भांगरभूंय | प्रतिनिधी
गों य हें भारतातलें एक ल्हान
राज्य. अस्तंतेक अरबी समुद्र आणि उदेंतेक पश्चिम घांट हांचे मदीं आशिल्ल्या ह्या आमच्या ल्हानशा गोंयांत 480 शेंवण्यांच्यो प्रजाती आसात. गोयांत पिटकोळांच्यो 7/8 प्रजाती मेळटात. पूण मुखेलपणान खाप्री पिटकोळ आनी पाखलो पिटकोळ हे दोन तरेचे पिटकोळ गोयांत सगळे कडेन पळोवपाक मेळटात.
खाप्री पिटकोळाकच कांय कडेन खाप्री बोचुड्डी अशेंय म्हणटात. इंग्लीशीन तांकां Vented Bulbul(Pycnonotus Cafer) तर मराठींत तांकां लालबुड्या बुलबुल म्हणटात.
खाप्री पिटकोळाची तकली आनी गळो काळ्या रंगाचो बरो तिकतिकीत आसता तर पोट धवेंच आसता. हांच्या माथ्यार पिसांची उभट उंचाय आसता तर थोड्या शेंवण्याक ल्हानसो तुरो कसो आसता. देखून तकली आकारान त्रिकोणी सामोशावरीं दिसता. हाचीं पांखां फिकट तपकिरी रंगाचीं ल्हान, वांटकुळींचशीं आसतात. फाट आनी हड्ड्या वयल्या पांखांच्यो कडो धव्यो आशिल्ल्या कारणान, ताच्या आंगार खवळां आसात अशें दिसता. हाची शेंपडी लांब काळी आसता तर शेपडेंचें पोंत धवशें आसता. शेपडे पोंदा तांबड्याच रंगाचें खत कशें आसता. हेच खातीर ताका लालबुड्या अशें नांव पडलांय आसुये. हाची मादी आनी नर दिसपाक सारखींच शीं आसतात.
खाप्री बोचुड्डी ही चिमणे परस आकारान व्हड, साळूंके परस मात्शी ल्हान आसता. चड करून तरेकवार फळां खावपी हें शेंवणे किडी आणि हेर कीटकय खाता. क्वीक क्लीक, ट्वीक ट्वीक असो गोड आवाज करीत नर पिटकोळ, मादयेक सांगाताक घेवनच चड करून बशिल्लो दिश्टी पडटा. मनशाचे भोंवतणी ही शेवणी रावतात. घरांय बांदतात. तरी तांचो सभाव मात्सो भित्रोच आसता. नर आनी मादी दोगांय मेळून आपलो घोंटेर बांदतात. कापूस, कपडे, काडयो- बडयो एकठांय करून तीं घर बांदतात. एकटो काम करतना दुसरो लागसारच बसून ताका सांगात दिता. मात कोणय येता म्हण सुलूस लागली काय दोगांय भुर्र करून उडून कुशीक वचून बसतात.
तांच्या घोंटेराचो आकार वाडग्यावरी आसता. आमच्या फाटल्या आंगणांत कपडे सुकोवपाचे दोरये आदारान स्लॅबापोंदा, जायत्या फावट ह्याच खाप्री पिटकोळा जोडयेन घोंटेर बांदिल्लो. घोंटेर बांदतगीर मादी तांतयां घालता. फिकट गुलाबी रंगाची दोन वा तीन तांतयां ती एके खेपेक घालता. तांतया घालतगीर वा पिलां जल्माक येतगीर नर मादी थंयच लागसार बसून आसतात. तेन्ना तीं कोणाकच घोटेंरालागीं वचपाक दिनात. तांतयांतल्यान पिलां जल्माक येवपाक सुमार 12/ 14 दीस लागतात. जेन्ना मादी तांतयां उबयता आनी नर लागसारच बशिल्लो आसता तेन्ना ताच्या लागसार जर पाव वा केळ्या कुडके उडयले तर पयलीं तो थंय दुर्लक्ष करून पयस धांवता. मागीर कोण लागीं ना शीं पळोवन हळूच चोंचीन उबारून खाता वा आपल्या घरकान्नीक व्हरून दिता. ज्या वेळार पिलां जल्माक येतात तेन्ना हे जोडयेचे कितलेशेच सोयरे वा इश्ट परिवार घोटेराच्या लागीं बसून मोठ्यान कुलकुलाट करतात. गोड गोड गायन करतात. हो सुवाळो खूब सोबीत, पळोवपा सारकोच आसता.
घर बांदप, तांतयां ऊबोवप, पिलांक खावपाक हाडप, तें पिलांक भरोवप हें सगळें काम नर, मादी दोगांय मेळून करतात. पिलां जल्माक येतगीर पांच, स दीस घोंटेरांतच आसतात. मागीर हळूहळू तीं भायर सरतात. सकल जमनीर देंवप, लागसारच आशिल्या उंचायेर उडी मारप, लागीं लागींच हे वटेन ते वटेन भोंवप, पुरो जातगच एकाच जाग्यार खूब वेळ बसून रावप ह्यो सगळ्यो तांच्यो कसरती पळोवपाक मजेशीर दिसतात. मात हें सगलें करतना नर- मादी लागींच बसून तांचेर लक्ष दवरून आसतात. कावळे आनी हेर व्हड शेंवण्या पासून तेन्ना तांकां भंय आसता.
पाखांत बळ आयलें काय हीं पिलां उडून वतात. गोड आवाज, सोबीत, सुंदर रंग- रूप आनी मनशाळीं जाल्ल्यान ह्या खाप्री पिटकोळांक जायते जाण पाळटातय. बाकीच्या शेंवण्या वरींच खाप्री पिटकोळय आपली पांखां निवळ दवरतात. ते जेन्ना आपलीं पाखां निवळ करतात तेन्ना तीं एक तेलाचो थर ताच्या पाखांचेर पसरायतात. तांचे शेपडेची सुरुवात ज्या जाग्या वयल्यान जाता थंय एक ग्रंथी आसता. तांतल्यान तेल पाझरता. शेवणे पाखां निवळ करतना आपल्या चोंचीत ग्रंथीतलें तेल घेवन निवळ केल्ल्या दर एका पाखांर हेंच तेल सोडतात. हेच खातीर तांच्या पाखांचेर उदक उरना. पांखाय बी बरींच सारकीं उरतात. तेलाचो थर पाखांचेर पसरिल्लो आसतना हीं शेवणी सुर्याच्या वतांत बसतात तेन्ना डी जिवनसत्व तयार जाता आनी कातींतल्यान तें शेंवण्याक मेळटा, जें तांकां खूब गरजेचें आसता. निवळ केल्ल्या आनी तेल पसरिल्ल्या पाखांक लागूनच शेंवण्याक उबय मेळटा आनी ती जाय तशी वयर उडपाक शकतात.
कोंकणी सैम, सावदां, सुकणी लेखकांक आवाहन
तुमी ह्या विशयांचेर बरोवपाचो आनंद घेवपी आसल्यार हो फॉर्म भरात : bit.ly/naturewriters
उषा ज. कामत
9763823745
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
