तानसेन आनी बिरबल

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

अकबर बादशहा हो एक धूर्त राजकारणी राजा आशिल्लो. आपलो खास वजीर म्हूण ताणें बिरबलाकच वेंचून काडिल्लो. बेगमीक दिसतालें, आपलो भाव ह्या खास वजिरी पदार आसचो. तिणें तसो यत्नय बी केल्लो. पूण बिरबलाचो जागो कोणच घेंवक शकले नात. तातूंत बिरबल हो बादशहाच्या खास मर्जींतलो वजीर, तल्लख बुद्धीचो,शिवाय बादशहाचो खास दोस्त आशिल्लो. तरी दरबारांतल्या मंत्रीमंडळांतल्या खूब जाणांक बिरबलाची नसय जाताली. कित्याक तर तांकां बादशहाक नागोवंक मेळनाशिल्लें. ते बिरबलाच्यो चाडयो बेगमीक सांगून बादशहाचे कान भरताले. म्हळ्यार बिरबलाचेर नसतीं बगलांटा घालून, चडोवन वाडोवन राजाक चाडयो सांगताले.
तानसेन हो एक नावाजिल्लो गायक ह्याच दरबारांत आशिल्लो. बादशहाच्या णव रत्नां मदलो तो एक. बिरबला विशीं मनांत वायट हेतू, कलुशीतपणा दवरपी आणि फट घडोवन सांगपी सरदारांनी बादशहाक सांगलें की, “बिरबलाक चड गर्व चडला. तुमी ताका माथ्यार बसयला. तेन्ना ताची वजिरी काडून घेयात आनी तानसेनाक वजीर करात. बिरबलाचो नेट देवोंवपाकच जाय.”
बेगमीचें बी आयकून बादशहा बेजारिल्लो. ताणें सांगलें कीं “हांव तानसेनाक वजिरी दिवपाक तयार आसां. पूण एक सांगतां; हांव त्या दोगांचीय पयलीं परिक्षा घेतलों. जो पास जातलो ताकाच हांव वजीर करतलो.” सगळ्या सरदारांक तें मान्य जालें.
बादशहान एक बंद पाकीट तानसेन आनी बिरबला कडेन दिलें. आनी तें काबूलच्या राजाक, काबूल वचून दिवपाक सांगलें. दिल्लीसून काबूल कितें लागीं न्ही! विमान, मोटार त्या काळांत खंयचीं? खुष्कीच्या मार्गानच मजल, दर मजल करत ते दोगूय कांय शिपायां बरोबर काबूल वचपाक गेले.
काबूलच्या राजान तांची ते थंय पावले तशे बरीऽऽ सरबराय केली. कित्याक ते बादशहाचे खास मनीस आशिल्ले म्हण. मागीर ताणीं तो बंद लिफाफो काबूलच्या राजाक दिलो.”महाराज हें आमच्या बादशहान तुमकां दिवंक आमकां खास धाडल्यात. हें घेयात.” बिरबलान तो लिफाफो दित सांगलें.
“अच्छा.”म्हणत जेन्ना राजान तो लिफाफो वाचून पळयलो, तेन्ना ताच्या कपलार मिरयो पडल्यो. ताणें आपल्यो भुंवयो वरश्यो करून त्या दोगांचेरय संशयान एक नजर माल्ली. पूण कांय उलोयलो ना. ओग्गी रावलो. चाणाक्ष बिरबलाक ती नजर खटकली. “कितेंय पूण गडबड आसा खास. सादूर रावचें पड्ट्टलें.” ताणें मनात म्हळें. पूण तो गडबडलो ना.
दुसऱ्या दिसाक सकाळचे त्या दोगांचेय हात बांदूंन तांकां मरणाची खास्त दितात त्या मैदानांत हाडले. शिपायांनी सांगलें कीं, “राजान तुमकां मारून वडवपाचो आमकां हुकूम दिला. आतां तुमी देवाची प्रार्थना करात. आनी मरपाक तयार जायात.” हें आयकून तानसेन सामको भिलो. चितूंक लागलो. “ही आनी कसली परिक्षा? आतां आमकां हे शिपाय जिवें मारतले. मागीर वजिरीय ना आणि गायकीय ना.”
“बिरबल आतां आमी मेले. कितें करप आतां? तूंच हातूतल्यान आमचो जीव वांचोवपाक शकता. पांय पड्टां तुका. म्हाका नाका ही वजिरी. हांव गायकच बरों. तूंच वजीर योग्य. आतां कशेंय करून वांचय आमचे प्राण.” बिरबल शिटकावलो आनी हांसलो. “अच्छा अशेंतर हें प्रकरण.” मनांत ताणें म्हळें.
खरें तर त्या बंद पाकिटांतल्या चिटयेर बादशहान बरयिल्लें की ह्या दोगांकय जिवें मारून वडोवचें. तानसेनान तर बिरबलाच्या पांयार घालूनच घेतलें आनी रडूंक लागलो.
बिरबलान म्हळें. “अरे अरे ,हें कितें करता? मात्सो थोप पळोवया आनी कितें सांगतां ते सारकें आयक. आनी साऽऽरकें हांव जशें करतां तशेंच तूं कर.कळलें?आतां हो एकच मार्ग आसा. “
मनांत भिल्लो. पूण बिरबलाचेर विश्वास दवरपी तानसेन, बिरबलाचें सांगणें आयकून मात्सो सुसेगाद जालो.
थोड्या वेळान हातांत धारदार चकचकीत अशी एक तलवार घेवन, ते जिवें मारपी म्हऱ्यांत आयले.
ताणीं म्हळें” चला. कोण पयली मरूंक तयार जाला तो फुडे यो .तशे बिरबल फुडे सरलो. म्हणूंक लागलो,” म्हाका पयलीं मार.”
बिरबलान सांगिल्ले प्रमाण, बिरबलाक कुशीक धुकलीत ,तानसेन फुडे आयलो आणि म्हणूंक लागलो,” ना ना म्हाका पयलीं मार.”
दोगय” म्हाका पयली मार, म्हाका पयलीं मार.” करूंक लागले.
“अरे मरपाक कोण पयलीं तयार जाता?अजाप मरे.आतां राजाकच सांगूया.आणि कोणाक पयलीं मारपाचें तें विचारूंया.”
तांणी राजाक कळयलें. तसो
राजा भायर आयलो. ताणेंय पळयलें कीं, हे दोगय
” म्हाका पयलीं मार म्हाका पयलीं मार.”करतात तें.
राजान विचारलें. “तुमी पयलीं मरपाची घाई कित्याक करतात.”?
“शे. शे. तें आमी तुमकां सांगूंक शकनात. जीव गेल्यार बी सांगपाक नात.”
“सांगूंक शकनात?म्हज्या राज्यांत येवन तुमी बंदी आसतना म्हाका सांगचे नात ? तर तुमकां जीवें मारिनास्तना आयुश्यभर बंदखणींत सडयत दवरतलों हांव. खितपत पडात मागीर आयुश्य भर, त्या काळख्या तळघरांतल्या बंदखणींत. ना ,तर कितें कारण तें आत्तां सांगात म्हाका. म्हाका आतांच तें कळूंक जाय.” राजान म्हळें.
“महाराज तुमी आमकां अशी शिक्षा करतले म्हणटात, तर आमचे इत्से विरूद्ध मन घट्ट करून तुमकां सांगचे पड्ट्टा आमकां.हिम्मत आसा तर आयकात. खरें तर आमचे बादशहा तुमचेर राग धरून आसात.ते चढाय करून तुमचें ‘काबूल राज्य’ घेवपाक सोदतात. पूण तुमी पुण्यवान .तुमकां सहजा सहजीं जिकप कठीण आसा.तुमच्या हातान पाप घडचें,म्हण आमच्या सारक्या निष्पाप ब्राम्हणांक तुमकां मारूंक सांगलां.हे खातीर तुमकां ब्रम्हहत्येचें व्हडलें पातक लागचें. तुमी पातकी जाले कीं,तुमचें राज्य घेवप सोंपें जातलें.अशें करपाक तांकां एका महान जोतिष्यान सांगलां. तो जोतिषी महाविद्वान अशी ताची ख्याती आसा. हां आनी ताणें वर्तयिल्लें भविष्य आज पर्य॔त केन्नाच खोटें थारलें ना.ताणे अशेंय सांगलां कीं आमच्यांतलो जो पयलीं मरतलो, तो फुडल्या जल्मांत राजा जातलो आनी मागीर मरतलो तो प्रधान जातलो. म्हण आमी एकमेकाच्या पयल्या पयलीं मरूंक सोदतात. आमकां हे पयलींच खबर आशिल्लें.देशप्रेमा खातीर आमी आनंदीत रावन मरूंक सोदतात.तेन्ना आतां तुमच्या शिपायांक आमकां मारूंक सांगात.मारतले ते. पूण राजा तूं. म्हण ब्रम्हहत्तेचें पाप तुकाच लागतलें. तांकां म्हाका पयलीं मारपांक सांग.” बिरबलान सांगलें.
“हें पळयात. खरें कारण म्हाका आतां कळलें न्हीं. आणि तूं म्हणता ,तुमच्या सारख्या निष्पाप ब्राम्हणांक मारून ब्रम्हहत्येचें पाप म्हाका लावन घे म्हण.? ना.हें पाप करून,म्हजें पुण्य म्हाका वगडावपाचें ना. ब्रम्हहत्ये येदे॔ व्हडलें पाप दुसरें नां. तेन्ना तुमी दोगय ताबडतोब हो देश सोडून वचात.” राजान सांगलें. आनी दोन शिपायांक फर्मायलें कीं हांकां व्यवस्थित शीमे भायर सोडून येयात अशें.
मनांत दोगय खूष जाले.पूण वयलेचाराक मजबूरी अशें दाखयत काबूलच्या राजाक नमस्कार करीत ते शिपायां बरोबर येवपाक आयले.
दोगूय सही सलामत परत दिल्लीक पावले.
तानसेनान पयल्यान पयलीं बादशहाक सलाम केलो आनी आपणाक वजिरी नाका. हांव गायकच बरों.अशें विनम्रतायेन सांगलें.
बादशहाक मनोमन कळून चुकलें की बिरबल कितलो हुशार आनी कठिणांतल्या कठीण प्रसंगांतय प्रसंगावधान राखूंक कसो चतुर आसा हें.
‘काबूल राजाच्या’ हातांतल्यान ,न मरतां परत येवप ही मस्करी न्ही. हें बिरबलच करूंक शकता. फक्त बिरबल. बिरबल हो म्हज्या दरबाराचें सामकें व्हडलें भूषण आसा असो हो बिरबल खरोच चाणाक्ष चतुर आनी हजर जबाबी आशिल्लो.

तेजश्री गोपाळ प्रभुगांवकार