मोगाळ मावशी, चान्न्यांत उवो मारी

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

आपूण भुरग्याची कितली माया करता हें ताका दाखोवपा खातीर, चान्न्याच्या उजवाडांत बसून त्य भुरग्याच्यो उवो काडपाचें नाटक करताली. चान्न्यांत उवो कशो दिश्टी पडत?

‘आयकात रे कानांनू, पळयात रे दोळ्यांनू, जिबे पापणी मट्ट बस’ ही गोंयची एक फामाद ओपार. गांधीजी कडेन जो तीन माकडांचो धाकटुलो पुतळो आसलो, तातूंतलें एक माकड कानार हात दवरून, दुसरें दोळ्यांर हात दवरून आनी तिसरें तोंडार हात दवरून आसात. तीं आमकां सांगतात, वायट आयकुंवचें न्हय, वायट पळोवचें न्हय आनी वायट उलोवचें न्हय. पूण आमची ‘आयकात रे कानांनू, पळयात रे दोळ्यांनू, जिबे पापणी मट्ट बस’ ही नीज कोंकणी म्हण आमकां सांगता की तुमी बरें वायट सगळें पळयात, आयकयात पूण तुमचें तोंड मात बंद दवरात. तोंड उगडलें की सगळें ‘ओमफस्स’ जालें. हीच म्हण ‘आयकात रे कानांनू, पळयात रे दोळ्यांनू, बे रांडे मट्ट बस’ अशीय घोळटा.
‘म्हाळ पैक जोर आनी संग्रामाक (सगळ्या गांवाक) पेज’,
आमकां कोंकणी म्हणींत ‘म्हाळ पै’ हें नांव खूब फावट मेळटा. म्हाळ पै ही कोंकणच्या इतिहासांतली एक प्रसिद्ध व्यक्ती. गोंयांत आदिलशाही आशिल्ली तेन्ना तो कुडाळ आनी साष्टीचो सरदार आशिल्लो. तो शूर आनी लोकांक पावपी असो आशिल्लो. म्हाळ पै चेर कोंकणीत साबार म्हणी घोळटात. म्हाळ पै हो इतलो मान्यतायेचो आसलो की ताचे तब्येती प्रमाण सगळे वेव्हार चलताले.
आपले मर्जी प्रमाण वेव्हार चलचे अशी इत्सा कोणय दाखयता तेन्ना ‘म्हाळ पैक जोर आनी संग्रामाक (सगळ्या गांवाक) पेज’ ही ओपार मारतात. ‘म्हाळ पै मामाक भारकूण गांवकारांक सगटांक सुंटी उदाक’ ही ह्याच अर्थाची दुसरी एक म्हण कोची वांठारांत घोळटा.
‘फुलाच्या झेल्यान मारिल्लें दुखलें, चाबाकान मारिल्लें दुखलें ना,’ ह्या म्हणी फाटली काणी अशी: कोणा एका राजाची राणी सामकी नाजूक आशिल्ली खंय. एक दीस राजान तिच्या आंगार जायेचें फुल मोखून मारलें तें लागून तिका घुंवळ आयली. तेच रातीं ती आपल्या मोग्याकडे चोरयां गेली. थंय पावपाक कळाव जालो म्हण मोग्यान तिका चाबकान मारली. तिका कांयच लागलें ना.
ल्हान गजाली मनाक लावन घेता आनी व्हड इपश्टा जाता तेन्ना ती कुस्कुटायता, तेन्ना ही म्हण वापरतात.
‘दुदीन बाय पसरली, आदलें सगळें विसरली’, आळ्यांत दुदनीचो रोंपो ल्हान आसतना तिका सारें उदक करचें पडटा. तिका शिरीं लावन घरच्या पांख्यार चडोवची पडटा. एकदां जशी ती पांख्यार पावली, तशी ती पांखेभर मातता. मुळांत आसतात फकत देंठे. समाजांत जायते लोक आसतात जे वयर सरपाक दुसऱ्यांची मदत घेतात. पूण तरतर जालो म्हणकच लोकांनी केल्ले उपकार विसरतात. असल्या पडमूर लोकांक लेखून ही ओपार मारतात.
‘तुगेल्या तार्वारी, मगेले अर्द फोफळ’. ह्या म्हणी फाटली काणी अशी: नर्साप्पा म्हणून एक नाड व्यापारी, कारवार बंदरांत आशिल्लो. सुपारी घेवन येता तें तारूं व्यंकप्पाक दाखोवन त्या तारवार म्हजें फोवळ आसा तें तुका सवाय भितर दिता म्हणून सांगून ताचे कडल्यान पयशे घेता. आनी तारूं बंदरांत येना फुडें सुपारेचे दोन कुडके करता आनी तारवाच्या मालका हुजीर अर्द सुपारी तारवार उडयता आनी सांगता तुगेल्या तारवार म्हगेलें अर्द फोफळ आसा तें ह्या व्यंकप्पाक विकलां अशें म्हुणून थंयच्यान पळ काडटा. उतरांचो खेळ करुन नाडटा ताका ही ओपार मारतात.
‘सगळो दीस तळी, खावंक गेल्यार आळवाचीय ना तळी’. ह्या म्हणी फाटली काणी अशी: एका व्हडल्या कुटुंबांत खूब बायलो आशिल्ल्यो. व्हडल्या घरचो वावर म्हण्टगीर घरांतल्या बायलांक कामाकडे उसरपत नासताली. ह्या बायलां भितर एकली जाव आशिल्ली. सामको आळशांचो मठ. हांगची काडी थंय हालय नाशिल्ली. तोंड मात शिंपल्या- वोल्ली कशें दीस रात खळखळटालें. येत्या-वेत्याक, शेजारी- सामाऱ्यांक, सोयऱ्या- धायऱ्यांक तिच्या तोंडाचो कोर्नो वाजता तो आयकूंक येतालो. “कितें सांगू सायबिणी! आयज जेवणां आटापता सर तीन वरां जालीं, नुस्तेंच उजरावन जातासर दोन वरां लागलीं…येद्या व्हडल्या कुटूंबाचें जेवण … पांच तरी नाल्लांची सोय नाका… इतली सोय वांटून जावं नाका…” हे तरेन तिच्या तोंडाचें पेंपारें चालूच आसतालें. आयकतल्याक दिसतालें हिका बाबडेक जेवण करताना खूप त्रास पडटात आसतले. पुण प्रत्यक्षांत ती कांयच करिनासली. पांयार पांय घालून येतल्या वेतल्याक फकत गजाली सांगून वेल सारताली आनी तोंडान सगळें जग विकतें घेताली.
कोणूय आळशी मनीस जेन्ना कसल्याच कामाची जापसालदारकी उबारिना, फकत तोंडाच्यो फटाश्यो मारता, त्या मनशाक ही ओपार मारतात.
‘मोगाळ मावशी, चान्न्यांत उवो मारी’, ह्या म्हणी फाटली काणी अशी: एक ल्हान भुरगें आशिल्लें. ताची आवय भायर पडिल्ली. बापायन दुसरें लग्न करून ताका सवती आवय (मावशी) हाडिल्ली. घोव दीसभर भायर कामाक वतालो. फाटल्यान ही मावशी त्या भुरग्याक पीड पीड पिडटाली आनी जेन्ना घोव रातचो घरा येतालो तेन्ना आपूण सामकी गुणेस्त, आपूण भुरग्याची कितली माया करता हें ताका दाखोवपा खातीर, चान्न्याच्या उजवाडांत बसून त्य भुरग्याच्यो उवो काडपाचें नाटक करताली. चान्न्यांत उवो कशो दिश्टी पडत? पूण ती उवो काडटा तें पळोवन घोवाक दिसतालें, जावं आपली बायल बरी मनीस. आपल्या भुरग्याक जीव सोडटा. ताची खूप माया करता.
तात्पर्य, जेन्ना कोणय दुसऱ्याचेर मोग केल्ल्याचें नाटक करता तेन्ना ही ओपार मारतात
आनीकूय अश्यो कांय काणयो फुडल्या अंकांत.

सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751