भांगरभूंय | प्रतिनिधी
हुंदीर हो शेतकारांलो आनी वेपाऱ्यांलो दुस्मान. शेतांत घाल्लो रोव तो खावंक शेतांत येता आनी सगळो रोव फस्त करून उडयता. वेपाऱ्यांनी सांठयिल्लो वरव गोठो तो फस्त करता. हुंदीर म्हळ्यार येदोसो प्राणी पूण सामको शिटूक. शिटूक मनशाक लेगीत हुंदीर (!) म्हणटात. वाड्या वाड्यार असो एक तरी ‘हुंदीर’ आसताच.
ह्या हुंदराचेर कोंकणींत साबार म्हणी आनी वाक्प्रचार आसात. ‘हुंदरा जाळान घराक उजो घालचो न्हय’, ही एक हुंदराचेर आदारिल्ली फामाद म्हण. एका कबाडकश्ट करपी मनशाले खोंपींत एक हुंदीर येवन खोंपींत दवरिल्लो वरव-गोठो फस्त करपाक लागलो. तो बाबडो हुंदराचे पिडापिडीक इतलो बेजारलो की अविचारान एक दीस आपले खोंपिकूच उजो लायलो. ताका दिसलें की खोंपीक उजो लायतगीर हुंदीरूय हुलपून मरतले. पूण हुंदीर मोठे शिटूक ते उजो लागतगीर जीव घेवन पळ्ळे. ‘ह्या बिळा माल्ला खिळा, हुंदीर गेले दुसऱ्या बिळा’ अशी गत जाली. हुंदीर मेले ना ते ना पूण हो बाबडो आपली खोंप वगडावन बसलो. रागाच्या भरांत अविचारान मनीस वागता तेन्ना असल्यो गजाली घडटात.
‘घरांत हुंदीर शेंपड्यो बडयतात’ थोड्यांक घरांत कांय नासतना नस्त्यो बडायो मारपाची संवय आसता. घरांत कांय नाशिल्ल्यान हुंदरांकय खावपाक कांयच मेळना आनी ते शेंपड्यो बडयतात. अश्या फोक्यो मारपी मनशाक लेखून ही म्हण वापरतात. हीच म्हण कारवार वाठारांत ‘हुंदीर घरांत बालां (शेंपड्यो) बडयतात’ अशी घोळटा.
‘दोंगर व्हिलो, हुंदीर जालो’, एकदां दोंगराक व्हियेवपाच्यो वेणो येवपाक लागल्यो. सगळे लोक हो चमत्कार पळोवपाक एकठांय आयले. दोंगर मोठया मोठ्यान हुयेली मारपाक लागलो. लोकांक दोंगराच्या पोटांतल्यान कितें येतलें तें पळोवपाची उमळशीक लागली. निमणे एक ल्हानसो हुंदीर भायर आयलो. एका ल्हान गजाली खातीर व्हडलो बोवाळ करप जाता तेन्ना ही ओपार वापरात. ‘दोंगोर पोखरून हुंदीर काडप’ हिवूय ह्याच अर्थाची दुसरी एक म्हण.
आनीक एक अशीच हुंदराचेर आदारिल्ली फामाद म्हण म्हळ्यार ‘हुंदीर हागतलो कितलो आनी शेणी थापतलो कितल्यो?’ ही म्हण. हीच म्हण कांय वाठारांत ‘हुंदीर हागतलो कितलो आनी माजर शेणी थापतलें कितलें?’ अशीय घोळटा. जर कोणय आपल्या आसपती भायलीं कामां करता ताका लेखून ही म्हण वापरतात. ‘हुंदीर गेलो लुटी, हाडल्यो दोन मुठी’. ल्हान मनीस ल्हान कामांच करूंक शकता हो हे म्हणीचो अर्थ.
‘हुंदीर मलाकाक वचून आयलो’ ही एक आदली अर्थपूर्ण म्हण. हे म्हणी फाटली काणी अशी: एक हुंदीर दर्या लागसार आशिल्ल्या आपल्या बिळांतल्यान दर्यांत नांगरिल्ल्या एका पातमारेंत पावलो. तातूंत दाळिल्ल्या तांदळाच्या एका साकांत रिगलो आनी तांदूळ खावंक लागलो. खावपाचे तंद्रेंत ताका परत तडीर येवपाचें भान उरलें ना. तितले म्हणसर ती पातमारी भायर सल्ली. गोंय सावन सिलोन, माकाव, तिमूर अशी पेणी करीत ती पातमारी गोंया परत पावली आनी बाबडो हुंदीर परत आपल्या दर्या देगेवेल्या बिळांत पावलो. सभाग्यान इतली कोसांची भोंवडी केली पूण हो मात त्या तांदळाच्या साकांतच उरलो. फकत आपूण मलाकाक वचून आयलो म्हण बढाय मात मारपाक मेळ्ळी. थोडे कितलेय शिकले, कितलेय भोंवले तरी तांकां शाणेपण येना. कोचीक हीच म्हण ‘विन्दूर मलाकाक वचून आयलो’ आनी ‘हुंदिर तारवार बसलो आनी केरळाक वचून आयलो’ अश्यो घोळटात. ह्याच अर्थाची ‘हुंदीर मस्कताक गेलो पूण गिरेस्त जालो ना’ अशीय एक म्हण घोळटा. खंयूय गेलो जाल्यार जण एकलो आपल्या तांकी इतलेंच काम करूंक शकता असो ताचो अर्थ.
‘हुंदराक मारल्यार गणेसाक लागता’ ही एक अशीच फ़ामाद म्हण. हुंदीर हें गणेशाचें वहान. ल्हान मनश्याच्या वाटेक गेल्यार ताचो जो ‘पोशिंदो’ आसता ताका राग येता. देखीक राजकारण्याचे वा गिरेस्तांचे जे ‘चेले’ आसतात तांकां दुखयल्यार तांच्या वरिश्टांचें वायटपण घेवचे पडटा असो ताचो अर्थ. ‘हुंदराक मारल्यार इंद्राक लागता’ वा ‘हुंदराक मारपाक गेलो आनी गणपतीक लागलो’ ह्योवूय ह्याच अर्थाच्यो आनीक म्हणी.
‘हुंदराक लोखणाचो वावर कित्याक?’ जण एकल्यान आपणाक जमता तोच वावर करूंक जाय. आपले तांकी भायलें काम करचें न्हय असो हे म्हणीचो अर्थ. ‘हतयाक सोडून हुंदराक धरप’ म्हळ्यार व्हडली गजाल सोडून किरकोळ गजाली फाटल्यान लागप.
‘हुंदीर पोंदा घालून पेड बांदप’ ही एक अर्थपूर्ण म्हण. हुंदीर पेडा पोंदा आसल्यार तो भितरल्या भितर पेड पोखरून उडयता आनी एक दीस तें पेड कोसळटा असो ताचो शब्दशा अर्थ. पूण ताचो खरो अर्थ म्हळ्यार एक लांचखोर मनशाच्या हातांत कारभार दिल्यार तो ते गजालीची कशी वाट लायतलो हें सांगपी ही म्हण. ‘हुंदराक बिळांत घालून उंचारी माती लेंपची’ अशी म्हण मंगळुराक घोळटा.
‘हुंदीर बिळांत वचूंक ना रीग आनी शेंपडेक सूप खंयचें?’ ही हुंदराचेर आदारिल्ली आनीक एक म्हण. हातांत घेतिल्लीं कामांच पुराय जावपाक
मारामार आनी तातूंत दुसरो कोण तरी आपलीं कामां कर म्हणटा तेन्ना ही ओपार मारतात.
‘हुंदीर गिळटल्याक बाल जड वे?’ ही म्हण कारवार वाठारांत घोळटा. हुंदीर गिळटल्याक ताची शेंपडी जड जायना. जो व्हडलीं – व्हडलीं कामां कांय न्ही करून करता तो ल्हानशें काम करपाक अनमननां असो ते म्हणीचो अर्थ.
‘हुंदरान केलें बीळ, सोरपान केलें बिराड’ (आयतेँ मेळप). ‘आयत्या बिळांत नागोबा बोली’ ही ह्याच अर्थाची दुसरी एक म्हण. त्या भायर ‘हुंदीर माजाराच्या घरासाकून, आयलो उपाशी परतून’ हुंदराक माजराच्या घरा कडेन जेवून येवपा सारके बळगें कशें आसतलें? ह्या आशयाची ही म्हण.
‘हुंदरीण आपल्या घराकडेन धणीन म्हण्टा’, कोणय कितलो ल्हान आसूं तो आपल्या घरांत आपल्याक राजाच समजता. ‘हुंदरांची दाटी, भितरल्यान आयली भाटी'(माजर). माजर येतगीर हुंदरांची संख्या कितलीय आसल्यार ते पळ काडटात.
‘हुंदीर भाजूंक मीठ नां’ (सामकी खाकनवाळ परिस्थिती), ‘हुंदराक माजर गवाय’, ‘हुंदरांनी माजराचें मत घेवप’ (दुस्मानाक दुस्मानाची गवाय), ‘हुंदीर माजराप्रमाण’ (एकामेकांचे दुस्मान), हे हुंदराचेर आदारिल्ले कांय वाक्प्रचार.
ह्या हुंदराचेर एक हुमाणे आसा ‘खण खण कुदळी मण मण माती, इंग्रजांनी राज घेतलें मध्यांन राती’ आनी हाची जाप जावन आसा हुंदीर.
‘हुंदरा म्हज्या मामा
आरे, माजोरिच्या पिलां लागीं
खेळ मांडू नाकां …
या… या.. मयां या.. या… या.. मयां या..’
हें लोकगीत (मांडो?) आयकूंक नाशिल्लो एक तरी गोंयकार वा गोंयाक भेट दिल्लो एकूय पर्यटक जांव तो देशी जांव तो विदेशी आमकां मेळचो ना. हिंदी चित्रसृश्टीक लेगीत ह्या गितान भुरळ घाल्या. ह्या लोकगितांत हुंदराक दिल्लें म्हत्व आमकां कळटा.
असो हो हुंदीर आमच्या लोकगितांनी, म्हणी-वाक्प्रचारांनी, हुमाण्यांनी आमकां पावला कणकणीं मेळटा.
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
