कोंकणातलो शंखासुर

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

आमच्या देशांत दरदिसा खंय ना खंय सण वा परब आसताच. ही परंपरा कश्टकरी लोकांनीच सांबाळ्ळ्या. चडशे सण पीक आयिल्ल्याची उमेद मनोवपाक करतात ना जाल्यार सैमाची पुजा करपाक. गोंय आनी कोंकणांतले सण सादारण एक सारकेच. दोनूय भागांत दोन सण उमेदीन मनयतात तें म्हणचें चवथ आनी शिगमो. गोंयां प्रमाण कोकणांतूय शिगमो मनोवपाच्यो खूब तरा. अशीच एक कोंकणांतली मजेशीर तरा म्हटल्यार संकासुर वा शंखासुर. हालींच शिगमो सोंपलो. शंखासुर हें ताचें व्हडलें आकर्शण आसलें.
सुमार धा दीस कोंकणांत शिगमो चलता. ताका फाक पंचम अशेंय म्हणटात. पयली होळी देवळांत पेटता आनी मागीर गांवांत दर दिसा होलिका उत्सव जाता.तातूंत नमन, गण, गवळण असले जायते खेळ जातात.
पुराणांतील एक काणी. हयग्रीव राकेसान चारुय वेद चोरले आनी तो दर्यांतल्या शंखांत वचून लिपलो. वेद हाडपाक विष्णून मत्स्य अवतार घेतलो आनी हयग्रीवाचो वध केलो. तोच हो शंखासुर. कांय लोक संकासूर वा शंखासुराक शंकराचो, कृष्णाचो आनी थोडे देवीचो अवतार मानतात. शंखाच्या आकाराची तोपी घालपी शंखासुराचे खेळ पळोवपाक लोक उमेदीन शिगम्याची वाट पळयतात. ल्हान भुरगीं ताका भियेतात. तो लोकांक आडावन पयशे मागता आनी हातांतलो दोरयेचो वा चामड्याचो कुडको फाटीर मारता. आशिर्वाद दिता. ह्या कुडक्याक वेत म्हणटात. थोड्यांच्या मतान शंखासुर हो एक राजा. राकेस आसुनूय तो दानशूर आसलो. आदल्या काळार सकयल्या जातींच्या लोकांक शिकपाचो अधिकार नासलो. ह्या शंखासुरान लोकांक शिक्षण दिवपाचो यत्न केलो. ह्या बऱ्या कामाक लागून लोक शंखासुराक पुजपाक लागले. तकलेर शंखाच्या आकाराची तोपी आसलेल्यान ताका शंखासुर नांव पडलें जांवये.
शिगम्यांतलो नमन हो खेळ शेतकामती करतात. शेतांतलें काम सोंपोवन मेकळ्या वेळार पोटा खातीर ते गांवांगांवांनी कला सादर करून मेळिल्ली दक्षणां आनी तळी घेवन दिसपट्टो गिरास चलयताले. आतां परिस्थिती बदलल्या. कामां निमतान पातळिल्ले हे लोक शिगम्या निमतान गांवांत येतात. हेर लोका वांगडा गांवांत भोंवून कला सादर करतात. तांकां नमन मंडळ म्हणटात.
नमन मंडळांत शंखासुर, पांयां मेरेन घेरो आसललो सदरो घालपी मृदंगवादक, टाळ घेवन पांच ते स जाण आनी बायलेचो भेस करून एक दादलो आसता. गाराणें घालून पयलो खेळ देवीच्या देवळांत करतात. उपरांत शेजारच्या गांवांत वतात. अभंगांचेर नाचत, गायत मंडळ खेळ करतात. ताका ‘बोहोणी’ म्हणटात. सुरवातीक मानाच्या पांच स घरांनी हो खेळ करून दाखयतात. सकाळच्या सात ते रातचे आठ मेरेन ते करतात. तेन्ना कांय लोक शंखासुराक आंगवण करतात आनी इत्सापुर्ती उपरांत ती पावयतात. चडसो लोक शंखासुराक ताचें आंगलें दिवपाची आंगवण करतात. कलेची सेवा आनी पोटाची खळी भरपाक खेळ करत भोंवपी ह्या नमन मंडळाच्या खाणा- जेवणांची आनी रावपाची तजवीज धावूय दीस लोक करतात. नमन मंडळांक मानान वागयतात. शंखासुराचे वेगळे वेगळे प्रकार. ते दापोली, गुहागार, अजगोली, हेदवी, पालशेत, निवोशी ह्या गांवांनी पळोवपाक मेळता.
शंखासुराची वेशभुशा वेगळीच. गळो ते पांय मेरेन काळें वा निळ्या रंगांचे आंगलें, तोंडार दाट काळ्या कपड्याचें रुपडें, रुपड्यार वयर कान, नाक, कपड्याची नक्षी करुन दसयिल्ले आसता. दोळे आनी नाकाच्या जाग्यार बुराक. श्वास घेवपाक आनी पळोवपा खातीर. धवेंफुल्ल खाड, मिशी, तकलेर काळीच शंखाच्या आकाराची तोपी, तिका पोंतार एक गोंडो. तोपयेर रंगीत कपड्याचे पट्टे आसता. गांवां प्रमाण हे रंग बदलतात. शंखासुर नाचताना हो गोंडो हालता. कंबराक मोठ्या घुंगरांचो पंदरा ते सोळा कील वजनाचो पट्टो आसता. हातांत दोरयेचो वा चामड्याचो वेत. मनशाचो वायट गूण हो शंखासुर वेत मारून भायर काडटा, अशी श्रद्धा. शंखासुराचे रुपडें करप हीय कलाच. कांय थारावीक शिंवपी ती करतात. शंखासुराचे तोपयेक सात गोंडे कांय गांवांनी एकूच गोंडो. तकलेर रंगीबेरंगी पगडी, लांब हातांचो सदरो आनी घागरो, हातांत दोन तोणयो घेवन कांय तरनाटे शंखासुरा बरोबर काठयाखेळ खेळटात. दांडिया सारकोच हो खेळ. मृदंगाच्या, टाळांच्या तालार तो खेळतात. शंखासुर आनी नकटा, नटवा होय खेळ हो सादर करतात.
आंबाडी रुखाचें रुपडें तयार केल्लें हें नकटो पात्र साकारपी कलाकार घालता. तें वर्सांचीं वर्सां तिगता. नकटो हातांत सूप घेवन नाचता. निवोशी, दाभोल, हेदवी गांवांनी नकटो नाच सादर जाता. शंखासुर आनी नकटो वांगडा नाच करतात. तांच्या वांगडा एक दादलो राधेचें वा सीतेचें पात्र साकारता. बायलेच्या संवंगाक गोमू वा कोळीणूय म्हणटात. कांय गांवांनी कृष्ण आनी शंखासुराक राधा मानतात. कांय गांवांनी ह्या संवंगा वांगडा दोन दादले आसतात. बायलेचें रुप घेवन नाचपी दादल्याक गांवचे देवीचे प्रतीक मानतात. ताका थेर म्हणटात. कांय कडेन ते तीर कमान घेवन नाचतात. थंय तांकां रामाचें रूप मानतात. हे सगले खेळ मजेशीर आसता. लोकाचें मनोरंजन जाता. राधा वा सीता पात्रांची घरांघरांनी पुजा करतात. देवीचे रूप मानून कापड, खण आनी नाल्ल घालून व्हट भरतात.
नमनाच्या मंडळांतलो म्हत्वाचो कलाकार मृदंग वादक. जड मृदंग गळ्यांत घालून सकाळीं ते सांज मेरेन तो वाजोवपाचो, वाजयताना आपलेच भोंवती गिरकी घेवपाची आनी हें फक्त पारंपरीक कला मांडपाक, तिगोवपाक.
शंखासुराच्या रुपाक तिडोवपाचोय प्रकार कोकणांत जाता. भेंडाक बांदलेल्या घुंगरांक हात लावन तरणाटे धांवतात. तांच्या फाटल्यान शंखासुर तांकां धरपाक धांवता. रखरखत्या वोतांत दिसभर भोंवन शंखासुराचें पात्र व्हड उमेदीन साकारता. भेंडाक बांदललो जड घुंगराचो पट्ट्याचो पेज घेवन उक्त्या पायांनी धांवता. शंखासुराचे दूख ताच्या रुपड्या भितर उरता, शंखासुराचे त्रास शंखासुराकूच खबर. हाचे व्हिडियो तुमी पळयल्याच आसतले.
सगले उक्त्या पायांनी खेळ करत भोंवतात आनी होळी पुनवेच्या दिसा मूळ गांवची वाट धरतात. गांवांत परत येवन दरेका घरांत खेळ करतात. मुखेल देवळांत होळी पेटले उपरांत संवसार पाडव्या मेरेन, आपोवणें येता थंय वचून नमनाचे आनी शंखासुराचे खेळ सादर करतात. पाडव्या दिसा नमन मंडळ गांवची पालखी दवरपाच्या जाग्यार जाका कोंकणांत साण म्हणटात. थंय निमणो खेळ करतात आनी शिगम्याची खेळांची माळ सोंपता.
(संदर्भ- समाजीक माध्यम)

प्रिता परब
9921382375