केंसांच्यो बऱ्यो- वायट खबरो

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

मिशी हीय मनशाच्या स्वाभिमानाची कुरू. एखाद्या वादाच्या मुद्द्याचेर आपूण हारलों जाल्यार आपणाल्यो मिशयो कापतालों अशें तरेचे जायते पण आमकां इतिहासांत वाचूंक मेळटात.

हालींच हाॅलीवुडांत आॅस्कराच्या इनामां वांटपाच्या सुवाळ्यांत थंयचो एक नटसम्राट बिल स्मीथ हांणी फाकीवंत काॅमेडियन ख्रिस राॅक हाच्या कानसुलार एक सणसणीत थापट फुलयलें. स्मीथ हाची घरकान्न, नामनेची अमेरिकन अभिनेत्री जडा पेंकेट हिचे केंस गळून गळून हालींसराक ती सामकी खड्डी जाल्या. हे खातीर राॅक हाणें चार- चवगांत तिका ‘टकलू’ म्हणली. तिचेर विनोद केलो. धजा उडयली. आपले बायलेचो हो अपमान स्मिथाच्यान सोंसूंक जालो ना. रागा भरशीं तो माचयेर गेलो आनी ख्रिस राॅकाचें मुखामळ ताणें रंगयलें.
केंस ही मनशाचे सोबीतकायेची खूण. अधिक करून बायल मनशेचे. ‘काले, लंबे, घने बाल’ वा ‘ये रेशमी जुल्फे’ वा ‘भांगराच्या केंसांची राजकुंवरी’ अशा उतरांनी केंसाची केल्ली तुस्त- तोखणाय आमी गितांनी आयकतात आनी पुस्तकांनी वाचतात.
प्राणीशास्त्राचे व्याख्ये प्रमाण केंस म्हळ्यार कुडीच्या कातीच्या बुराकांतल्यान फुटिल्लें केसर. मनशाक आंगभर केंस आसतात. पूण, थळा कणकणी तांकां वेगवेगळीं नांवां आसात. देखीक माथ्या वयल्या केंसरांक केंस म्हणटात, माथ्या फाटल्या केंसांच्या झुपक्याक शेंडी म्हणटात. दोळ्यां वयल्या केंसांच्या रेगांक भुंवयो म्हणटात. ओठां वयल्या केंसांक मिशी म्हणटात, खाडके वयल्या केंसांक खाड म्हणटात…… आदल्या तेंपार कोंकणींत केंसांक ‘भीस’ अशेंय म्हणटाले. आतां हें उतर तितलें घोळणुकेंत ना. एखादो कोंककी मनीस सलुनांतल्यान भायर येवन ‘हांवें केंस मारले’ अशें म्हणटा. हें ताचें वयलें म्हणणें कोंकणींत चड करून कर्मणी प्रयोग (पॅसिव्ह वाॅयस) उणे आसात म्हणपाचें दाखोवन दिता. कारण सलुनात गिरायक केन्ना केंस मारीना. ते आपणाले केंस ‘मारून घेतात’. फक्त म्हालोच ते मारता.
जायते जाण केंसा वयल्यान मनशाची याद धरतात. देखीक पिंगश्या केंसाचो, मुदयाळ्या केंसांचो, लांब केंसांचो, केंस पिको, दाट केंसांचो, शेंडीवालो, मिशयाळो, खाडयो, निखाडयो बी. जांकां केंसच नासतात, तांकां टकलू वा खड्डो म्हणटात.
केंस हो मनशाचे कुडीचो तसो सामको किरकोळ असो अवयव. पूण मानवी संस्कृतायेंत ताका खाशेले म्हत्व आसा. महाभारतांत दुश्ट दुश्यासन पांच पांडावांची धर्मपत्नी आशिल्ले द्रौपदीक तिच्या केंसांक धरून भरभरीत ओडटा आनी राजदरबारांत समेस्तां हुजीर तिका विवस्त्र करपाचो यत्न करता. तेदेवेळा सुमारा भायर तापार आनी अपमानीत जाल्ली पांचाली पण (प्रतिज्ञा) करता की दुश्ट दुश्यासनाच्या रगतान आपणाले केंस भिजयले बगर आपूण ते परतून केन्नाच बांदची ना!
केंसा संबंदान आनीक एक कथा आसा. पुर्विल्ल्या भारतांत धनानंद नांवाचो राजा राज्य करतालो. ताणें एक दीस चाणक्य नांवाच्या एका गरीब ब्राह्मणाचो अपमान केलो. चाणक्य दिसपाक मात्सो कुरूप आशिल्लो. राजान ताका ‘कुरुप माकड’ म्हणलो आनी धांवडावन घालो. रागान तांबडोगुंज जाल्ल्या स्वाभिमानी चाणक्यान सोमतीच प्रतिज्ञा केली की ‘राजा धनानंद आनी ताचें राज्य ना नपयत केले बगर हांव म्हजे शेणयांचे गोंडे बांदचो ना.’ मिशी हीय मनशाच्या स्वाभिमानाची कुरू. एखाद्या वादाच्या मुद्द्याचेर आपूण हारलों जाल्यार आपणाल्यो मिशयो कापतालों अशें तरेचे जायते पण आमकां इतिहासांत वाचूंक मेळटात.
ग्रीक पुराण कथांनी एक संदीची देवता, गाॅडेस आॅफ आॅपोर्चुनिटी आसा. ह्या देवीच्या बोडार खंय फक्त मुखारुच केंसांच्यो भिशट्यो आसात. इरिल्लें पुराय माथें सुळसुळीत. देखून ही देवता प्रसन्न जाली की वेगींच तिच्या भिश्ट्यांक घट धरूंक जाय. मागीराक रावल्यार फसता. कारण उरिल्ले पुराय बोड तुळतुळीत आसता. हाताक लागपा सारकें कांयच नासता.
केंसां वयल्यान जायते शब्दप्रयोग आनी वाकप्रचार आमचे भाशेंत घोळटात. देखीक ‘केंसान गळो कापप’, ‘शेंडयेक गांठ मारप’, ‘शेंडी लावप,’ ‘काळ्याचें धवें जावप,’, ‘कानार केंस काडप’ बी. तेच प्रमाण कोंकणींत केंसां वयल्यान जायत्यो म्हणी आनी ओंपरी घडल्यात. देखीक, ‘नावाडग्याचें खाड हालता’, ‘दुसऱ्याचे केंस लांब म्हूण आपणे आपले ओडप समा न्हय,’ ‘एक केंस पिकलो म्हूण मनीस म्हातारो जायना’, ‘वेंतभर बामणाची हातभर शेंडी’ बी. मनशाचे कुडीच्या गुप्त भागा वयल्या केंसां वयल्यानूच कांय ओंपारी घडल्यात. देखीक, ‘दित मान तर घेयत मान, नातर xx समान, ’ वा ‘xx तासलीं म्हूण मडें ल्हव जावंक पडलां व्हय?’
देवाक केंस ओपपाची प्रथा हिंदू धर्मियां मदीं आसा. दरवर्सा लाखांनी भावीक आपणाले केंस तिरुपती हांगासरल्या वेंकटेश्वराक अर्पण करतात. केंस दान करतकच मनशाचो अहंकार ना जाता आनी तो नम्र जावन देवा मुखार नतमस्तक जाता, अशी श्रद्धा आसा. भुरग्यांचे मुजीक ताचें मुंडन करतात. जैन साधू आपणाल्या तकले वयले केंस एक- एक करून ओडून काडटात. हे क्रियेक ‘केश – लोचा’ म्हणटात. साधकाक आपणाले कुडी विशीं आसक्ती आसूंक फावना आनी तांकां वेदना सोंसपाची संवय जावंक जाय, हो हे केश-लोचा फाटलो हेत. बौद्ध धर्मांत लेगीत बोंडां तासपाची प्रथा आसा. आनी मुंडन करप म्हळ्यार ह्यो वयर उल्लेख केल्यात त्यो वायट गजाली नश्ट केल्ले वरी जाता, अशें हो धर्म मानता. केंसां विशीं खूब कितें बरोवं येता. तूर्ताक इतलेंच केंसपुराण पुरो!

प्रदीप लवंदे
9923292022