भांगरभूंय | प्रतिनिधी
देवनागरी लिपी वैज्ञानीक, बरयता तशेंच उच्चारण जाता अशें आमी म्हणटात, रोमी लिपये प्रमाणें न्हय. पूण अशें म्हणप चुकीचें. देवनागरींत बरयतात तशेंच उच्चारण जायना. कांय अक्षरांचें उच्चारण वेगळें आसा जाल्यार उच्चारणां कांय शब्दांनी बदलतात. संस्कृत भाशेंत अक्षरांत ‘अ’चो उच्चार जाता जो हेर देवनागरी लिपयांनी बरयतात त्या भाशांनी जायना. म्हणून मूळ संस्कृत शब्दांत जंय अक्षरांत ‘अ’चें उच्चारण जायना थंय हलंत घालतात. पश्चात्, अर्थात्, जगत्, सन् अश्या जायत्या संस्कृत शब्दांनी आमकां हलंत पळोवपाक मेळटा. आतां हलंत घालपाची खरीच गरज आसा काय ना हो वेगळो विवादाचो विशय. पहला, बहुत, कहना हे शब्द हिंदींत बरयतात अशे पूण उच्चारणांत पॅ, बॉ, कॅ येता.
देवनागरी लिपयेंतलीं कांय अक्षरां जांचें उच्चारण मराठी, कोंकणी, हिंदी ह्या भाशांनी वेगळ्या तरांनी जाता तीं हीं – ऋ, ज्ञ, च, ज, झ, फ. हातूंत हांव कोंकणींतलें धांपतें-उकतें उच्चारण घेना कारण तें प्रत्येक व्यंजनाक लागू जाता. मराठींत, कोंकणींत ‘ऋ’चें उच्चारण ‘रु’ चे भशेन आसा जाल्यार हिंदींत तें ‘रि’ भशेन. ‘ऋ’ची मात्रा जेन्ना खंयच्याय व्यंजनाक लागून ताचे पासून शब्द तयार जातात तेन्ना उच्चारण अंतर आयकुपाक मेळटा. जशें – मराठी, कोंकणींत- ‘कृपा’, ‘वृक्ष’ ह्या शब्दांचें उच्चारण ‘क्रुपा’, ‘व्रुक्ष’ हे भशेन जातलें जाल्यार हिंदींत तांचें ‘क्रिपा’, ‘व्रिक्ष’ भशेन. संस्कृतांत दीर्घ ‘ऋ’ बी आशिल्लें. पूण, सध्या स्थितींत ऱ्हस्व ‘ऋ’चेंच उच्चारण मुळांत खरें कितें आशिल्लें हें कोणाक खबर ना तेन्ना दिर्घाचेर विचार करिनाशिल्लोच बरो. तेन्ना रिकॉर्डींग करपाची सुविधा आशिल्ली जाल्यार घडये ‘ऋ’चें शुद्ध उच्चारण आमकां आज मेळपाचें. ‘ज्ञ’ अक्षर ‘ज्’ आनी ‘ञ’ अक्षरांचें संयुक्त रूप. खूब जाणांक तें न, य वा ग, य हाचें संयुक्त रूप अशें दिसता. ‘ज्ञ’ व्यंजनाचें उच्चारण पळोवया. मराठींत तें द्न्य, न्य अशें जाता जाल्यार हिंदींत ‘ग्य’ अशें.
मराठींत ‘ज्ञान’ शब्दाचें उच्चारण ‘न्यान’ अशें जाल्यार हिंदींत ‘ग्यान’ अशें जाता. हे खातीर घडये ताच्या संयुक्त रुपांत लोक घुसपतात. कोंकणींत जाल्यार हो शब्द वेगळोच जावन आमचे कडेन आयला – गिन्यान! कोंकणींत, मराठींत, हिंदींत ‘च’चें वेगळें उच्चारण आयकुपाक मेळटा. मराठींत ‘चव’, ‘चमचा’, ‘कचरा’ आनी ‘कांचन’, ‘वाचन’ सारकेल्या शब्दांनी अंतर आसा. ‘चिंच’ ह्या शब्दांतूच ‘च’चीं दोन उच्चारणां आयकुपाक मेळटात. कोंकणींत वाच, वाचन ह्या दोनूय शब्दांतलीं ‘च’चीं उच्चारणां वेगळीं. विचार (thought) आनी विचार (ask) हातूंत लेगीत ‘च’चें उच्चारण वेगळें. जशें, जगप हातूंत ‘ज’चीं दोन वेगळीं उच्चारणां. ‘पुजा’ हें चलयेचें नांव आसतना उच्चारण ‘j’ प्रमाणें आनी देवाची ‘पुजा’ आसता तेन्ना ‘z’ प्रमाणें. हिंदींत ‘झ’चें उच्चारण वेगळें आनी कोंकणींत ‘झ’चें वेगळें. मराठींत जरा, जीवन हींय बी उच्चारणां वेगळीं. असल्या शब्दांनी फरक दाखोवपाक खरें म्हणल्यार मराठींत, कोंकणींत नुक्ता जाय आशिल्लो. पूण हो मुद्दो वेगळो. सोडात!
आतां मेरेन खूब भासविज्ञानाच्या आनी व्याकरणाच्या पुस्तकांनी ‘क’ वर्गाचें उच्चारण ‘कंठ्य’ अशें चुकीचें सांगलां. ताचें उच्चारण कोमल तालव्य. कांय मेजक्याच पुस्तकांनी आतां सुधारलां. हांव बिएच्या तिसऱ्या वर्साक आसतना हांवें एका कोंकणीच्या भुरग्याक सांगलें – ‘शुद्ध’, ‘युद्ध’ शब्द अशेच सारके; ‘ध्द’ बरोवप चुकीचें. जाल्यार ताची जाप – आमचे कोंकणींत ‘ध्द’ अशेंच बरयतात, तुजे हिंदींत तें तशें. हांवें ताका म्हणलें, हांगा म्हजी कोंकणी-तुजी हिंदी बी कांय ना, देवनागरीचो नेम आशिल्ल्यान सगल्याच भाशांक लागू जाता. ताका पटलें पूण ताणें म्हाका राजहंस कोंकणी शब्दकोश दाखयलो. हांवें तो कोश पयलीं बारीकसाणीन पळोवंक नाशिल्लो. ‘शुध्द’ असो चुकीचो शब्द पळोवन म्हाकाय अजाप. मागीर हांवें दामोदरबाब घाणेकाराक विचारलें तेन्ना तांणी सांगलें – “तो चुकून छापला. तो ‘शुद्ध’ असोच शुद्ध!” हांगच्यान म्हजी आनी घाणेकारबाबाची भाशेचेर चर्चा जावपाक सुरवात जाली. फुडें ‘सहस्त्र’ असो चुकीचो शब्द पळयलो. ‘स्रोत’, ‘सहस्र’ हे शब्द खूब जाण ‘स्त्रोत’, ‘सहस्त्र’ बरयतात आनी आपूण फाटलीं इतलीं वर्सां अशेंच बरयतां म्हणून म्हजेंच खरें म्हणपीय मूर्ख उणे नात! मूर्ख म्हणटां कारण तांकां खरें तें आयकून घेवपाची संवयूच ना. समजता त्या मनशांक समजावं येता, पूण आयकुपाक तयारूच ना, आपलेंच खरें म्हणटा ताचे कडेन वाद घालप म्हणल्यार मुर्खांची संख्या एकान अदीक जावप. ‘सहस्र’ हो असोच शुद्ध. हातूंत अर्दें ‘स’ आनी सावरकरान सुचयिल्लें ‘र’चें दुसरें रूप आसा. सगलेच कडेन ‘स्र’ आसता अशेंय ना. हांव ‘स्र’ सारकें म्हणटां म्हणून खूब भुरगीं ‘स्त्री’ हो शब्द ‘स्री’ बरोवपाक लागतात! तो स्त्रीच! गोंयचे तशेच गोंया भायलेय खंयचेय पुजेक भट ‘सहस्रनाम’ म्हणटा तें आयकयात. चडशे तें ‘सहस्त्रनाम’ अशें चुकीचें म्हणटात. आतां तांकां कोण सांगतलो? राजहंस शब्दकोशांत अजून ‘सहस्त्र’, ‘शुध्द’ अशे चुकीचे उरल्यात जे फुडल्या संस्करणांत ते सारके करतले.
कोंकणी शिकपी सगले लोक ‘फ’ अक्षराचें चुकीचेंच उच्चारण शिकत आयल्यात. पूण तांचीय चूक ना. कारण कोंकणींत मूळ ‘फ’चें शुद्ध उच्चारण नाच. कोंकणींतलें ‘फ’ उच्चारण दंतोष्ठ्य आसा, जें संस्कृतांत, मराठींत, हिंदींत द्विओष्ठ्य आसा. फकत कोंकणींत तें दंतोष्ठ्य कशें जालें हाचें उत्तर कोणाच कडेन ना! तशें पळयल्यार एकाच वर्णाचीं दोन उच्चारणां जावपाक जाय नाशिल्लीं. नाजाल्यार ती फुडाराक ज्ञ, ऋ भशेन परिस्थिती जातली. मराठीकारांक, हिंदीकारांक कोंकणी शिकयतना सांगचें पडटलें की तें ‘फ’ द्विओष्ठ्य उच्चारण ना. कारण मूळ हिंदीकार तें द्विओष्ठ्य उच्चारतले. गायक सोनू निगमाक तोखेवपा सारको. ताणें स. श्रीधर कामतील्या गितांत ‘फूल’ ह्या शब्दाचें कोंकणी प्रमाणें उच्चारण केलां. म्हाका दिसता ताका तेन्ना हें कोंकणीचें ‘फ’ उर्दूच्या ‘फ़’ प्रमाणें म्हण अशें सांगिल्लें जावये. हिंदींत नुक्ता आसा पूण मराठींत-कोंकणींत ना. मराठीचो नेम असो – मूळ शब्दांत द्विओष्ठ्य – फणस, फळा अशें उच्चारण करप जाल्यार इंग्लीश शब्द आसल्यार तांचें उच्चारण दंतोष्ठ्य करप, जशे – फोटो, फिल्म.
आतां चवथ लागीं पावल्या तेन्ना गोंयकारांचें आरत्यांचें चुकीचें उच्चारण आमकां आयकुपाक मेळटलें. कोंकणींत द्विओष्ठ्य ‘फ’ नाशिल्ल्यान सगलेच गोंयकार चवथीक मराठी आरत्यांची आनी खूब बॉलीवूड पदांची वाट लायतात. फणिवर बंधना, मुक्ताफळांची हांचें उच्चारण गोंयकार दंतोष्ठ्य करतात. खऱ्यांनी तें द्विओष्ठ्य. वंदे मातरम गितांत ‘सुफलाम्’ हो शब्दूय गोंयकार चुकयतात. गोंयकार उलयतनाय हेंच करतात. हिंदी उलयतना गुफा, सफलता, फूल, फिर, फिसलना, फेंकना हे शब्द चडशे सगलेच गोंयकार चुकयतात. सामान्य लोक चुकयतात हें समजूं येता. शिक्षकूच चुकयतात तेन्ना कितें म्हणपाचें? आजकाल दंतोष्ठ्य ‘फ’ भारतांत इंग्लिशीच्या प्रभावान हेर भाशांनी आयलां हें आमच्यांनी म्हणूं येता. कोंकणींत कशें आयलें हें मात एक कुवाडेंच! दामोदरबाबा प्रमाणें कोंकणींत ‘फ’ आमकां दंतोष्ठ्य रुपांतूच आयलां. ताचेर पुर्तगेज प्रभाव आसूं नजं हें मान्य! पूण कोंकणींत तें दंतोष्ठ्य केन्ना आनी कशें जालें हें सांगप कठिणूच. वर्णमाला ही भाशेची आसता, लिपयेची नासता. तशीच आनीक एक चुकीची गजाल शिकयतात ती म्हणल्यार अं, अः हीं स्वर कशीं शिकयतात. तशेंच हिंदींतलो चंद्रबिंदू हो स्वराच्या गुणाक लागून बरयतात, व्यंजनाच्या न्हय! आ, ई, ऊ हे स्वर अ, इ, उ हांचे दीर्घ स्वर न्हय. सगले स्वर स्वतंत्र, ते ऱ्हस्व आनी दीर्घ. पूण एकामेकाचे ऱ्हस्व आनी दीर्घ न्हय. आनीक सांगपा सारकें खूब आसा. हो विशय खूब खोलायेचो देखून हांगाच थांबतां. आनीक बरोवपाक गेल्यार लेख आनीक दीर्घ जातलो!
आदित्य सिनाय भांगी
9673585953
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
