भांगरभूंय | प्रतिनिधी
भावंडांनो,
आयज मेरेन तुमी आदर्श गुरु-शिश्यांच्यो जायत्यो काणयो वाचल्यात. तातूंत मुनी-राजा, म्हाराजा, बापूय-पूत, भाव-भाव अश्या गुरु-शिश्यांचो आस्पाव आशिल्लो. पुणून एकादो घोव आपले बायलेचो गुरु जाल्ल्याची काणी तुमी केन्ना आयकल्या? ना न्हय? आनी गुरु म्हळ्यार कोण जो गिन्यान दिता तो गुरु. तर भावंडांनो, हे परंपरेंत घोव-बायल नात्यांतल्या गुरु-शिश्याची काणी आयज हांव तुमकां सांगतां. ही जोडी आसा महात्मा ज्योतिबा फुले आनी सावित्रीबाई फुले हांची.
ज्योतिबांच्या भुरगेपणांत इंग्रजांची राजवट आशिल्ली. ते वेळार मागासलेल्यांचेर खूब अन्याय-अत्याचार जाताले. तातूंतल्या तातूंत ब्राह्मणांचो शेक चलतालो. ते हेरांक शुद्र, उणाक लेखताले. तें पळयतकच शुद्र हें फकत उंचेल्या पांवड्या वयल्यांचीच सेवा करूंक जल्माक आयल्यात काय अशेंच दिसतालें. ज्योतिबांक हें मात्तूय आवड नाशिल्लें. मागासलेल्यांक पिवपाचें उदक मेळ नाशिल्लें. शिक्षण घेवपाक तर तांकां लायकच दवरू नाशिल्लें. जाति-भेद व्हड प्रमाणांत उप्रासून आयिल्लो. ज्योतिबांक ह्या मागासलेल्या लोकांची खूब काकूळट येताली. अज्ञानाच्या, दळदिराच्या चिखलांतल्यान दीन-दुबळ्यांक मेकळें करचें हे विशींच ते चड येवजिताले. पुणून ते खातीर शिक्षणाची चड गरज आशिल्ली. समाजांतली अस्पृश्यताय ना करतलो जाल्यार तांकां शिक्षण मेळप म्हत्वाचें आशिल्लें. ते नदरेन त्याच ध्यासान ज्योतिबा आपूण पयलीं शिक्षीत जाले. तांकां चलयां -बायलांच्या शिक्षणाचो ध्यास लागलो. तीं शिकलीं जाल्यार समाजांत उदरगत घडटली हें तांचें मत जालें. आनी कोणाचीच पर्वा करीनासतना ज्योतिबान भोंवतणच्या दुबळ्यां खातीर पयलें पक्कें पावल उखल्लें.
अस्पृश्यां खातीर उदका पुरवण करपाक ताणी आपल्या घरा मुखावेलें तळें तांचे खातीर मेकळें केलें. भोवतणच्या लोकांचो खर विरोध जावनय ताणी भौशीक सुवातांनी तळीं बांदलीं. उपरांत तांकां ध्यास लागलो चलयां-बायलांच्या शिक्षणाचो. पूण प्रस्न उबो रावलो तो म्हळ्यार तांकां शिकयतलो कोण? तांकां शिकोवपाक शिक्षिका कोण मेळटली? विचार करतां करतां ज्योतिबांचे तकलेंत एक विचार आयलो.
ताणी आपले घरकान्नीक सावित्रीबाईक उलो मारलो. ती म्हऱ्यांत आयली,
“तुमी म्हाका उलो मारिल्लो?”
“हय.”
“कितें काम आशिल्लें? सांगात.”
“आयक, समाजांत बायलांक शुद्र मानतात. तांकां कसलेच अधिकार नात. स्वतंत्रपणान विचार करपाचेंय स्वातंत्र्य दिवंक ना. मनांतलें विचार, भावना उक्तावंक तांचेर चेंपण आसा.”, ज्योतिबांनी सावित्रीबाईक सांगलें.
“मागीर हांव कितें करूंक शकतां ?”
“मनात हाडल्यार तूं खूब किते करूंक शकता. जाय तो करपाचो तेम.”
“हांव एक अडाणी बायल मनीस. कितें म्हण करतली?”
“तुवें चलयांक-बायलांक शिकोवपाचें”
“पूण म्हाका मात्तूय अक्षर वळख ना. हांव कशी शिकयतली ? म्हाका कोण शिकयतलो? म्हजो गुरु कोण जातलो ?”
“सावित्री हांव तुका, तुजो घोव तुका शिकयतलो. आयजसावन हांव तुजो गुरू आनी तूं म्हजी शिश्य. कर मनाची तयारी. आमकां खूब विरोध जातलोच. पुणून बायलांक चलयांक शिक्षण मेळ्ळे बगर समाज सुदारचो ना. आमच्या दरेकल्याच्या भोवतणी सांचिल्लो अधर्माचो चिखोल, घुस्मटमार पयस जावचो ना. आमी शिक्षणाची श्रीगणेशा सुरू करूया. कितलींय संकश्टां येवं. जीव लेगीत गेल्यार उपकारता, पुणून दीन दुबळ्यंक मेकळो स्वास घेवपाक वावरुया. तुका म्हजो सांगात आनी शिकवण दितां. तूं भियें नाका.”, अशा उतरांनी ज्योतिबांनी सावित्रीबाईक शिकपा खातीर आदार दिलो आनी… गुरूचे प्रेरणेन सावित्रीबाईन पयलें पावल उखल्लें. स्वता घोवा कडल्यान शिकून दुसऱ्यांक शिकोवपाक भायर सरली. पयलीं पयलीं दोन चार चलयो मेळ्ळ्यो. उपरांत तो आंकडो वाडीक लागलो. मात…
ज्योतिबान सांगिल्ले प्रमाण सावित्रीच्या वांट्यांक खूब कश्ट, दगदग, संकश्टां आयलीं. शिकोवपाक वतना तांचेर फातर माकूंक लागले. शेण, कोयर, हेर घाण तांचेर उडोवंक लागले. गाळ्यांचो शिंवर करूंक लागले. पूण सावित्रीबाई घोवाच्या आदाराचेर, फांटी सरली ना. लोकानीं खूब त्रास केले तरी तिणे चलयांक, बायलांक शिकोवपाचें बंद केलें ना. आवय शिकली जाल्यार ती आपल्या भुरग्यां-बाळांक शिकयतली ही ज्योतिबांची शिकवण तिणे मुखार चलयली.
आपली सून घराभायर शिकोवंक वता हें पळोवन ज्योतिबांचे बापूय गोविंदरावान ज्योतिबांक आनी सावित्रीबाईक घरा भायर घाले. कठीण प्रसंगाक फुडो करीत गुरु- शिश्यांचो संवसार एकेक पावल फुडें सरत रावलो. सावित्रीबाईन आपलो घरकार ज्योतिबांचे उतर केन्नाच टाळ्ळें ना, सांगिल्लें कसलेंच काम, वावर करपाक न्हयकारलें ना. ज्योतिबांचे उजू मार्गदर्शन तिका मेळत रावलें. एकमेकांच्या सांगांतान ज्योतिबांनी पुण्यातल्या चिपळुणकाराच्या वाड्यांत चलयां खातीर पयली स्वतंत्र शाळा सुरू केली. सावित्रीबाई ते शाळेच्यो मुख्यध्यपिका जाल्यो. उपरांत ताणी रास्ता पेठेंत चलयां खातीर दुसरी शाळा सुरू केली, जाल्यार चलयानीं आनी बायलांनी दिल्ल्या सहकार्याचेर वेताळ पेठेंत तिसरी शाळा उबारली. सुरवेक शाळेंत सात- आठ चलयो येताल्यो. पुणून शिकवणीचो प्रभाव आनी प्रचार इतलो वाडलो की शाळेंतल्या चलयांचो आंकडो पन्नासां वयर पावलो.
हळू हळू बांयलां शिक्षणा विशींचो जो शीण आशिल्लो तो समाजात उणो जायत गेलो.. चलयो उमेदीन शिकूंक लागल्यो तांच्यात विचारंवरवी जागृताय घडत रावली. सावित्रीबाईचें निती धैर्य असामान्य थारलें. लागणूक, कर्तव्यनिश्ठा तोखेवपा सारकीच जाली. ज्योतिबांनी सावित्रीबाई वरवी पेटयल्ली एक वात.. तिणें दुसरी वात पेटयली… दुसरेन तिसरी आनी.. कितल्योश्योच वाती पेटत गेल्यो. बायल-शिक्षणाचो प्रसार घसघशीत वाडूंक लागलो. ज्योतिबा-सावित्रीबाई वरवीं एक नवी सुरवात जाली, पर्जळटे दिकेवटेन…
उल्हासभाई
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
