पेडणेची ‘पुनाव’

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

देवाक देवूळ बांदून दितां म्हण देव भूतनाथाक गावकऱ्यांनी उतर दिल्लें आसता, पूण तें उतर कोणूच पाळिनात. हाका लागून देव रागार जाल्लो आसता.

सोबीत दर्यावेळो आनी इतिहासीक बांदावळीच्या देवळां खातीर पेडणें म्हाल प्रसिद्ध. पुर्तुगेज काळात ह्या म्हालान आपलें संस्कृतीक दायज आनी धर्मीक संस्कार तिगोवन दवरले. गोंयचो मुकूट आसलल्या पेडणें म्हालाक आपलो इतिहास, कला संस्कृती, भास अशी खाशेली वळख आसा. ह्याच पेडणेची एक खास गजाल म्हणल्यार पेडणेची पुनाव.
दसरो जावन तीन- चार दिसांनी कोजागरी पुनव येता. गोंयकार पेडणेची पुनव म्हणचे परस ह्या उत्सवाक पेडणेचो दसरो म्हणटात. ह्या उत्सवाची सुरवात घटस्थापने सावन जाता. देशप्रभू घराण्याच्या पयलीं हो सण साजरो करप चालू आसलें. नवरातांच्यो सात राती म्हाजनां मदीं वाटून दितात जाल्यार निमण्यो दोन राती देवळाची समिती मनयता. नवूय रातीं किर्तनां, पालखी जाता. दसमी दिसा घट काडटात. पयलीं पेडणेचो दसरो राजघराण्यांचो सण मानताले. सगळ्या धर्मीक विधींनी राजघराण्यातल्या लोकांक मान आसतालो. आजूनय पुजेचो मान देशप्रभू घराण्याकूच आसा. ह्या दिसा सांजे देवी भगवतीच्या कळसाची नानेरवाडो हांगा शीम हुपपाची कार्यावळ जाता. पयलीं दसमी दिसा जनावराचो बळी दिताले म्हूण कळटा. पूण जायतो बदल जाला. आतां जनावरां बदला कुंवाळो कापतात. नवरातींचे मदीं धोल वाजयत नवें हाडून दरेका हिंदू घरांतल्या तुळशींत दवरतात. पुनवे दिसा ह्या नव्याचें तोरण दारार बांदतात.
पुनवे दिसा देवी भगवती देव रवळनाथाच्या देवळांत वता. आदल्या काळार आसपी बलुतेदारी (वेगवेगळे काम करपी लोकांचो समाज आनी तांकां तांच्या कामा प्रमाण वांटून दिल्ल्यो जबाबदाऱ्यो.) परंपरेची झलक आजूनूय पेडणेच्या पुनवे वेळार दिश्टी पडता. देवीचो आपल्या घराब्याचेर आशिर्वाद पडतलो ह्या आशेन सगळ्या समाजाचे लोक आपलीं- आपलीं कामां करताले. तोरणां बांदपाची कामां सुतार आनी कोटकार करताले. तरंगांक न्हेसोवपाचें काम सुतार, कुंभार, गुरव करताले. कळस घेवन वताना पायांपोंदा घडयो घालपाचें आनी तरंगांचें कापडां धुवपाचें काम मडवळ समाजाचे लोक करताले. पालखे वेळार न्हेसोवपाचें, पालखे वेळार दिवे वा मशाल घेवन भोंवपाचें काम देवळी समाजाचे लोक करताले. खूबशे लोक आतां कमी जाल्यात. दसमी दिसा पालखे फाटल्यान धोल वाजोवप एकदम बरें जाता आनी म्हणुनूच ताका ‘धोलाची पालखी’ म्हणटात.
दोनूय तरंगांक वयर पितळेचो वा रुप्याचो हात आसता. देव रवळनाथ आनी देव भूतनाथ हांची तरंगां न्हेसयतात आनी तांची पुजा करतात. घटस्थापनेदिसा किल्लूंक घातलेलें कड्डण दोनूय तरगांक अर्पण करतात. रवळनाथाच्या तरंगाक बावीस णववारी कापडां न्हेसयतात आनी भुतनाथाच्या तरगांक एकवीस णववारी कापडां न्हेसयतात. ह्या इतल्यां कापडाचो पेज सांबाळपी हे तरंगांचे खांबे तितलेच घट आसचे पडता. आळिपाळीन गांवचे तरनाटे मिरवणुकींत तरंगां धरतात. ह्याच रातीक तरंगोत्सव जाता. देव रवळनाथाचें आनी देव भुतनाथाच्या तरंगांची मिरवणूक जाता. तरंगाचे मिरवणुकेंत धोल, ताशे वाजयतात आनी हर हर महादेव असो गजर करीत तरंगा नाचयतात.
देवीच्या मांगरार (बांदून काडललो जागो) एका थारावीक जाग्यार तरंगां पावले उपरांत भगवती देवीचो कळस थंय हाडटात. कळस आनी रवळनाथाचें शिवलग्न जाता. लग्नाची विधी तुळशी लग्नां बशेन. हें सगळें धर्मीक विधीन जाता. फांतोडेर कोटकार घराब्याच्या घरांत तरंगां पावतच कौल दितात. तरंगांच्यो सगळ्यो विधी रातच्यो जाता. रवळनाथ आनी भूतनाथ सुर्यवंशी म्हण मानतात. ताका लागून सुर्याचीं किर्णां तांच्या तरंगांचेर पडूंक जायना म्हणटात. आदीं खंय तीन तरंगां आसतालीं. भुतनाथाचें तरंग नाचोवपी तरंग सारकें नाचयना जालो. भुतनाथाचें तरंग नाचोवप्यान रागान देवीचें तरंग नाचोवप्यार एक खोंट घाली आनी तो तरंगा सयत थंय आसलले बांयंत पडलो. बांय थंय आजून आसा म्हूण कांय पेडणेकार सांगतात. मागीर कौल जाता. देवीचो कौल घेवपाक गर्दी जाता. कौल सोंपतासर फातोंड जाता. दुसरो दीस म्हळ्यार एकादस. एकादस ते पुनव मेरेन तरंगां देवीच्या मांगरांत दवरतात आनी कळस देवीच्या देवळांत दवरतात.
दोनूय तरंगां नाचोवप पुनवेच्या रातीं जाता. पेडणेचे एके दोंगुल्लेर भूतनाथाचें थळ आसा (दोंगुर्ली तुयां गांवांत पडटा). देवाक आपलें अशें देवूळ ना. देव भगवतीच्या देवळांत आसता. भूतनाथाच्या तरंगांत वायट इडा पिडा भूतबाधा काडपाची शक्त आसता. तरंगोत्सवाक लोक धोल ताशाच्या गजरार आनी मशाली घेवन हर हर म्हादेव म्हणपाक लागतात. जसो जसो गजर वाडत वता तशें तशें वायट शक्त, जांव भूतबाधा जाल्ले लोक जांव मानसीक दुयेंत आसलले लोक आपसूक घुंवपाक लागतात. भूतनाथ ह्या भुतांक मशाली दाखोवन भेंकडायता आनी तांचे वयलो भुतांचो प्रभाव काडून उडयता. असल्या पिडीत लोकांक बरें करपाक पेडण्या भूत काडपाचे विधींत हाडटात.
भूत काडपाचो विधी सोंपले उपरांत, भुतनाथाचें तरंग दोंगराचे वटेन धांवपाक लागता. देवाक देवूळ बांदून दितां म्हण देव भूतनाथाक गावकऱ्यांनी उतर दिल्लें आसता, पूण तें उतर कोणूच पाळिनात. हाका लागून देव रागार जाल्लो आसता. देवाचो राग काडपाक पेडणेच्या म्होवाळ बोलींत गांवकार ‘बांदतु रे सायबा’ म्हण परत देवाक उतर दिता आनी देवाचो राग देंवयता. उपरांत देवाचें तरंग परत धांवत येता. वाटेर परत येवन श्री देव रवळनाथाच्या तरंगांक येवन मेळता. परत देवळांत येतना वाटेवेल्या घरांनी कौल दीत देवळांत येता. देवळांत परत लोक बाबड्या भूतनाथाक फटोवन देवी भगवतीच्या देवळांत हाडटात आनी दसऱ्याचो जल्लोश सोंपता.
श्री देव भुतनाथाच्या देवळा फाटल्यानूय आख्यायिका आसा. देवाचें देवूळ एके रातीन आनी एके रातीन बांदतले म्हूण पांडवांनी खंय थारायल्लें. देवूळ बांदतना फांतोड जाली आनी कोंबो आरडलो म्हूण देवूळ बांदपाचें अर्ध्यार उरलें. अर्देंकूट बांदलेंलें देवूळ आजूनूय पेडण्यांत आसा, अशें कळटा. कामा धंद्या निमतान, शिक्षणाच्या निमतान जळीं मळी रावपी पेडणेकार ह्या पुनवेच्या निमतान कुळदेवीचो प्रसाद घेवपाक येतात. पेडण्या गांवाक जात्रेचें रुप येता. हेर गांवचे लोकूय पेडण्या पावतात.

प्रीता परब
9921382375