भांगरभूंय | प्रतिनिधी
वि साव्या शेंकड्यांतली गजाल; त्या काळांतले नामनेचे तत्वज्ञानी, विचारवंत आनी गणीतज्ञ सर बर्ट्रांड रसेल आपल्या एका व्याख्यानांत विश्वाचे निर्मिती विशीं सांगताले:
‘आमचे धर्तरेची निर्मिती सुर्या पासून जाली. अंतरिक्षांत व्हडलीं धुळीचीं कुपां आसतात. तांचो आंवाठ आमच्या सूर्यमंडळा परस व्हड आसता. तांकां नेबुला म्हणटात. तांच्या मदलो एक भाग आकुंचीत जावपाक लागता आनी सुर्या सारके तारे निर्माण जातात. नेबुला, तारे हे गॅलक्सीचेच भाग आसतात.’
‘गॅलक्सीची निर्मिती…….’ रसेल फुडें सांगतालो. इतल्यांत प्रेक्षकां मदली एक जाण्टी बायल उबी रावली आनी म्हणपाक लागली, ‘मिस्टर रसेल तुमचें चुकता.’
रसेलान अजापान तिचेकडेन पळयलें आनी विचारलें, ‘मागीर बरोबर कितें तर?’
ती सांगपाक लागली, ‘आमची धर्तरी एका व्हडल्या हतयाचेर बसल्या. तो हती ताच्या परस व्हड कासवाचेर उबो आसा आनी तो एका प्रचंड दर्यांत उफेता.’
‘मागीर तो कासव?’ रसेलान विचारलें.
ताका जाप दिवपाक ती बायल म्हणपाक लागली, ‘तातूंत अजाप कसलें. तो कासव दुसर्या एका कासवाचेर, तो तिसर्या कासवाचेर अशें हें चालूच आसता.’
हे दोनूय युक्तिवाद जरी वेगळे आसले तरी दोगांचो मुखेल उद्देश एकच आसा तो म्हणजे विश्वाची निर्मिती कशी जाली, हें गूट सोदून काडपाचें. ते जाण्टे बायलेची विश्वाची प्रक्रिया पुराण कथेंतल्यान आयल्या तर रसेलाची प्रक्रिया आधुनीक विज्ञानाचेर आदारून आसा. पूण दोनूय प्रक्रिया निमाणें एका पांवड्यार वचून रावतात.
जाण्ट्या बायलेची प्रक्रिया फकत कल्पीत कथेंतल्यान आयल्या. तिच्या प्रक्रियेंत खाशेली रचना दिसून येना आनी निमणें पांवड्यार कासव आनी कासव हांच्या मदीं थंयच्या थंय घुस्पून उरता. पूण रसेलाच्या प्रक्रियेचो प्रत्येक पांवडो खर चांचणींतल्यान वयर आयिल्लो आसा. प्रत्येक पांवड्यार शेंकड्यांनी वैज्ञानिकांचे योगदान आसता. जरी ती प्रक्रिया निमण्या एका पांवड्यार वचून थांबल्या आसली तरी मुखार वचपाची वाट उक्ती आसा.
विज्ञान प्रक्रियेचो एक नमुनो म्हणून हो प्रसंग सांगला. घडये तो खरो आसुये वा दंतकथा आसुये. विचार स्पश्ट करपाक ताचो हांगां वापर केला.
एका काळांत धर्तरी अंधातरी अंतराळांत घुंवता, अशी कल्पना करप आमच्या बुदवंतकायेच्या मर्यादेच्या भायर आशिल्लें. जशी विज्ञानाची प्रगती जायत गेली, नवी नवी यंत्रणा आनी तंत्रीक साधनांचो विकास जावपाक लागलो तशी मनशाची विचार करपाची तांक वाडपाक लागली. वयल्या प्रसंगांतल्यान विज्ञान प्रक्रिया कशी चलता हे विशीं उजवाड घालता. विज्ञान प्रक्रिया एक- एक पांवडो चडत चडत उदरगतीचे दिकेन वचपी वाट आसा. प्रत्येक पांवडो खर कसोटींतल्यान वच्चो आसता. कोणाच्याय एके तकलेंतल्यान, मागीर ती कितलीय बुदवंत आसूं, आयिल्ली कल्पीत गजाल नासता. तशें पळोंवक गेल्यार विज्ञानाचें बीं कल्पक बुद्दींतल्यान किल्लता खरें. पूण तें वाडपाक प्रयोग आनी फावो ते तरेन युक्तिवादाची गरज आसा.
दुसरो म्हत्वाचो मुद्दो म्हणजे विज्ञान प्रक्रियेंत वैयक्तीक विचारांक सुवात नासता. तशेंच एकट्या दुकट्याचे अणभव म्हणजे विज्ञान जायना. विज्ञान ही समुहाची आनी संघटीत प्रक्रिया आसा आनी तितलेंच म्हत्वाचें म्हणजे विज्ञानाचें ज्ञान कोण एकट्याची मक्तेदारी नासता. सगल्या समाजाचो ताचेर तितलोच अधिकार आसता. विज्ञान जात, धर्म, वंश, गरीब- गिरेस्त अशे समाजीक आनी अर्थीक भेद मानिना.
विज्ञानांतलो खंयचोय सिद्धांत चूक म्हणून थारावप होच शास्त्रज्ञांचो मुखेल उद्देश आसता. विज्ञानांतले नेम/ सिद्धांत सत्य काय ना, हें म्हत्वाचें नासता. तर विज्ञानाच्या प्रगतीक कितलें उपेगी थारता, हें म्हत्वाचें आसता. वयलें विधान स्पश्ट करपाक अणू सिद्धांताची उदरगत कशी जाली हाचेर नदर घालूया.
1803 वर्सा जॉन डाल्टनान (John Dalton) अणू- सिद्धांत मांडलो. ते प्रमाण अणू हो एक सुक्षीम कण आसा. ताचे विघटन जायना. तशेच नव्या अणूची निर्मिती करपाक येना. हो सिद्धांत त्या तेंपा वयल्या प्रयोगांचे समाधानकारक स्पश्टीकरण दिवं शकलो. पूण विसाव्या शेंकड्याच्या सुरुवेक अणू- शास्त्राचेर अनेक क्रांतीकारी सोद लागले. इलेक्ट्रॉन आनी प्रोटोन, अशा अणू कणांचे सोद लागले आनी डाल्टनाचो सिद्धांत फाटीं पडलो.
उपरांत विसाव्या शेंकड्याच्या सुरवेक जे. जे. थॉमसन ह्या शास्त्रज्ञान तातूंत बर्योच सुदारणा केल्यो. फुडें 1911 वर्सा अर्नेस्ट रुदरफोर्डान नवो अणू-सिद्धांत मांडलो. ते खातीर अनेक नव्या प्रस्नांचेर जापो मेळ्यो. पूण अत्याधुनीक तंत्रज्ञानांत सुदारणा जायत रावल्यो आनी अणू विज्ञानांची प्रगती जायत रावली आनी रुदरफोर्डाचोय सिद्धांत उणें पडपाक लागलो.
फुडें नील्स बोर (Neils Bohr) शास्त्रज्ञान अणू भोंवतणीं इलेक्ट्रॉनाची रचना मांडली. पूण ल्हवू ल्हवू नव्या सोदां खातीर तीय उणें पडपाक लागली. आंत एर्विन श्रोडिंगराची (Erwin Schrodinger) ‘क्वांटम थिअरी’ची बरीच प्रगती जायत आसा. सदांच बदलत रावप हेंच विज्ञान प्रक्रियेचें खाशेलेपण आसा. ते खातीर विज्ञान प्रक्रियेक अंत नासता. ती फुडें फुडें उदरगत करीत रावता.
परत सुरवेच्या उदाहरणा कडेन पळोवया. विश्वाची उत्पत्तीची प्रक्रिया सद्या बिग- बँग मेरेन पावल्या. तरी शास्त्रज्ञ ह्या पांवड्यार थांबूनात. ताच्या फुडलो पांवडो सोदपाक शास्त्रज्ञांचे यत्न चालूच आसात.
विज्ञान ही अंत नाशिल्ली प्रक्रिया आसा. नव्या नव्या ज्ञानाच्या पांवडे चडत ती वयर- वयर वचत रावता. म्हणून विज्ञान खंयच्याय प्रस्नाची निमणी जाप दिना. म्हणून नामनेचे नाटककार आनी विचारवंत बॅर्नाड शॉ म्हणटात, ‘विज्ञान जेन्ना एका प्रस्नाची जाप दिता तेन्ना धा नवे प्रस्न तयार करता.’ जसो विज्ञानाक अंत ना तसोच अमकोच असो उद्देश्य ना. नव्यो नव्यो वाटो सोदत फुडें फुडें वचपी ती प्रक्रिया आसता.
विज्ञानदूत श्रीकांत शंभू नागवेंकार
9096512359
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
