जनमत कौलाची फाटभूंय : संकल्पना आनी स्वरुप

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

जनमत कौल ही गोंयच्या इतिहासांतली भोवूच अद्वितीय घडणूक. ताका गोंयचें दुसरें आनी खरेलें स्वातंत्र्य म्हणप अदीक सोबून दिसतलें. जनमत कौलाचो संग्राम ही गोंयचे स्वतंत्र अस्मितायेची अग्नीपरिक्षाक जावन आसली.

भा रताचे अस्तंतेक सह्याद्री दोंगर आनी अरबी दर्या हांचे मदीं गोंय वसलां. उत्तरेक तेरेखोलाची न्हंय जाल्यार दक्षीणेक काळी गंगां व्हावता. एके वटेन महाराष्ट्र राज्य जाल्यार दुसरे वटेन कर्नाटक राज्याच्यो शिमो दसल्यात. सैमाचो वरदहस्त आशिल्लें सोबीत, सुंदर, माणकुलें गोंय आपले आगळें- वेगळें अस्मिताये खातीर आख्ख्या संवसारांत फाकीवंत जालां. गोंयची संस्कृताय सुमार सात हजार वर्सांचे अखंड परंपरेंतल्यान घडल्या. गोंयांत वसणूक करून आयिल्ल्या वेगवेगळ्या कुळयांचो आनी राजवटीचो असर पडून हांगाची अस्मिताय घडल्या.
हजारांनी वर्सां आदीं प्रोटोआॅस्ट्राॅयड कुळयेंतले नाग मुंडारी बी जमातींनी आनी उपरांत द्रवीड, आर्य बी कुळांनी हांगाच्या गांवांची, देवधर्माची मांडणी केली. जिणेच्या गिन्यानाची बुन्याद घाली. वेगवेगळ्या राजवटीं खाला समाजमनाचेर भाशा आनी संस्कृतायेचे प्रभाव पडले.
कोंकणांतली भोज राज्याची राजवट, कोल्हापूरचे सातवाहन, कोंकणाचे मौरय, बदामीचे चालुक्य वनवासी आनी कर्नाटकाचे राष्ट्रकूट, शिलाहार, देवगिरेचे यादव, दख्खनांतले सुलतान, विजयनगर, विजापूरचो आदिलशाह अश्यो जायत्यो राजवटी गोंयचो इतिहास, भुगोल बदलीत रावलयो आनी निमणे पुर्तुगेजांचे राजवटी खाला गोंयच्या समाजान वायट- बरें पचयलें. हिदू, इस्लाम, बौद्ध, क्रिस्तांव धर्ाचो असर सुमारा भायर जालो. आयज गोंयांत उदेंत आनी फिरंगी संस्कृतायेचो संगम सट करून दोळ्यांत भरता. 1510 वर्सा पुर्तुगेजांनी गोंयचो कांय वाठार जिखलो. उपरांत हेर वाठार काबीज केले. पोरणी काबिजाद : तिसवाडी (1510 वर्सा पुर्तुगेजांनी जिखली), मुरगांव, बार्देश, साश्टट 1545 वर्सा जिखली. ह्या वाठारांत क्रिस्तांव धर्माची आनी फिरगी संस्कृतायेचो प्रभाव चड जाणवता. नवी काबिजाद : फोंडें, सांगें, केपें, काणकोण पुर्तुगेजांनी 1763 वर्सा जिखलें. पेडणें, दिवचल, सत्तरी 1786 वर्सा जिखली. हांगा हिदू संस्कृतायेचो प्रभाव घसघशीत दोळ्यांत भरता. गोंय जिखून घेतिल्ल्या फिरंग्यांनी बाटाबाटी केली. बळाच्या, शस्त्राच्या नाड्यार हांगाचे घराबे भश्टिले. क्रिस्तांव धर्म तांकां पाळूंक लायलो. अस्तंती संस्कृताय तांचेर लादली. फिरंगी भास आनी सुल्फा घोळोवंक लायलीं. हेय परिस्थितींत पुर्तुगेज सरकार आनी रोमन कॅथलीक सत्ताधिश हांचे आड गोंयांत जायते उठाव जाले. तातूंत मुखेल बंडां अशीं आसात : कुंकळेचें बंड – 1583 , पिंटोचें बंड- 1787, राण्याचें बंड- 1557 ते 1912, दीपाजी राणे बंड- 1852, कुश्टोबा राणेचें बंड – 1859, दादा राणेचे बंड- 1859, वळवयचें बंड- 1870 हीं बंडां करून फिरंग्यांक नाका पुरो करून सोडले, पूण हीं बंडां पुर्तुगेज सरकाराचे हुकूमशाही आड खर आंदोलनां आशिल्लीं. पुर्तुगेजांक धांवडया उपरांत गोंयचेर राज्य आमी गोंयकार करतले ही मोख कोणाचीच नाशिल्ली. हजारांनी वर्सां गोंयकार प्रजा म्हणूनच जगले….
450 वर्सां गोंयांत राज्य केले उपरांत पुर्तुगेजांक 19 डिेसेंबर 1961 दिसा गोंय सोडून वच्चें पडलें. गोंय मुक्त जालें. सेन्सरशीप गेली, हुकूमशाय सोंपली, लोकशाय आयली. रोखडीच गोंयांत मिलटरी गव्हर्नर राजवट आयली, स्वराज्याचें सुराज्य करपाच्या इराद्यान जायत्या चळवळींक आरंब जालो. समाजीक, अर्थीक आनी राजकी बदल वेगान जावंक लागले.
1962 वर्सा भारताच्या संविधानाचे बारावे दुरुस्ती प्रमाण गोंय, दमण, दीव संविधानाचे पयले वळरेंत दवरले आनी संसदेंत 1963 वर्सा गोंय, दमण, दीव केंद्रशासीत प्रदेश म्हूण घोशीत केलो. संघप्रदेश ही कायम तरतूद न्हय, ती तात्पुरती वेवस्था आशिल्ली. ते खातीर 30 आमदारांची विधानसभा दिवपाचें केंद्र सरकारान थारायलें. ह्याच काळांत मराठी समर्थकां आड कोंकणी समर्थकांचे चळवळीक नेट आयलो. गोंय महाराष्ट्रांत विलीन जावंक जाय म्हूण मराठीवादी वाद घालताले. कोंकणी समर्थक गोंया खातीर वेगळ्या राज्याचो दर्जो मागताले. भासाभास, बसका, मोर्चे, आंदोलनां, संमेलना, खबरांपत्रां अशा दरेका माध्यमांतल्यान प्रचाराक ओतो आयिल्लो. महाराष्ट्रांतले राजकारणी आनी कांय साहित्यीकांनी खूब आदीं सावन गोंय महाराष्ट्रांत विलीन करपाचें धोरण आंखिल्लें. विलिनीकरणाचो सगल्यांत पयलो विचार 1940 वर्सा जल्माक आयिल्ले संयुक्त महाराष्ट्र सभेच्या माध्यमांतल्यान महाराष्ट्री राजकारण्यांनी सक्रीय केल्लो. तशेंच त्याच वर्सा पुण्यां भरिल्ल्या महाराष्ट्र एकीकरण संमेलनांत 1946 वर्सा बेळगांव भरिल्ल्या मराठी साहित्य परिशदेच्या अधिवेशनांत, 1946 वर्सा मुंबयंत जाल्ल्या महाराष्ट्र एकीकरण संमेलनांत, 1962 वर्सा गोंयांत जाल्ले मराठी साहित्य परिशदेंत, गोंय विलिनीकरणाचे थाराव पास करून मेळत थंय प्रस्ताव मुखार व्हरत आसले. तशेंच लोकसभेंत महाराष्ट्रांतले खासदार, लेखक, पत्रकार ‘संयुक्त महाराष्ट्र सभा’ हे संघटनांचे फुडारी चडावत आक्रमक पद्दतीन विलिनीकरणाच्या वावरांत कार्यरत जाल्ले. 1959- 60 वर्साच्या अदमासाक मुंबयचे ‘धी गोवा हिंदू असोसिएशन’ हे गोंयकारांचे संस्थेन एक व्हड बसका आपयली. गोंय मुक्त जातकच गोंयचें महाराष्ट्रांत विलिनीकरण जावचें असो थाराव घेवपाक, पूण तेन्ना मुंबय महाविद्यालयांत शिकपी शंकर भांडारी, उदय भेंब्रे, अ. ना. म्हांबरो, लक्ष्मीकांत तळावलीकार अशा जायत्या गोंयकारांनी थाराव पास जावपाक दिलो ना. गोंय विलीन करपाच्या हेतान महाराष्ट्रवादी गोमंतक पक्षाची स्थापना 1963 वर्सा पुण्यांच्या सर्किट हावसांत जाली. हे खातीर देशाची संरक्षण मंत्री व्हाय. बी. चव्हाण, नाथ पै, एस एम जोशी, पीटर आल्वारीस ह्या फुडाऱ्यांनी फुडाकार घेतिल्लो. महाराष्ट्र एकीकरण परिशदेची निशाणी ‘शिंव’ हीच मगो पक्षाची निशाणी जाल्ली.
युनायटेड गोवन्स पक्षाची स्थापणूक 1963 वर्साच्या सप्टेंबरांत जाल्ली. तातूंत हेर समविचारी संघटना विलीन जाल्यो. देखीक : जॅक सिकेराचो ‘गोंयचो पक्ष’, आल्वारो द लाॅयला फुर्तादोचो ‘द पार्टी दो इंडियानो’ एमर्सियानो डायसाची ‘द डेमोक्रेटीक पार्टी’, जे एम डिसोझाचो ‘द युनायटेड फ्रंट आॅफ गोवन्स’आनी द गोवा नॅशनल युनियन हांचो आसपाव आसलो. ह्या पांचूय पक्षांच्या फुडाऱ्यांनी डाॅ. जॅक सिकेरा हांच्या संघटन कुशळटायेक आनी नेतृत्व गुणांक लागून तांकां युगोचे फुडारपण करपाक एकमतान अध्यक्ष म्हूण वेंचून काडले. जाल्यार नरसिंह दामोदर नायक हांकां उपाध्यक्ष म्हूण वेंचले.
1963 वर्सा सार्वत्रिक वेंचणुको जाल्यो. वेंचणुकेचे निकाल जाहीर जाले, तातूंत गोंयचे विधानसभेच्या तीस आमदारां मदीं मगो पक्षाचे 14, युगो पक्षाचे 12, स्वतंत्र आमदार तीन, काँग्रेस (दमण) 1, वट्ट 30. स्वतंत्र आमदारांनी मगोक फाटबळ दिलें. दयानंद बांदोडकार हांच्या फुडारपणा खाला पयल्या मंत्रीमंडळाची थापणूकजाली. 1965 वर्सा जानेवारीचे 22 तारखेक विधानसभेंत ‘गोंय महाराष्ट्रांत विलीन जावचें’ म्हूण थाराव हाडलो. विरोधी आमदारांनी काळेकिट्ट भेस घालून विधानसभेत येवन बहिश्कार घालो. युगो पक्ष आनी काँग्रेस पक्षाच्या फुडाऱ्यांनी, पांच हजार लोकांनी काळे बावटे घेवन निशेध करीत विधानसभेचेर मोर्चो व्हेलो. पूण, गोंयचे विधानसभेंत विलिनीकरणाचो खाजगी थाराव पास जालो. 1965 वर्सा कर्नाटक सरकारान विधानसभेंत थाराव घेवन ‘गोंय स्वतंत्र राज्य दवरचें’ म्हूण थाराव पास केलो आनी युगो पक्षाक तेंको दिलो.
1966 वर्सा रवीन्द्र केळेकार, शंकर भांडारी हांच्या फुडारपणा खाला सत्याग्रह जालो. डेप्युनिस्ट गो बॅक, भायल्या डेप्युनिश्टांक परत धाडात, अश्यो घोशणा दिल्यो. 1966 वर्सा काँग्रेस संसदीय मंडळान गोंयचो फुडार थारावपाक जनमत घेवंक मान्यताय दिली आनी तशें विधेयक पास केलें.
16 जानेवारी 1967 दिसा जनमत घेवपाचें थारलें. 3 डिसेंबर 1966 दिसा गोंयची विधानसभा बरखास्त केली. जनमत कौल जालो त्या वेळार गोंयचो समाज हिंदू आनी क्रिस्तांव अशा दोन पंगडांनी वांटून गेल्ले वरी दिसतालो. इगर्जेच्या शेर्मांवांनी साद्या भावार्थी क्रिस्तांवांचीं मनां तयार जातालीं. मनां कांचवेल्लीं. एक थरार, एके तरेचो भंय, दुबाव, तिडकीचो किंवाटो जाणवतालो. कितें करूं, कितें नाका अशी अवस्था जाल्ली. गोयकारपण सांबाळूंक, गांवभास कोंकणी राखूंक युनायटेड गोवन्स पक्षाच्या गोपांत ते एकठांय जाले. दुसऱ्या अर्दान चडांत चड हिंदूंक महाराष्ट्र संस्कृती आनी मराठी भाशा आपली कशी दिसताली. देवळांतले पुजारी, किर्तनकार, शाळेंतले मास्तर, राजकारणी, कांय खबरांपत्रां भौसांक चळोवन घालतालीं. संसकृताय राखपा खातीर विलिनीकरणा बगर पर्याय ना हें पटोवन दिताले. इतलीं वर्सां खुर्सान घात केलो, बाटाबाटी केली, देवळां मोडलीं, गोंय वेगळें उरल्यार क्रिस्तांव आनी बामण आमकां बुड्डून खातले अशें सांगून भौसाक मगो पक्षा फाटल्यान एकवटीत रावपाक उलो मारताले.
तिसरीय एक शक्त वावुरताली, जांकां गोंयचे अस्मितायेचो साक्षात्कार जाल्लो. तांणी हिंदू, क्रिस्तांव, मुस्लीम हांच्या एकवटाची गरज वळखल्ली. कोंकणी भाशेची शक्त तांकां होलमल्ली. गोंयचे उदरगतीचीं सपनां तांणी पळयिल्लीं. अश्या वेळार राष्ट्रमत परिवार गोंयकार कोंकणी कवींनी आपले धारदार अस्त्रान गोंयचें समाजमन घडोवपाक खूब कविता रचिल्ल्यो.
निमाणें जनमत कौलांत (ओपिनीयन पोल) गोंयकारांनी दिल्लो कौल स्वतंत्र गोंयच्या अर्दान 55.48 टक्के आनी विलिनीकरण अर्दान 44.52 टक्के असो जाहीर जालो. (स्वतंत्र गोंय – 1,72,191, विलिनीकरण- 1,38,170, बाद वा कोरीं मतां – 7272.)
युगो पक्षांत क्रिस्तांव समाजांतले फुडारी चड आसले, तरी ती फक्त एक क्रिस्तांव संघटना म्हणप समा जावचें ना. गोंय, गोंयची भाशा, गोंयची भूंय आनी गोंयचो कोंकणी भौस हांचे खेरीत राजकी आनी संस्कृतीक वळख राखचे पासत युगोची स्थापणूक जाल्ली. हिंच ध्येय- धोरणां आनी भुमिका घेवन हो पक्ष 1963 ते 1967 मेरेन राजकी मळाचेर गंभीरतायेन सक्रिय जालो. 1963 चे विधानसभेचे पयले वेंचणुकेंत वट्ट 12 आमदार वेंचून आयिल्ले आनी तांणी विरोधी पक्षाची भुमिका निबयली, त्या पासत 1967 वर्सा जाल्ल्या जनमत कौलांत गोंयकारांक घणघणीत जैत जोडून दिवपाक ह्या पक्षान मोलाचें, जैताचें योगदान दिलां.
जनमत कौल ही गोंयच्या इतिहासांतली भोवूच अद्वितीय घडणूक. ताका गोंयचें दुसरें आनी खरेलें स्वातंत्र्य म्हणप अदीक सोबून दिसतलें. जनमत कौलाचो संग्राम ही गोंयचे स्वतंत्र अस्मितायेची अग्नीपरिक्षाक जावन आसली. गोंय सरकारान ‘अस्मिताय दीस’ सरकारी पांवड्याचेर मनोवपाक जाय, ही काळाची गरज. सगल्यांक जनमत कौल, ओपिनियन पोलाचीं परबीं.

सदानंद काणेकार
9370274489