भांगरभूंय | प्रतिनिधी
पोट कीं पट्टण शहर?, कोणेय खूप भातें माल्लें म्हण्टगीर त्या मनशाक विचारतात, तुजें हें पोट काय पट्ट्ण?
‘रोजांची फ़ाती माथ्याची भर सवराकाचें जेवण पोटाची भर’, एक रोजांची फ़ाती माळल्यार सगळें माथें फ़ुलांनीं भरिल्ल्या भशेन जाता. तशेंच शिवराक जेवण मुळांत गोंयकारांक आवडना. फ़कत पोट भरपा खातीर तो शिवराक जेवण पोटांत धुकलता. ताचे वेल्यान ही म्हण आयल्या.
‘पोटयो मरता अन्नाक अभिलाषी मरता नांवाक’, जो भकारो आसता तो फ़कत जेवणा फ़ाटल्यान लागता तसोच जो अडेचो श्रीमंत आसता तो नांवा फ़ाटल्यान आपल्या लागता, आपल्याक प्रसिद्धी मेळची म्हण वावूरता.
‘पोर पोटांत आनी खीर ताटांत’, पयलीं बायलमनीस गुरवार आसतगीर तिच्या पोटांत आशिल्ल्या भुरग्याक पुश्टीक आहार मेळचो म्हण जावपी भुरग्याच्या आवयकय बरे बरे जिनस खावंक मेळटाले. ताचे वेल्यान ही म्हण आयल्या.
‘पोट जळे, मध्यान कळे’. पोटाक भूक लागली म्हण्टगीर दनपार जाल्या हें कळटा. पोट कांय ओगी रावना, तें वेळेची याद करुन दिता. हीच म्हण ‘पोटांत जळे, माथ्यांत कळे (कित्याक ते?’) अशीय घोळटा. भूक लागली म्हण्टगीर तकली गरगरता असो ह्या म्हणीचो अर्थ. ‘पोटीं जळे, मध्यान्ह कळे’, ही अश्याच अर्थाची मराठी म्हण आसा.
‘पोटांत गू आस म्हणु भाईर काण्णु दाकवूं नये’. मंगळूर वाठारांतली ही एक कोंकणी म्हण. मनांत कितलेय वायट विचार आसले तरी ते उलोवन दाखोवचे नासतात अशी शिटकावणी ही म्हण आमकां दिता.
‘पोटांत आसा तें तोंडात येता’, जें मनशाक भितरल्यान दिसता तें कितलेंय दामून दवरल्यार भायर येवंचें रावना अशें ही म्हण आमकां सांगता.
‘पोटांतली व्यथा आनी घरांतली कथा, कोणाक सांगू नये’ ही एक देख घेवपा सारकी कोंकणी म्हण. आपल्या पोटांत दुखल्यार ती दुख आपणेच सोसूंक जाय. तशेंच आपल्या घरांतल्यो खबऱ्यो दुसऱ्याक सांगून उपेग नां. कसलोय आदार जावंचे सुवातेर वायट घडपाची चड भिरांत आसता.
‘पोट भरता थंय घर’ ही म्हण सगळ्यांक लागू जाता. जंय आपल्या पोटा-पाण्याची वेवस्था जाता थंयच मनीस आपलो राबितो करता अशें ही म्हण आमकां सांगता.
आनी निमणे कडेन सगळ्यांच्याच संवकळीची म्हण ‘आदीं पोटोबा आनी मागीर विठोबा. आपलें पोट भरल्या उप्रांतच मनश्याक देवाची याद जाता हें सत ही म्हण आमकां सांगता. ‘पोटा खातीर केलें ढोंग थंय खंयचो पांडुरंग?’ हिवूय ह्याच अर्थाची दुसरी म्हण.
ज्या पोटाक लागून आमी वावूरतात तें बऱ्याच वाक्प्रचारानीं येता. सोळाव्या शेंकड्यांतल्या शब्दकोशांत लेगीत पोटाचेर आदारिल्ले साबार वाक्प्रचार मेळटात. देखीक: पोटांतू माथें घालता, कोणाच्याय पोटांत वच्चें, पोटाक उणे करुन जेवता, पोटाक मारुन धर्म करता, पोट धरुन हांसता आदी.
पोटाचेर आदारिल्ले कांय वाक्प्रचार आनी ताचे अर्थ अशे:
1) पोटार आड येवप: सगळें काम विस्कटावन उडोवप
2) पोट करप: गुरवार करप
3) पोट गळ्याकडेन येवप: भरपूर जेवप
4) पोट जिरप: गर्भ पोटांतच मरप
5) पोट दुखप: मत्सर जावप, बाळंत जावचो वगत लागीं येवप
6) पोट धरधरुन हांसप: खूप हांसप
7) पोट फ़ुगप: पोटांत वाय जावप
8) पोट सुटप: धोंद वाडप
9) पोटचें पाडप :गर्भपात करप
10) पोटांत जाळ पडप: खूप भूक लागप
11) पोटांत जावप: पोट दुखप
12) पोटयां चलप: सरपटत चलप
13) पोटांत एक, ओंठांत एक: मनांत एक गजाल आसून दुसरीच गजाल सांगप
14) पोटांत मिरसांग चिडिल्ल्यावरी: पोटांत हुलोप सुटप, वायट उलोवप
15) ताचे हात म्हज्या पोटांत गेल्यात: ह्या वाक्प्रचाराचो अर्थ ताची म्हाका खूप मजत जाल्या असो आसा.
16)हाड व्हर पोट भर- पोट भरपाकच काबार ह्या अर्थान
17)पोट जमनीक लावन न्हीद- पोटाक खावपाक कांय नासप
18) पोटाक उजो पडला- पोटाक खूप भूक लागप
19) पोट काय ते शैणले भाट- येतिश्ट खावप
20) पोटार ओलो कापडो दवरला- खावपाक कांय नासप
21) पोट फाटीक लागलां- खावपाक कांय नाशिल्ल्यान कुड बारीक जावप
22) पोट फाट एक जावप- खावपाक कांय नाशिल्ल्यान कुड बारीक जावप
23) हात पांय उरल्यार खंयूय पोट भरुन खावंक जाता- कश्ट केल्यार जेवपाक उणे ना
23) वेंत भर पोटाची हात भर काणी- पोटा खातीर सगळें
24) पोटाक भूक नाशिल्ली जाल्यार मनीस आयकुवंचो नासलो- मनिस सगळें पोटाखातीर करता.
25) भरिल्ल्या पोटार जेवण अळणी- पोट भरतगीर मनिस मागीर खोडी काडटा
26) पोटा भुकेक आनी न्हाणे रान्नीक कितेंय बी चलता
27) बोट लायिल्लें पोट येयलें- फ़काणां केल्लीं आंगार येवप
28) करचें सगळें पोटाखातीर-
29) पोट मान्न जोत केले आनी जग लोकांक खावयले
30) पोटा रगत पडलें- पोटांत कांय नासप
31) चर चर चरता आनी पोटार हात फिरयता- खायत रावप
32) गरिबान खाल्यार पोटा भुके खालो आनी श्रीमंतान खाल्यार औषधा खालो
33) सवाय खाण पोटफ़ुगें- सवाय मेळटा तें खाल्यार जिवाक माल पडटा
हुमाण्यांचें लोकवेदांतल्या सगळ्या प्रकारांकडेन नातें आसता तशें तें म्हणीं कडेनूय आसा. पोटाचेर आदारिल्लें हें एक फ़ामाद हुमाणें.
‘अब्बल पेट तब्बल पेट
कुलूप किल्ली (बीग) ताका लागना
पूण धनयांक ती उगडूंक जायना.’- जाप- पोट
अशें आसलें हें कोंकणी म्हणी आनी वाक्प्रचारांतलें पोट.
सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
