समर्थ कथांचें विलक्षण दर्शन घडोवपी : मायानगरी

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

गोंयां भायल्या बरोवप्यांक आमचे मदें स्थान दिवपाचो वेळ आयला. तांची अभिमानान केल्ली कोंकणीची सेवा आमी मानून घेवंक जाय, तांच्या साहित्याक गोंयांत प्रोत्साहन दिवंक जाय.

कथा हो एक संवेदनशील साहित्यप्रकार. संवसारांतल्या म्हान लेखकांनी तो हाताळ्ळा आनी साहित्याक विश्वीक पावंड्यार वेगळो आयाम हाडला. रवींद्रनाथ टागोर, प्रेमचंद, आर. के नारायण, अरुंधती रॉय, चेतन भगत, विक्रम शेट, किरण देसाय सारक्या कथाकारांनी एका मनशाची जीण वळखनाशिल्ल्या दुसऱ्या मनशा मेरेन पावयल्या. आमच्या गोंयांत दामोदर मावजो, पुंडलीक नायक, महाबळेश्वर सैल आनी हेर लेखकांनी गोंयच्या पात्रांची संवसारभर वळख केल्या. असोच, परिस्थिती प्रमाणें स्थलांतरीत जायत राविल्लो वल्ली क्वाद्रूस हाचो ‘मायानगरी’ नांवाचो कथां झेलो आशावादी प्रकाशनान उजवाडायला. ताचें कव्हर पिंटो, वामनजूर हाणें चित्रायलां आनी ताचें मोल 350 रुपया आसा.  कव्हराच्या फाटल्या पानाचेर आनी पुस्तकाच्या निमाण्या पानांनी बरोवप्याची वळख आसा.  मुंबय शारांतले लोकजिणेचें दर्शन घडोवपी कथां झेल्या खातीर वल्ली बाबाक शाबासकी आनी परबीं.

फाटभूंय

‘मायानगरी’ पुस्तकाचो बरोवपी वल्ली क्वाद्रूस 1984 वर्सा मंगळूरच्यान मुंबय पावलो. थंय ताणें चलून भोंवप, उदकाचे त्रास, पोटा भुकेन जियेवपी लोक पळेले. ह्यो गजाली ताणें बरपांतल्यान हाडपाचें पावल मारलें. नेमाळ्यांनी कथा छापून हाडल्यो. मंगळुरांत, मुंबयत आनी आखाती देशांत पळेल्ली आपली तशीच हेरांची भूक, त्रास-कश्ट, तळमळे साहित्यांतल्यान लोका मेरेन पावोवंक बरें साधन आसा हें ताणें वळखलें. तो बरयत गेलो आनी फकत मुंबयचें जिवीत  दाखोवपी आशिल्ल्यो कथा एकठांय करून एक पुस्तक तयार करपाचें थारायलें,  तें हें.

पुस्तकाचो गाभो

‘मायानगरी’ ह्या पुस्तकांत विवीध विशयांचेर आदारीत मुंबय शारांतल्या लोकाचें जिवीत दर्शेवपी 31 कथा आसात.  कथा ल्हान-व्हड आसात पूण आकर्शीत आनी ओडलायण्यो आसात. दर एके कथेंत मायानगरीचें रूप दिश्टी पडटा.  मायानगरी जितली मायावी तितलीच ती कश्टाळू आनी धांवती आसा हाचें बरोवपी दर्शन घडयता. चांटे पावलाक निर्माण जाल्ली अनामीक अदृश्यतायेची भावना,  वेव्हारीक संवाद, शेजाराचें उणेपण, पयसाविल्लीं नातीं, गिरेस्त लोक आसुनूय वाडिल्ली गरिबी, बेकारी, वंचीत लोकाच्या आव्हानांचें पडबींब, अशे विविधतायेचे जिणेचो संघर्श बरोवप्यान आपल्या कथांनी मांडला. 

वल्लीबाबाच्या कथांतलीं अनेक पात्रां शारांतले अर्थीक विसंगतींत घुस्पल्लीं पळेवंक मेळटात. बेकार व्यक्तींक नैतीक नदरेन घुस्पागोंदळाचे निर्णय घेवंक फोर्सार करपी विशय पयलीच काणी ‘मंडी’ दाखयता.  मुंबयत वेग-वेगळ्या तरांच्यो मंडी आसात तातूंत एक बेकार लोकाक सिर्वीस दिवपाची मंडी. ‘खंय थावन निकम्म्याक धरून हाडला?’ हो सुपरवायजराचो प्रस्न. पूण त्या प्रस्नाक जाप दिवपी डेवीड कसल्या कश्टांनी एक हजार रुपया कमोवंक आयिल्लो तें सुपरवायजराक खंय खबर?  प्रामाणीकपण आनी जिवीत उरप हांचे मदलो अनिश्चीत समतोल असल्या कथांनी वाचूंक मेळटा.  ’जायनाबी, रोजमेरी आनी मायाबार’ हे कथेंत रोजमेरी ही निरागस चली जयनाबी कशी जाता हाचें वास्तववादी चित्र दिसता. वेश्या वेवसायाचे चित्र बरोवप्यान आपले कथेंत हाडलां. ‘सच का सामना’ हे कथेंत बरोवपी एका साहित्यीकाच्या प्रमाणीकपणाक हात घालतना एक प्रस्न मुखार दवरता, ‘तुका जायते पुरस्कार लाभल्यात, कितले प्रमाणीक योग्यतायेक आनी कितले लाभीक लांच खावोवन घेतल्यात?’ देखून, वल्लीबाबाच्यो कथा काळजाक पीळ घालपी थारतात.

मुंबय सारक्या महानगरांत घडिल्ल्या कथांनी विस्वासघात, अप्रमाणीकपण, लाचारी सांगाता निराशा, गैरवागणूक, आनी फटींगपणां खूब दिश्टी पडटात.  ’बोंबयचो माम’, ’मामाची पेट’ ह्यो कथा ह्या संदर्भांत वाचप्यांक अंतर्मूख करतात. खास करून ’बोंबयचो माम’ हे कथेभितर रिता ह्या पात्राच्या अणभवाचें चित्रण वाचतना घरांतल्या लागींच्याच मनशांचे  सैतानी प्रवृत्तिचे भकीक पडून कशे तरेन शारिरीक आनी मानसीक शोशण करून लेगीत उजळ माथ्यान समाजांत वावुरतात हें विदारक सत्य अस्वस्थ करता. ’तडजोड’ सारकी कथा भावनाशुन्य समाजाक लागून वृद्धाश्रमांत पाविल्ल्यांची व्यथा उगतायता. ’वणत’, ‘वाती’, ’लक्ष’, ’शनी’   ह्या कथांनी मनशाच्या तरेकवार भावनांचें दर्शन घडटा.

खाशेलेपण

‘मायानगरी’ कथा झेल्यांत मुंबयची समाज जीण आनी समाजीक मुल्यां वाचूंक मेळटात. लेखकाचें कल्पीत साहित्यनिर्मिती कौशल्य हांगा दिश्टी पडटा. पात्रां बरे तरेन केळयल्यांत.  कथेची फाटभूंय, काळ, समाजीक परिस्थिती हांच्या सदर्भांत कथांतलीं विंगड विंगड पात्रां, तांची वागणूक आनी एकमेका कडेन संवाद सादूंक बरोवप्याक यश आयलां. आपल्या जिविताचे विचार ताणें कथांनी रुजयिल्ल्याचे होलमता.  विचारांची खोलाय, भावना आनी किचकट सांगपाची तांक वल्लीबाबा कडेन आसा हें सिद्ध जाता. 

भास

पुस्तकांतली भास मंगळुरी शैलीची आशिल्ल्यान गोंयकारांक घड्ये मात्शी अडचण जावंयेता पूण एक पावट कथेचो आपरोस मनाच्या शिरांनी भरूंक लागतकच भास न्हय तर काणीच काळजांत रीग घेवंक लागता अशें मायानगरींतलें चित्रण वल्लीबाबाब केलां. भास तशी सोंपीच आसा आनी कथांचे विशय वास्तवाक धरून आसात.

प्रस्तावना उलयता

पुस्तकाक प्रस्तावना बरयिल्लो शैलेन्द्रबाब मेहता म्हणटा, “भारतांतल्या सगळ्या संस्कृतायांतले आनी भासांतले लोक ह्या कोज्मोपॉलीटन शारांत रावतात, देखून विंगड-विंगड भाशांतल्या साहित्यांत मुंबयच्या दुख्खांचो, आनंदाचो आनीं आत्म्यांचो एक ’मोझायक’ दिसता. ह्या साहित्य आव्हानां मदीं ह्या शाराची अनुकुलताय, आत्मसात करपाची, फुलपाची तांक मनयता आनीं शाराच्या काळजाची धडधड ह्या साहित्यांतल्यान प्रतिध्वनीत जाता. साहित्य ह्या म्हानगराच्या सदांच बदलपी अस्मितायेक एक हारसो दिता. उंच-उंच पातळिल्ल्या ह्या शाराची कल्पना साहित्याक एक गिरेस्त आनीं किचकटिची फाटभूंय दिता. मनशाचे अणभव, समाजीक रचणूक आनीं फुडाराच्या परिस्थितिचो अभ्यास करपाक एक शक्यताय दिता.”

बरोवप्याचें मनोगत

बरोवपी वल्लीबाब भावुकतेन म्हणटा, “हांवें शिकूंक जायतें आसा. शिकप तें न्हय, जे डिग्रिंनी मेजूंयेत जाल्लें. शिकप तें न्हय, जे सर्टिफिकेटिंनी मापयेत जाल्लें. शिकप एक निरंतर अपणाक बदलुंची प्रक्रिया (प्रोसॅस). हांगासर आसा मुळावो तफावत; अपणाक बदलुंचें कमोवंक, पुंजोवंक, जोडुंकच न्हय. बगर आपल्या जिणे संघर्शांत पुंजावन दवरिल्लीं मौल्यां कशीं फूल जावन, फळ जावन हेरांक प्रसारचीं म्हणलें. गुलाबाच्या झाडाक कितलेय कांटे आसुंदी पूण तें फूल आपलो सुवाद दिवंक सुरात करिना. देखून आमचें परिसर, आमची समाज खोटी म्हणून हेरांचेर दोश दिवंचे बदलाक अपूण कोण आनीं अपणाक कितें आनीं कशें, हेरांक फकत बरें दिवंक जाय म्हळ्ळें मात्र चिंतचें.”

सोंपयतना…

गोंयां भायल्या बरोवप्यांक आमचे मदें स्थान दिवपाचो वेळ आयला. तांची अभिमानान केल्ली कोंकणीची सेवा आमी मानून घेवंक जाय, तांच्या साहित्याक गोंयांत प्रोत्साहन दिवंक जाय. हेर कोंकणी संवसाराक जोडूंक भास एक पुल आसा, तो बांदतना गोंयां भायल्या बरोवप्यांक फावो तो जागो दिवंया. कोंकणीच्या सगळ्या लिपींतल्या साहित्याचें दिवप- घेवप करूंक आमी वावरुंया.  मुंबयच्या कोंकणी मनशांचें जिवीत आमचे मुखार हाडिल्ले खातीर वल्लीबाबाक परत एक पावट परबीं!

— 

– विन्सी क्वाद्रूस, राय, साश्ट

९८२२५८७४९८