मन सुन्न जाता

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

(वाशेलान दोळे फोडिल्ल्यान तो पुराय कुड्डो जाल्लो; तरी ताचो जीव वांचलो म्हुणून आमकां खूब समादान जालें…. आतां मुखार…)

मात आमचें समादान चड दीस तिगलेंना. जीव वांचलो तरी सासणाचो कुड्डो जाल्ल्यान ताचो खंयच्याय कामाक उपेग नासलो, देखून तो बसूनच आसतालो. असो घरा बसून रावपी मनीस गरीब आदिवासींक कसो परवडटलो? ताका बाकीचे लोक तरी कितले दीस पोसतले? ताका लागून ते ताका कमी खावंक दिवंक लागले. अखेरेक उपाशी उरुन- उरुन तो दोन वर्सां मदीं मेलो.

जें घडलें तें कोणाकय खूब मनीसपणा भायलें दिसतलें. पूण आदिवासींच्या भूमिकेंत वचून पळयलें तर लक्षांत येता की ताणीं हें मुद्दम करूंक नासलें. तांच्या मुखार दुसरो पर्यायच नासलो. कश्ट करता ताका खावंक मेळता, अशी जंय रीत आसता, थंय बसून खातल्याक कितलें मेळतलें ? हांगां जण एकलो– सामकीं ल्हान भुरगीं लेगीत आपलें खाण- जेवण आपुणच मेळयतात. एकलो हाडटलो आनी बाकीचे खातले, ही पद्दत हांगां ना. परिस्थिती इतली भिरांकुळ, दळडीरपण इतलें चड की ‘सर्व्हायवल ऑफ द फिटेस्ट’ हें विधान हांगां दिस्तादिस्त लागू पडटा.  कश्ट करतल्याकच जर पोटभर अन्न मेळना तर फकत बसून रावतल्याक कोण कितें दितलो ? रानांतल्या आदिवासींचें जिवीत कितलें कश्टांचें आसता, हाची कल्पनाच आमकां येवंक शकना. ताका लागून तांचे जगपाचे नेमय आमकां कळूंक शकनात. तांच्या भोंवतणच्या कठीण परिस्थितींतल्यानच तांच्या जीणेक, तांच्या जगपाक दिका मेळिल्ल्यान आमकां अमानुश, दया-मायाहिन दिसपी घडणुको, ते सहज मानून घेतात, पचयतात. 

आमचे कडेन आयिल्ल्यो अशो केशी याद जाल्यो की मन सुन्न जाता. तांकां जाल्ल्या अपघातां कडेन, पीडे कडेन वा मुखार आयिल्ल्या आव्हानां कडेन हे लोक कशे पळयतात तांच्यो ह्यो कांय यादी…….

हांगच्या बायलांक दीसभर खूब काम, काम आनी काम. घरांतलें काम करप, दोन- तीन किलोमिटरां वेल्यान उदक हाडप, भुरग्यांक सांबाळप….. ताका लागून रात मेरेन त्यो इतल्यो कांसाद जातात की हांथरुणार पडटा म्हणल्यार तांकां सामकी सुस्त न्हीद येताच. थंडे पसून राखण करपाक हांगां सर्रास पल्लो पेटयतात. एक फावट एक ल्हान भुरगें (चली, वर्साचेंय नासतलें) जागें जालें आनी दिमखुऱ्यांनी पल्ले कडेन गेलें. आवय कांसाद जावन न्हिदील्ली, देखून आपलें बाय कितें करता तें तिका कळपाचो प्रस्नच नासलो. पूण पांय पल्लेंत पडटकच त्या चलयेन हालेट माल्ली, तशी आवय कच्च करून जागी जाली. आवयन पल्लेच्या उज्यांतल्यान भायर काडटा मेरेन त्या चलयेच्या पावलांचो जळून कोळसो जाल्लो. धूवेक घेवन आवय सकाळीं म्हजे कडेन आयली. ताचीं पावलां पळयले उपरांत कितेंय करप शक्यच ना, अशें म्हज्या लक्षांत आयलें. त्या खातीर जळिल्लीं तीं पावलां ऑपरेशन करून म्हाका काडचीं पडलीं. त्या जखमांचेर वखद लायलें आनी ॲन्टिबायोटिक्स दिलें. तिणें मागीर चलयेच्या पांयांक पानां, बोंतरां गुटलायलीं आनी ती ताका घेवन गेली. त्या भुरग्याक घेवन आवय म्हयनोभर येत रावली. खाशेलपण म्हणल्यार पावलां जळ्ळीं तरी तें वर्साचें चली चलपाक शकतालें.

अशीच आनीक एक घडणूक. प्रकल्पा कडच्यान 15 किलोमिटरांचेर एका गांवांत रातच्या वेळार धुंवरे कुशीक एक कुटुंब न्हिदील्लें. तेन्ना अती विखारी काणेर एके चलये म्हऱ्यांत आयलो. ताचो थंड स्पर्श जातकच तें चली हाललें, त्या बरोबर तो ताका चाबलो. ताणें नेटान हात फांफुडलो. तसो तो कुशीक न्हिदील्ले ते चलयेचे भयणीचेर पडलो. ताकाय तो चाबलो. ताणेंय तसोच हात फापुडलो. तेन्ना तो शेजरा न्हिदील्ल्या बापायच्या आंगार पडलो आनी ताकाय चाबलो. काणेराच्या ह्या विखान एक चली तेन्नाच गेलें. दुसरे चलयेक आनी ताच्या बापायक तपासणे घरांत हाडले. तांकां अँटिव्हेनम हें सोरपान घास मारल्यार दिवपाचें इंजेसांव दिलें. पूण तें दुसरें चलीय मेलें. फकत बापूय वांचलो. आपल्यो आठ- धा वर्सांच्यो दोन धुवो अशो पळयतां पळयतां गेल्ल्याचें दुख्ख बापायक सोसचें पडलें. केदो मोटो धपको बसलो जायत त्या मनशाक! पूण हीं बाबडीं ल्हान मनशां. तांकां दुख्ख व्यक्त करपाकय वेळ नासता. जे आसात तांकां पोसपाचें आव्हान तांच्या मुखार आसता. दुख्खां- दुख्खांतय कितलो फरक आसता, हें तेन्ना खरसाणेन म्हाका जाणवलें.

(मुखार चलता)

प्रकाशवाटा (मूळ लेखक : डॉ. प्रकाश आमटे)

देविदास गजानन नायक 

98505 35051