चिंतनशील काव्यझेलो : लगोरी

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

समीरांच्या काव्याची सप्प करून नदरेक भरपी खाशलेताय म्हळ्यार तांच्या काव्यांत विशय आनी विचार, हांचो संगम पळोवंक मेळटा.

कोंकणी काव्याक जितलो फुलोर आयलो तितलो घडये हेर खंयच्याच साहित्य प्रकाराक आयलो ना. खंयचोय लेखक आपणाले साहित्यीक कारकिर्दिची सुरवात काव्यांतल्यानच करता. कमी आनी वेंचीक उतरांनी आपणालो विचार मांडप ह्या कसबाचेर कवी देंवता. तातूंत जर एखादो कवी समीर झांट्ये सारकिल्लो चिंतनशील वृत्तीचो कवी आसत जाल्यार वाचप्यांक साहित्यीक रसास्वाधनाचो अलौकीक आनंद मेळटा. समीराच्या लगोरी काव्यसंग्रहांतल्यान अशेच तरेचो आनंद मेळटा. ह्या आदीं तांचीं बुध्दायन आणि इतर प्रवास आनी गोमंतकविषयक मराठी ग्रंथांची ग्रंथसूची हीं दोन मराठी पुस्तकां उजवाडाक आयल्यांत. लगोरी हें तांचें पयलेंच कोंकणी पुस्तक आनी पयलोच कवितासंग्रह. अशे तरेन पयलेपणाचो मेळ हांगा घडिल्लो दिसून येता. ह्या पयलेपणाच्यो खाशेलतायो दाखोवन दिवपाचो हो ल्हानसो यत्न.
पुस्तकाचें परिक्षण बरयतासतना ताचें मुखपृष्ट धरून मलपृष्ठ (फाटलें पान) मेरेनचे प्रत्येक पानाचो आस्पाव परिक्षणांत करपाक जाय अशें वाचिल्ल्याची याद जाता. 25 मे 2024 ह्या दिसा उजवाडाक आयिल्ल्या ह्या पुस्तकाचें मुखपृष्ठ स्वता लेखकान चित्रायलां. पूण खास उल्लेख करूंक जाय तो मलपृष्ठाचो. 45 डिग्री हारशांत आपणालें मुखामळ पळोवपी लेखक आनी पुस्तकांतल्या तांच्या ‘हॅपी बर्थ डे टु मी’ ह्या निमाण्या कवितेंतलीं निमाणीं तीन कडवीं दिवन कवी पुस्तकाची फाटभूंय आनी त्या अनुशंगान आपणाली जिणेनदर स्पश्ट करता –
लायटीर रावचेपरस
काळ्याकुट्ट काळखाखातीर
सदांच दवरलो लागीं
अंतरीचो ज्ञानदिवो,
…………
मात एक बरें आसा –
टी विदावट शूगर घेवन
गोड गजाली सांगपाची
आजून येवंक ना परिस्थिती

संवसारीक राटावळींच्या फटाल्यान धांवपाचे सर्तींत हेरां वरी धांवनासतना कवी एक खीण रावन विचार करता आनी आपणाक सारकें दिसता तेच प्रमाण वागता. दुसरे करतात म्हण आपणेंय करचें ही कवीची वृत्ती न्हय. एखादी गजाल आपणाले बुद्दीचे साणीर घांसून उपरांतच कवी आपणाले गरजे प्रमाण ताचें उपयोजन करता. तांची ही नदर तांच्या प्रत्येक कवितांनी झळकता.
समीरांच्या काव्याची सप्प करून नदरेक भरपी खाशलेताय म्हळ्यार तांच्या काव्यांत विशय आनी विचार, हांचो संगम पळोवंक मेळटा. कवी विशयाचें चित्रीकरण करना पूण ताच्या फाटलो विचार मांडटा. ह्या संदर्भांत तांची ‘मेळप’ ह्यो दोन कविता पळोवंक जाय –
तुका मेळपाचें आसलें.
तुका मेळपाचे आसलें?
(मेळप : एक, 48)
…………
हांव रावतां
मेळपाक
म्हाका
(मेळप : दोन, 49)

हांगा दोनूय कवितेंतलो विशय ‘मेळप’. पयल्या भागांत हेरांक मेळपाच्या तर दुसऱ्या भागांत स्वताच स्वताक मेळपाचो विचार मांडटा. वाचकाच्या विचारां प्रमाण घडये आनीकूय अर्थ वाचप्याक अभिप्रेत जावंक शकतात.
लेखक उतरां वांगडा खेळटा. तांकां हो उतरांचो खेळ आवडटा. एखादें उतर मुदयेर थीक आशिल्ले वरी ज्युस्त तांच्या काव्यांत बसता. म्हत्वाचें म्हळ्यार हो खेळ वाचप्यांक कसलेच तरेच्या बुचकळ्यांत वा घुस्पागोंदळांत घालना. वेल्यान ह्या उतरांच्या खेळांतल्यान एक अलौकीक विचार वाचप्यां मेरेन पावन तांचेर प्रभाव घालनासतना रावना. इतलेंच न्हय तर खेळांतल्यान वाचप्यांक वास्तवाचे लागीं हाडटा आनी मनीस जातीच्या कांय शाश्वत सत्यांची जाणविकाय करून दिता. मरण सारकिल्ले संवेदनशील आनी कोणाकूच आवडनाशिल्ल्या विशयाचेर कवी सरळ, सोप्या उतरांनी भाश्य करता. तांची ‘मर्ण : एक कोलाज’ ह्या कवितेंतल्यो कांय वळी पळयात –

मरण कोणाकूच नाका लागीं
मरण मात करता सगळ्यांचेर समान मोग
आनी निरपेक्ष, खंयच्याय नात्यापरस (14)
…………
शेवटाक जावपाची आसा माती
सगळ्यांचीच
सगळ्यांकच करपाचो आसा आदेवस
सगळ्याकच (15)

इतलें सांगून कवी ‘जिवीताची चंद्रजोत धरून आसतात मरणाचे हात (15)’ अशा उतरांनी जल्म आनी मरणाचें नातें स्पश्ट करता. हातूंतल्यान कवीची आनीक एक खाशेलताय नदरेक भरता. कवी तत्वज्ञान मांडपाचे भानगडींतल्यान स्वताक पयस दवरता. तो फकत आपले विचार मांडटा. एखाद्या ज्येश्ट विचारवंता वरी उतरांनी घुसपून आनी घुसपावन सामान्य मनशाचे समजणे पलतडचें तत्वज्ञान कवीक मात्तूय अपेक्षीत ना. पूण सामान्य मनशाचेच सामान्य विचार कवी सोप्या उतरांनी वाचप्यांचे नदरेक हाडटा. वाचप्यांक ताचो विसर पडला म्हण न्हय. पूण कांय कारण आनी परिस्थितीक लागून घडये ह्या विचारां वटेन आमची कळत नकळत आडनदर जाल्ली आसूंक शकता म्हण. सोप्या उतरांनी सांगचें जाल्यार कवी हांगा आपली समाजीक जाणविकायेची जबाबदारी पुराय करता.
कवीच्यो सगळ्योच कविता मनशाक विचार करपाक लायता. हे मनशाक खबर आशिल्लेच विचार. संवसारांत, समाजांत आशिल्ल्या तत्व, तथ्य आनी सत्याची जाणविकाय कवी मनशाक करून दिता. मानवी जिणेचो प्रवास खंयच्यान सुरू जाल्लो आनी खंय वचून सोंपतलो हें कोणाकूच खबर आसना. पूण आपलो जिणेप्रवास समृध्द आनी समाधानी कसो करूं येता हें मनशाच्याच हातांत आसता. जीण जगप हें सोपें काम न्हय. ह्या प्रवासांत ताचे मुखार असंख्य आडमेळीं येतात. स्वताची शक्त जाणून घेवपाक हीं आडमेळीं गरजेचीं, न्हय, सक्तीचीं आसतात. हेच शक्तीची जाणीव जाल्ल्यान कवी म्हणटा –

खिळखिळीत जांवचे पयलीं
खणखणीत खीण दिवचे काळान
आनीकय संघर्षाचे
बचेंगे तब तक लढेंगे । (59)

“सद्दया कोंकणींत आनंद दिवपी, मादक वाचन साहित्याचो उणाव आसा. एक उध्दवस्त रान सोडून हेर कांय ना, अशें ताळो फोडून रडप चालू आसतना, होच सुको ताळो ओलो करपाची तांक आशिल्ले लगोरीन समाधान मेळ्ळें.” साहित्यीक मुकेश थळी हांची हीं उतरां लगोरीच्या साहित्यीक मुल्याची गवाय दिता. पुस्तकाचे सुरवातेक कवी म्हणटा –

लगोरी
एक रचना
रचना जेची अटळ आसा विरचना
जेची जायत रावता पुनर्रचना
खेळपी रचता लगोरी,
खेळ खेळटा लगोरी

आपणें आपणाल्या पुस्तकांत मांडिल्ले विचार हे जिणेचें वा संवसाराचें निमाणें सत्य न्हय. काळांतरान तातूंत बदल जावंक शकता. मनीस आपणाले विवेकबुध्दीन वागलो जाल्यार अस्ताव्यस्त जाल्लो संवसार परतून रुळार येवंक शकता असो आशावादी स्वर कवी लगोरींतल्यान मांडटा. मनीस विचार करता तसोच ताचो संवसार मुखार वता. थोड्या काळा खातीर तो आपल्या मार्गावेल्यान भरकट्टा. पूण वेळार जर तो सरळ मार्गार आयलो जाल्यार आपलीच न्हय तर हेरांचीय जीण तो सुंदर आनी समाधानी करूंक शकता. एकंदर, चिंतनशील वृत्ती, आशावादी स्वर, शाश्वत विचारांचें प्रकटीकरण, सादी, सरळ आनी सोपी उतरां ह्या खाशेलपणांक लागून समीर झांट्ये हांचो हो पयलो कोंकणी काव्यसंग्रह लगोरी कोंकणी कवितेच्या दालनांत मोलाची भर घालता अशें म्हणूं येता.

शुभा वेलींगकार
8788251629