माडिया भाशा शिकले

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

(पूण तांचे कडेन नेमकी भासाभास जावपाक थंयची भास शिकप गरजेचें आसलें. ती शिकले बगर तांकां आमी ‘तांचे’ दिसचे नासले…. आतां मुखार….)

माडिया भाशेंत उच्चार करपाची खास पद्दत, होच त्या भाशेचो ‘बेज’, भाशेचें मूळ. ही भास मराठी परस सामकी वेगळी. ‘ताप’ उतराक ह्या भाशेंत ‘दंड’ म्हणटात. ‘याॅव’ म्हळ्यार उदक. हांगाच्या राना खात्याच्या मनशांक ही भास कळटाली. ताका लागून माडिया उतरां आनी तांचो अर्थ आमी तांचे कडच्यान बरोवन घेतलो. आनीक भास शिकपा खातीर आमी पेशंटाचीच मजत घेतली. ताका खाण- खुणांनी विचारप, ‘तुका कितें जालां?’ तेन्ना तो पयलीं खुणांनी सांगतालो आनी मागीर ताच्या भाशेंत उलयतालो. ‘पोट दुखता, सोरपान घांस मारला, वाशेलान उडयलो’ आदी. मागीर तीं उतरां आमी बरोवन दवरताले. तांचे अर्थय मराठींत बरयताले. अशे तरेन आमी वेव्हारातलीं बरींच उतरां शिकले. हळूहळू ‘तूं कितें करता? ….तुज्या गांवांचें नांव कितें ?…..कितलें पयस आसा ?’ हें माडिया भाशेंत विचारपाक लागले. दुभाशी नाशिल्ल्यान त्रास जातालोच, पूण आमच्या आमीच ही भास उलोवपाक लागले. मागीर केन्ना केन्ना गांवांत वचून थंयच्या लोकां कडेन उलोवपाचो येत्न करपाक लागले. तातूंतल्यान सवका-सवका गरजे पुरती जांव, माडिया भास कळपाक लागली. 

आमचे आशीकुशीक खंय- खंय सरकारी शाळा आसल्यो. भामरा गडाकय एक शाळा आसली. पूण थंय जो शिक्षक नेमिल्लो ताका माडिया येनासली आनी भुरग्यांक मराठी येनासली. ताका लागून तो कितें शिकयतलो आनी तीं भुरगीं कितें शिकतलीं? म्हणटकच तो बदली घेवन दुसरे कडेन वचप पसंत करतालो. नवो शिक्षक आयलो की परत हेंच! ताका लागून कागदपत्रांचेर शाळा आसात, पूण प्रत्यक्षांत शिक्षण ना, अशी परिस्थिती आसली. शासनाचें आनी तांच्या शिक्षकांचे बरें आसा. पूण आमकां मात् भाशा शिकले बगर पर्याय नासलो. कारण आमकां हांगांच रावपाचें आसलें. उतरांविणें ‘संवाद’ सादपाक जाता हें खरें आसलें तरी ताका कांय शीमो आसतातच. हांगां काम करपाचें, तर आदिवासींक आमी तांच्या मदलेच दिसपाक जाय आसले. तुमी जगांत खंयय गेले तरी तुमचे भाशेंत उलोवपी मनीसच तुमकां चड लागींचो दिसता. वळखीचो नासलो तरी ! म्हणून आमी सगळे नेटान माडिया शिकले. देखूनच आमकां हांगां बस्तान बसोवपाक खूब उपेग जालो.

सुरवातेक आमकां तांची भाशा कळनासली, तेन्ना वखदां कशीं घेवपाक सांगप, हो एक मोटो प्रस्न आसलो. ताणीं सिरप, गुळयो केन्ना पळोवंकच नासल्यो. गुळयांचें बेगडी ‘रॅपर’ काडटात हेंय तांकां खबर नासलें. ते रॅपरा सयत गुळी खाताले. तांकां वखदाचें प्रमाणय कळनासलें. केन्ना केन्ना ‘सगळें वखद एकदम घेतलें तर रोखडेच बरे जातले’ अशें समजून सगळ्यो गुळयो ते एकाच फावटीं खाताले. अशे दोन- तीन प्रकार घडले. अशा वेळार आमी तांकां ओकारे काडपाक लावन तें सुबेज वखद तांच्या पोटांतलें भायर काडलें. पूण अशें कितेंय जालें की भंय दिसतालो. कारण– पयलो डोस आमी आमच्या हातान तांच्या तोंडांत घालताले, पूण उपरांतच्या डोसाचें कितें? दुसरें म्हळ्यार वखद घेवपाचो वेळ कसो सांगप? कारण तांकां घडयाळच खबर नासली. मागीर सुर्य दाखोवन– उदेतना, माथ्यार येतना आनी अस्तमतना, अशो वेळो समजावन सांगताले. तरीय तातूंत धोको आसलोच. कारण पेशंट आमच्या मुखार आसतना ताचेर आमचें लक्ष आसतालें. तो वतकच आतां हो वखद कशें घेतलो, हाचें चेपण येतालें.

माडिया गोंड ही आदिवासी जमात खूबच मागाशिल्ली आसा, हाची कल्पना आसली. बाबा जेन्ना सुरवेक आमकां भामरागडाक घेवन आयिल्ले तेन्ना हें आमी आमच्या दोळ्यांनी पळयिल्लें. पूण, तांकां बरोवपाक- वाचपाक येना, दुसरी भाशा येना, कपडे घालपाची संवय ना, इतलीच हांची मागाशिल्लेपणाची शीम न्हय, हाची जाणविकाय हांगां येतकरच जाली. आमी कल्पनाय करूंक शकनात इतलें आकांत अज्ञान आनी दळडीरपण आमकां तांच्या मदीं दिसलें. गरिबसाणेन दोन वेळो खावपाची मारामार. ताका लागून ल्हान भुरग्यां पसून म्हाताऱ्यां मेरेन सगळे अन्न मेळोवपाच्या सोदीक. खावप कितें, तर कंदमुळां, आंबील, शीत आनी मेळत तीं सावदां. सामकी मुयांची चटणीय. कारण हाचे भायर दुसरे आनीक पर्याय आसतात हाची जाणविकायच तांकां नासली. ताका लागून कुपोशण खूबच. सगळेच जाण बारीक हाडकुटे. इतले हाडकुटे की कोन्सुलतेरींत आयिल्ल्या एका मध्यम पिरायेच्या दादल्याचें वजन फकत 23 किल आशिल्लें हांवें पळयलें. कुपोशणा खातीर हे मनीस तरनाटेपणांत लेगीत अशो मिरयो पडिल्ले की तांची पिराय तांच्या दिसपावेल्यान कळचीचना. मागीर तांची पिराय वळखुपाची ती तांच्या भुरग्यांच्या पिरायेवेल्यान. पूण तें वय आनी सामकार आसा तो मनीस, हाचो ताळमेळ खंयच लागचोना. कोणूय फटवतलो अशी स्थिती आमच्या सामकार आसली.

(मुखार चलता)

प्रकाशवाटा (मूळ लेखक : डॉ. प्रकाश आमटे)

देविदास गजानन नायक 

98505 35051