भांगरभूंय | प्रतिनिधी
बदल हो सैमाचो नेम. सैमांतली दरेक गजाल सातत्यान बदलत आसता. बदल जावन उरतात त्यो फक्त यादी. काल्पनीक नाशिल्ल्या कारणान ह्या यादीं वटेन एखाद्या काळाचो दस्तावेज म्हण पळोवंक जाय. तत्कालीन समाजवेवस्था, समाजजीण, भेस – भास, उतरावळ अशी म्हत्वाची म्हायती आमकां हातूंतल्यान मेळटा. अशा तरेच्या लेखनाक साहित्य प्रकाराच्या फास्केंत घालप कठीण. कारण ताका लागून बरोवप्याचेर मर्यादा पडूं येता, बंधनां पडूं येतात. आपणाल्या अंतर्मनांतली अभिव्यक्ती करपाक बरोवपी फाटी फुडें सरूं येता. हालींच्या काळांतले दिसपटी, उगडासपटी, डायरी हे प्रकार म्हळ्यार यादींचें संग्रहीत रूप. सारंग अग्रासनीचें ‘किरवटीच्यो यादी’ हो ताच्या मोलादीक यादींचो संग्रह. काणकोण ह्या सैम समृध्द गांवांत तो जल्मलो, खेळ्ळो, नाचलो, मस्तेपणां केलीं, वाडलो. तेच गांवा पसून ताका नोकरेक लागून पयस रावचें पडलें. पूण ताच्या गांवान ताका स्वता पसून पयस केलें ना. आपूण जगिल्ली भांगराळी जीण तो शब्दांच्या आदारान आमचे मेरेन पावयता.
ग्रामीण साहित्याच्या अभ्यासकाक सारंगाचें हें पुस्तक भोव म्हत्वाचें थारूं येता. गांवांतल्या साबार राटावळींचो हो एक उत्तम नमुनो. गांवांतल्यो परबो, गांवचे लोक, खाण – जेवण, ग्रामीण जीण, गांवची खाशेली वळख दाखोवपी गोरवां ह्या गांवच्या म्हत्वाच्या आयामांचेर सारंग व्यक्त जाता. नागपंचम, चेत्रपुनव, तय आन चवथ, तुळशी लग्न, शिगमो, कृष्ण जन्माश्टमी, देवळां, माटोळी, दिवजां ह्यो परबो सारंगान ताच्या भुरगेपणांत व्हडा उमेदीन मनयल्यात. नागपंचमीक मातयेची नागाची मुर्ती करप, माटोळे खातीर रानटी फळ फळावळ एकठांय करप, ती चवथीच्या आदल्या राती माटोळेक बांदप, चवथी पयलीं बाबा वांगडा गणपती पळोवंक वचप, तय – चवथीक वाड्यार सगळ्यांगेर वचप, तुळशी लग्नाक स्वता रानांत वचून जिन्या बडी, आंवाळे, चींच हाडप, शिगम्याक रातभर मेळा वांगडा नाचूंक वचपाक हट्ट करप, अश्टमीक लक्ष्मी नारायण देवळा कडेन दही हंडी आनी हेर खेळ खेळून सारंग आपलें भुरगेंपण जगला. गांवांतल्या ल्हान व्हड देवळांचे उत्सव, रिती, परंपरा, जात्रा, चैत्र पुनवेक माश्यां निराकार देवाचे जात्रे निमतान केल्ल्या खाणांचेर, जिनसांचेर ताणेंय हेरां वरीं उमेदीन ताव मारला.
मळणीं, आजेलो बोटवो, रान्चींकुड, काजींनी, गांवगिरीं औतां, कंडूल, मोनेळ, पोळो, तीन माडयांची खोप, माम, वळखीचे, नमूने, आजी ह्या यादींनी सारंग आपल्या सरभोंवतणच्या गजालींचो आनी व्यक्तींचो आडावो घेता. त्या काळार गांवांत एकामेकां कडेन संवकळ आसली. लोक उल्याक धांवन येताले. एकामेकांच्या पोरसांतलीं फुलां फळां व्हरताले. भाज्यो एकामेकांक दिताले. हें सगळें कसलोच स्वार्थ नासतना, आपलेपणान आनी कर्तव्यान करताले. बायलो घरांत रुचीक जिनस करताल्यो. ताका लागून दुयेंसां चार हात पयसूच रावतालीं. जालींच जाल्यार आजयेच्या बोटव्यांतलीं गांवठी वखदां सगळ्यांक बरीं पडटालीं. खतखतें, वालची भाजी, तवसळी, पोस, सान्नां, ताकाची कडी, पोळे, चवथ दिवाळे वेळार वज्याक तरेकतरेचे लाडू, चुरमो, शेव – चिवडो, तिक्शे फोव, शंकरपाळे, चिरमुल्यो घालून केल्ले पाकांतले लाडू, दूदपेणें, वेगवेगळीं कापां अशी न सोपपी खाणां म्हळ्यार ल्हानांक तशेंच व्हडल्यांक एक पर्वणीच आसताली. इतलेंच न्हय तर त्या त्या उत्सवाक तो तो जिनस करपाकूच जाय आसलो. हे लोक सैमाक खूब लागीं गेल्ले. सैमाक पुजतालेच म्हळ्यार जाता. पयशांनी नासत पूण समाधान आनी सूख समृध्देन ते गिरेस्त आसले.
सारंगान चित्रायल्ली प्रत्येक याद बदलिल्ल्या काळाचे खंतीन सोंपता – आपणें पळयल्लें तशें आतां कांयच उरूंक ना. अशें आसलें तरी आपूण तो काळ जगलां हाचें समाधान ताका आसा. यादींच्या वांगडा सारंग आपणाक आयिल्ले वेगवेगळे अणभव कथन करता. फ्रांक जाल्ले ब्रुनोची सगळी काळजी सारंगान स्वता आपणाल्या हातांनी घेतल्या. ताचें वखद विर्सद करून ताका ठणठणीत केला. ल्हानपणांत अभ्यास चुकोवंक मस्तीपणां केल्यांत. ‘जळार’ ह्या कांयशा विनोदी लेखांत जळांचेर तो भाश्य करता. पुण्या वचपाक भायर सरिल्लो तेन्ना वाटेर बस बंद पडिल्ल्यान ताका पुण्याची बस चुकली आनी जिवनहानीचो व्हडलो अपघात टळ्ळो. कामा निमतान कारवार गेल्लो तेन्ना लोकवेव्हारा खातीर मुद्दाम कन्नड शिकून घेतली. अशे कांय वेंचीक अणभव सारंग साद्या आनी सोप्या उतरांनी मांडटा.
आयज ना म्हणलें तरी ग्रामीण जीण बदलपाक लागल्या. न्हय, बदलल्या. भाणाचो जागो गिझरान घेतला. गोरवां एक तर हाताच्या बोटांचेर मेजपा इतल्या घरांनी दिसतात वा रस्त्यार बेवारशीं. रान्नीच्या जाग्यार गॅसस्टोव आयलो. आंगणांतली तुळस फ्लॅटाच्या गॅलरींत केन्ना पावली तें कळ्ळेंच ना. तिठ्यावेल्यो गजाली आतां व्हॉट्सप फॉव्हर्ड जावन एकामेकां मेरेन पावतात. सण – उत्सवा वेळावेल्यो विधी फकत भोगावळ वा आपलें व्हडपण दाखोवपा खातीर करप जाता. शिगमो म्हणनाफुडें आतां दोळ्यां मुखार फक्त चित्ररथ, कर्कश फिल्मी संगीत आनी फोल्गां दिसतात. “पूण जे गांवच्या आंगणान उमेदीन नाचपी मेळ आतां कांय गांवानच दिस्ती पट्टात. मांड लावप, शिगमो जातकीर मांड मोडप. देवाची आंगवण सगले सगले फाटी पडला.” (पा. 100) तंत्रज्ञान आनी आधुनिकतायेन समाजाचो ताबो घेवचे पयलींच्या समाजांत जगिल्ले लोक भाग्यवंत म्हणूंक जाय, कारण तांणी मशिनां बगर आपली जीण सारली. आपूण त्या काळाचें प्रतिनिधित्व करतां, हाचें सारंगाक समाधान आनी अभिमान दिसता.
सारंगाचें हें पयलेंच पुस्तक. काणकोण सारकिल्ल्या ग्रामीण वाठारांत ल्हानाचो व्हड जातना तो ग्रामीण जीण जगला. गांवचे बारीकांतले बारीक पैलू अजून लेगीत ताका आपले कशे दिसतात. 2006 सावन नोकरेक लागून पुण्यां रावप जाल्ल्यान ती जीण आपूण पुरायेन जगपाक पावंक ना हे खंतीन ताका शांत बसपाक दिलें ना. त्या तळमळ आनी कळवळ्यान ताचेकडल्यान ‘किरवटीच्यो यादी’ बरोवन घेतलें. आदल्या तेपार एखादी मोलादीक वस्त किरवटेक लायताले. सारंगाक आपल्या गांवच्यो यादी तितल्योच मोलादीक आसात. गांवच्या मातयेकडचें ताचें अतूट नातें ताच्यो बरपांतल्यान स्पश्ट जाणवता. “व्हडलो लेखक आपलो गांव, आपली संस्कृताय आनी आपली भास केन्नाच विसरना. ह्या तिगांय कडेन नातें आशिल्लें साहित्य अफलातून जाता. एक बरो लेखक जावपाचें सगलें गूण सारंगा कडेन आसा.” (प्रस्तावना, पा. 6) हें पुस्तक दरेकल्याक लागींचें कशें दिसतलें. कारण सारंगा वरीं आमच्या चडावत जाणांचें भुरगेंपण गांवांत वा तंत्रज्ञानाच्या आदल्या काळांत गेलां. एके तरेन एके पिळगेचें भुरगेंपण सारंगान शब्दबध्द केलां. सारंगा वांगडा हे पुस्तक आमचेय जिणेंत मोलादीक आसा हें दुबावविणें म्हणूं येता.
शुभा बरड वेलींगकार
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
