिवर्तनकारी आनी सोडवणदार स्वरुपाचें प्रतीक म्हणून ऑर्फियसाचो आदार घेता. तातूंत पौराणीक प्रतिमा, वैयक्तीक आत्मनिरीक्षण आनी मनशाच्या अणभवाचें खोलायेन संशोधन हांचो मेळ घाला.
1961 वर्सा तिका परतून मानसीक हॉस्पिटलांत दवरली जंय 1972 मेरेन ती रावली. ह्या काळांत तिणें प्रकाशन केलें ना, तिणें स्वताचें वर्णन ‘स्कीझोफ्रेनीक’ अशें केलें. 2009 वर्सा तिच्या मरणामेरेन तिचें तरेकवार साहित्य उजवाडक आयलें आनी ती लोकप्रिय जाली. तिच्या कवितेच्यो ल्हान ल्हान पुस्तिका आयजलेगीत येत आसात. तिच्यो कविता मिल्वा आनी जियोव्हानी नुती ह्या लोकप्रिय गायकांनीय गायल्यात. तिच्या मतान कविता म्हळ्यार ‘आत्म्याचे समरसतायेचो प्रतिध्वनी’.
मेरिनीन कविता, निबंद आनी नाटकांचे संग्रह बरयले. तिचे शैलींत भाशेचो गिरेस्त वापर, विंगड विंगड प्रतिमा आनी बळिश्ट भावनिक तीव्रताय हांचो आस्पाव जाता. तिचे शैलीचें वर्णन तीव्र, भावुक आनी गूढ अशें केलां आनी तिचेर रायनर मारिया रिल्केचो प्रभाव आशिल्लो. केन्ना केन्ना तिचीं रूपकां कुडीच्या आनी आत्म्याच्या संघर्शा विशीं, तर कांय वेळार तीं सिध्दांतात्मक आसात. आल्दा मेरिनीच्या साहित्याचें खाशेलपण म्हळ्यार गिरेस्त भास, जिवी प्रतिमा आनी मनशाच्या अणभवाक संबंदीत आशिल्ल्या विशयांचेर खोलायेन सोद. मानसीक दुयेंसां कडेन केल्ल्या वैयक्तीक संघर्शाची सावळी तिच्या साहित्याचेर पडल्या.
‘ला तेरा सांता’ (पवित्र भूंय) हो मेरिनीच्या आदल्या आनी नामनेच्या काव्यसंग्रहांतलो एक. हातूंत ती मोग, अध्यात्म आनी अस्तित्ववाद ह्या विशयांचेर खोलायेन पावता. ‘लआ आल्त्रा वेरिता: पोएसीय द आमोरे’ (वेगळें सत: मोगाच्यो कविता) ह्या संग्रहांत मोगाच्या विशयाचेर भर दिला. ‘वुओतो द आमोरे’ (मोगाचो उणाव) ह्या संग्रहांत मोग, एकसुरेपण आनी मनशाच्या संबंदांतल्या किचकटीचा विशयांचेर ती संशोधन चालू दवरता. ‘दिलिरिओ आमोरोसो (मोगाचो उन्माद) हातूंत शीर्शकाप्रमाणें मेरिनीन मोगाच्या उन्मादी आनी चड बोवाळाच्या स्वरुपाविशीं केल्ल्या संशोधनाचें पडबिंब दिसता. हातूंत तिची भास तीव्र आनी प्रतिमा बळिश्ट आसात. ‘ला पाझ्झा देल्ला पोर्ता आकांतो’ (शेजराची पिशी बायल) ह्या आत्मचरित्रात्मक संग्रहांतल्यान मेरिनीच्या जिविताची म्हायती मेळटा. तातूंत मानसीक दुयेंसाचे अणभव आनी मानसीक

हॉस्पिटलांत तिणें सारिल्लो वेळ, वैयक्तीक संघर्शांचो तिचे सृजनशीलतायेचेर जाल्लो परिणाम हाचेर एक आगळी नदर मेळटा. ‘ला वोल्पे ई ल’उवा’ (कोलो आनी द्राक्ष) हातूंत मोग, इत्सा आनी मनशाचे स्थितीच्या विशयांचेर मेरिनीचो सोद फुडें पावता.
तिच्यो कितल्योश्योच कविता वाचप्याक अस्वस्थ करतात. ‘शेजराची पिशी बायल’ ही शीर्शक कविता पिशेंपण, एकसुरेपण आनी कलेची परिवर्तनकारी शक्त हांचे विशय सोदून काडटा. मेरिनी पिशें बायलेक बहिश्कृत म्हणून न्हय तर वास्तवाची एक आगळीच नदर आशिल्ली आकृती म्हणून चित्रीत करता. ‘ल इन्नामोराटा’ (मोगाळ) हे कवितेंत कामुकता आनी तीव्रताय हांची भरसण दिसता. तिचें कवितेंतली मोगाळ व्यक्ती इत्सेची वस्तू आनी वेदनेचो स्रोत ह्या दोनूय गजालींचें प्रतिनिधित्व करता. ‘डोल्चे आनिमा’ (गोड आत्मो) हे कवितेंत तिणें जित्या आनी उमळशीक वाडवपी भाशेचो वापर केला. आत्म्याभितरल्या गोडसाण आनी कडूपणाच्या दोट्टीपणाचो अभ्यास करून भावनांचो एक क्रियाकलाप सुचयतना ती विपरीत प्रतिमा वापरता. ‘नॉन ओ पिउ ला मिया पात्रीआ’ (म्हाका आतां म्हजी मायभूंय ना) ही कविता विस्थापन आनी लुकसाण ह्या विशयांक हात घालता. मायभूंय एक रूपक, जंय आपलेपणाची भावना ना जाल्या वा बदलल्या. ‘लेतेरा आ दियो’ (देवाक पत्र) हे कवितेंत मेरिनी अस्तित्वाच्या स्वरूपाचेर आनी दुख्खाच्या अर्थाचेर प्रस्नचिन्न उबें करता आनी प्रत्यक्ष देवाक संबोधीत करता. ‘जीण हें इत्सेआड तयार जाल्लें सपन,’ ‘आत्मो हो एक सुकणें, जाका उडपाची गरज आसा,’ ‘दर एका आत्म्यांत एक गुपीत मंजुळ स्वर गावपाची वाट पळयता,’ ‘हांव एक थेंब दंवाचो, सपनांनी आनी अद्भुतांनी भरिल्लो,’ ह्या सारक्यो तिच्या कवितांच्यो अनेक ओळी वाचप्याच्या मनांत घोळत रावतात.
‘ओ बिसोग्नो दि सेंतीमेंती’ (म्हाका जाय संवेदना) हे कवितेंत मेरिनी जिवितांत भावनांचें म्हत्व सांगून आमी आमच्या अणभवांक कशे आकार दितात हाचो अभ्यास करता. स्पश्ट भास आनी प्रतिमांच्या वापरावरवीं ती मनशाच्या अणभवाचे जिवें चित्रण तयार करता. भावना आनी मनशाच्या अणभवाचे लागींचे संबंध प्रभावी रितीन सांगपाचें तिचे तांकीची ही कविता गवाय दिता.

म्हाका जाय संवेदना

गरज ना म्हाका पयशांची
म्हाका जाय संवेदना,
उतरां, बारीकसाणीन वेंचून
काडिल्लीं उतरां,
फुलांवरी विचार,
गुलाबावरी हाजीरी,
झाडांनी रावपी सपनां,
पुतळ्यांक नाचपाक लावपी गितां,
मोग करतल्यांच्या
कानांत फुतफुतपी नखेत्रां.
म्हाका जाय कविता,
उतरांचें वजन लासपी ती जादू,
भावना जागृत करपी
आनी नवे रंग दिवपी.
म्हजी कविता उज्या इतलीच जिती,
व्हांवता माळेवरी
म्हज्या बोटांतल्यान ती.
हांव करिना प्रार्थना
दुर्भाग्याचो कवी म्हणून
जो, कांय फावट,
ओगी करता वरांभितर
जल्म दिवपी वेदनांक,
हांव कवी जो आड्डता
आनी खेळटा ताच्याचआड्डींनी,
हांव कवी गावपी
जाका मेळनात उतरां,
जाचेर धडधडटा आवाज
तें सुकें करड हांव,
भुरग्यांक रडयता ती आल्लय हांव,
सकयल पडपी झेत हांव,
व्हडले प्रार्थनेचें धातूचें आंगलें
भूतकाळाच्या दुख्खाचें
जें पळयना उजवाड.

शैलेंद्र मेहता
9820654233