भांगरभूंय | प्रतिनिधी
आदीं आमचें गोंयकार तंबाखूंत चुनो मळून वोठा खाला दवरपी नाशिल्ले, पूण परप्रांतीय पानपट्टीवाले 300, 400, मावा, घस्टी तंबाखू सारकीं घातक वेसनां घेवन गोयांत आयले.
खाए के पान बनारसवाला, खुल जाए बंद अकल का ताला…. हें पद चडश्यांनी आयकलां आसतलेंच. डाॅन सिनेमांत अमिताभ पान खायत तें गायतना दिसता. हो सिनेमा लोकप्रीय जालोच, पूण ‘नागवेली निमतान म्हस्काक उदक’ हे म्हणी प्रमाण बनारसी पानूय त्या काळांत गाजलें.
आशिया खंडातल्या लोकांक जेवणा उपरांत पाना विडो खावपाची संवय. तशें पळोवंक गेल्यार भारतांत राजा -म्हाराजांच्या काळां पसून ही पानां विडो खावपाची परंपरा चलत आयल्या. आदल्या तेंपार चुनो, कात लावन वेलची, सुपारेचे बारीक कुडके पानांत गुटलावन वयर लवंग तोपून नागवेली पानांचो विडो तयार करताले. पान खावपी दोन तरांचें लोक आसात. जेवणा उपरांत आनी दिसभर पान तोंडांत घालून गोरवां भशेंन रवंथ करीत रावपी. गांवगिऱ्या वाठारांतल्या कश्टकरी लोकांलें खांवचे पान चड घोस्ताचें. पूर्विल्ल्या काळांत जाणट्यो बायलो कमराक खाशेलो बोटवो लायतालीं. तातूंन इल्लीशी आडकाती, चुन्या बुशेत, सुपारी आनी नागवेली पानां सयत पयशेय आसताले. काम करतना एक बटवो आनी शारांतल्या बाजाराक वतना नवो बटवो. सांगचो हेत म्हणल्यार बटवो हीच त्या तेंपा वयली पर्स. धनगर समांजातले लोकूय पान खावपी आशिल्ले. दादले खासा पाना खातीर खाशेलो कमरा मेरेंन पावपी बोटवो गळ्यात आडकयताले. तांतून रुप्या कोरा भशेन बारीक सरयां सारक्या लांब घोसांत पानाचो विडो तयार करपाक लागपी साहित्य आसतालें. घरात लेगीत विड्या पानां साहित्याची ल्हान लाकडी वा पितळी, स्टीलाचें नक्षीकाम केल्लें पेटूल आसतालें. तें खावचें पानां आयदन. गिरेस्त शौकीन लोकांगेर पान खावन थुकी उडोवपाक तबकां आसतालीं. दनपारचें जेवणा उपरांत आज जशें ‘चाय पे चर्चा’ म्हणटात, तशे आदीं ‘पान पे चर्चा’ रंगताली.
गावगिऱ्या वाठारांतल्या चडशा लोकांलें पान खावन दातांचेर खतां पडटालीं. खरें म्हणल्यार धवेफुल्ल दांत मनशालें मुखामळाची सोबीतकाय वाडयतात, पूण पान खावपाचें एक तरेचें वेसन लागिल्ल्यान दातांची अवतीकाय जाता. कोण म्हणटात खांवच्या पानांचो विडो खाल्ल्यार दांत किडनात. अधीक घटमूट उरतात, पूण पानाचो राप बसून दातां सयत जिब, वोंठ हाचेर तांबडो राप धरता, तो निखालस वचना. सुगंधी, गावठी आनी शिरतीं असली तीन तरांची खांवची पानां रुचीन तुरट,उत्तेजक आसून तीं वात, कफ आनी मुखशुद्धी खातीर खांवची. ब्राँकायटीस आनी एलिफॅन्टियासिस ह्या दुयेंसांनी प्रभावी थारतात, पूण पान बडीशेप, लवंग, वेलची, चुनो, ओवों, सुपारी, कात वापरून केल्ले आसचें, अशें आयुर्वेदिक जाणकार सांगतात. पुर्विल्ल्या काळांत आयचे भशेंन पानांत तंबाकू वापरनाशिल्ले. ब्रिटीशानी तंबाखू भारतांत हाडलो आनी लोक हेर साहित्या वांगडा तंबाखू घालून पान खावंक लागलें. कुड्या पानां कडक वतांत सुकोवन तातूंत बडिशेप घालून कुड्या इडी फुस्कावपी लेगीत तंबाकू वापरुंक लागलें आनी कॅन्सरा सारके जिवघेणे दु्येंस विकत घेवंक लागले.
हालींच्या काळांत तर जायत्या तरांची तयार पान मसाल्याचीं पाकिटां बाजारांतल्या तशेंच गांवच्या बारिक सारिक दुकानांनी मेळटात. हो पान मसालो खावन जायत्या तरणाट्यांक तोंडाचो कॅन्सर जाला. आदीं आमचें गोंयकार तंबाखूंत चुनो मळून वोठा खाला दवरपी नाशिल्ले, पूण परप्रांतीय पानपट्टीवाले 300, 400, मावा, घस्टी तंबाखू सारकीं घातक वेसनां घेवन गोयांत आयले आनी गोंयकार तांगेले भकीक पडले. हो पान मसालो खावचो प्रकार इतलो उपद्रवी थारला की सगल्यो भौशिक सुवाती, शौचालयां पान मसाल्याच्या पिचकाऱ्यांनी रंगयिल्ली नदरेक पडटात. मांडवी न्हंयेचे देगे वयल्या बेती वेरें दोंगरार तर ‘कर लो जुबान केसरी’ असलो व्हडलो पान मसाल्याचो होर्डिंग लायिल्लो नदरेक पडटा. पान -सुपारी हिंदू देवकार्यांत गरजेची म्हणून गांवगिऱ्या वाठारांत पोरसांत पानांची वेल लायतात. ताका गावगिरे लोक नागेल म्हणटात. नागवेल ही वनस्पत पायपरेसी कुळांतील. तिचें शास्त्रीय नाव पायपर बिटल. तिका पानवेल, विड्या पानां वा खांवची पानां अशेंय म्हणटात. नागवेल ही वनस्पत भारत, बांगलादेश, नेपाळ आनी श्रीलंका ह्या देशांनी मेळटा. आशियातले लोक पान चड प्रमाणात खातात. भारता सयत आशिया खंडातल्या कांय देशांत नागवेलीची लागवड करतात. उश्ण आनी ओल्या हवामानात ही वेल बरीच बोळटा (चडटा).
नागवेल सदां हरवी आसता. ती मुळांतल्यान दुसऱ्या झाडाच्या आदारान वयर चडटा. वेलीचें मूळ दुबळें आसता. ताका कांड अशेंय म्हणटात. वेल आलटून पालटून दावे कडल्यान उजवे कडेन नागमोडण घेत झाडार चडटा म्हणून वेलीक नागवेल वा नागेल हें नाव पडलां आसुये. वेलीचें रोप मुळां वाडयता आनी आदारान ती वयर चडटा. बियांतल्यान पानांय भायर सरतात. काळजाच्या आकाराच्या पानाक 3- 5 मुखेल शिरो आसतात 5-20 सेंमी पानां पाचवीं आनी तोंकदार आसतात. नागवेलीचें फळ ल्हान आनी गोल आसता. आंध्र प्रदेश, तमिळनाडू, ओडिशा आनी केरळ नागावेलीचीं मुखेल उत्पादनां करपी राज्यां. ताचे सकयल महाराष्ट्र, बिहार आनी मध्य प्रदेश. नागवेलीच्या उत्पन्नांतल्यान देशभर वर्सुकी 900 कोटी रुपयांची उलाढाल जाता. आम्लताय उणी करपाक पानांचो रोस दितात. नागवेलीचीं पानां चड करून चुनो, कात, सुपारी आनी तंबाखू हांची भरसण करून खातात. तंबाखू कॅन्सरजन्य आशिल्ल्यान पानांचें चड सेवन केल्यार तोंडाचो कॅन्सर जावंक शकता. देखून तंबाकू विरयत पान खावन वा गुलकंद घाल्लें गोड मसाला पान खावन ‘पान खाए सैंयाँ हमारो….. करे ओंठ लाल लाल’ “म्हणचें.
——————————–
सुदिन वि. कुर्डीकार.
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
