अस्तुरी

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

तिचे कवितेचें खाशेलपण म्हळ्यार तातूंतली जिवी प्रतिमा, गिरेस्त प्रतीकात्मकता आनी खोल भावनीक अनुनाद. ती चड करून माया भाशेचे घटक, तशेंच मेक्सिकोंतल्या हेर देशी भासांचो आस्पाव आपल्या वावरांत करता.

ब्रिसीएदा कुएवास कॉब (1969) ही मेक्सिकोची एक म्हत्वाची समकालीन कवी आनी लेखिका, खास करून ‘माया’ साहित्यांतल्या आपल्या वावराक लागून तिची नामना आसा. तिचे बरपावळींत चड करून अस्मिताय, संस्कृताय आनी थळाव्या लोकांच्या, खास करून माया समाजांतल्या अणभवांचे विशय सांपडटात.
कुएवास कॉबचे बरपावळींत माया भाशेचे अनेक घटक आस्पावतात, तातूंतल्यान देशी संस्कृताय तिगोवन दवरपाची आनी ती मनोवपाची तिची वचनबद्धताय दिसून येता. आपल्या कविता आनी गद्यांतल्यान ती रूढिवादांक आव्हान दिता आनी माया लोकांच्या गिरेस्त सांस्कृतीक दायजाचेर उजवाड घालता.
मेक्सिकोच्या आग्नेय वाठारांतल्या क्विंताना रू राज्यांतल्या तिहोसुको शारांत ब्रिसीएदाचो जल्म जालो. तिहोसुको हो युकातान व्दीपकल्पाचो एक भाग, ह्या वाठारांत माया संस्कृताय आनी इतिहासाचें गिरेस्त दायज आसा. ह्या वांठारांत वाडिल्ल्यान ब्रिसीएदा माया लोकांच्यो परंपरा, भास आनी चालीरितींत बुडली आनी ताचो तिच्या लेखनाचेर आनी संवसारीक नदरेक परिणाम जालो. तिणें वाणिज्यशास्त्राचो अभ्यास केलो. मेक्सिकोच्या देशी भासांतल्या लेखक संघटनेची ती संस्थापक वांगडी. 1999 ते 2002 मेरेन ती मेक्सिकोंतल्या हावस ऑफ रायटर्स इन इंडिजनस लँग्वेज हातूंत वेवसायीक प्रशिक्षण आनी भास शिकोवपाची संचालक आशिल्ली. तेभायर स्टेट इन्स्टिट्यूट ऑफ एडल्ट एज्युकेशन खातीर भाशीक सल्लागार म्हणून तिणें सहकार्य केलें आनी कांय वर्सां देशी साक्षरता कार्यावळीचो मुखेली म्हणून काम केलें.
भुरगेपणा सावन आपलें देशी दायज आनी व्यापक मेक्सिकन समाज हांचे मदीं वावुरपाची संद अणभवली आनी संस्कृतीक अस्मितायेचो हो अणभव तिच्या चडशा साहित्यीक वावरांत एक केंद्रीय विशय जालो. देखून ती माया आनी मेक्सिकन दोगांयच्या आव्हानांचो आनी गिरेस्तकायेचो अभ्यास करता.
तिच्या सुरवातीच्या जिविता विशीं तपशील मर्यादीत आसले तरी तिहोसुकोंतल्या तिच्या राबित्याक लागून तिका तिच्या देशी मुळां विशीं आनी तिच्या समाजांतल्या तोंडी कथा सांगपाचे परंपरेची खोलायेन कल्पना मेळ्ळी हें स्पश्ट जाता.
ब्रिसीएदाक मुखेलपणान तिच्या कवितां खातीर वळखतात, पूण तिणें गद्य लेखनय केलां, खास करून निबंद आनी देशी संस्कृताय आनी अस्मिताय हांचेर चिंतन. तिची गद्य बरपावळ तिच्या कविते इतली विस्तारीत नासली तरी भास, अस्मिताय, माया लोकांचें संस्कृतीक दायज ह्या विशयांचेर तिच्या नदरेवरवीं मोलादीक म्हायती मेळटा.
तिच्या गद्य लेखनाचें एक उल्लेखनीय उदाहरण म्हळ्यार तिचो निबंद “एल डिस्कर्सो एंत्रि दोस मुंदोस” (दोन संवसारां मदलें प्रवचन) हातूंत मेक्सिकोंतल्या थळाव्या लोकांनी अणभवल्ल्या भाशीक आनी संस्कृतीक संकराच्या घुस्पागोंदळाचो अभ्यास केला. ह्या निबंदांत वसाहतवादी शक्तींनी लादिल्ली स्पॅनिश भास आनी माया लोकांचें संस्कृतीक दायज सांबाळपी देशी भास हांचे मदल्या आव्हानांचो खोलायेन विचार केला. भास अस्मिताय कशी घडयता आनी संस्कृती आत्मसात करपाक देशी भास तिगोवन दवरपा खातीर चालू आशिल्लो संघर्श हाचेर ती चिंतन करता.
तेभायर ब्रिसीएदान वेगवेगळ्या संकलनांनी आनी साहित्यीक नेमाळ्यांनी निबंद आनी चिंतन हांचें योगदान दिलां, जंय ती चड करून देशी हक्क, संस्कृतीक संरक्षण आनी कथाकथनाच्या शक्तीकडेन संबंदीत विशयांचेर भर दिता. आपल्या गद्य बरपावळीं वरवीं मेक्सिको आनी ताचे भायर आशिल्ल्या देशी समाजांक मान्यताय दिवपाचो आनी सशक्त करपाचो पुरस्कार ती चालूच दवरता.
समकालीन मेक्सिकन साहित्य आनी माया साहित्याच्या क्षेत्रांत म्हत्वाचो साहित्य दायज तिणें सोडलां. तिच्या वावराक लागून माया साहित्याक पुनरुज्जीवन आनी तिगोवन दवरपाक खूब आदार मेळ्ळा. माया भाशेचे, संस्कृतायेचे आनी परंपरेचे घटक आपल्या बरपांत आस्पावन घेवन तिणें मेक्सिकोंत आनी आंतरराश्ट्रीय मळार माया साहित्याची मान्यताय आनी कदर करपाक योगदान दिलां.
ब्रिसीएदा आपल्या कविता आनी गद्यांतल्यान इतिहासीक घडणुकांची आनी आकृतीबंधांची देशी नदरेन परतून कल्पना करता आनी देशी हक्क, संस्कृतीक संरक्षण आनी समाजीक न्याय ह्या प्रस्नांचेर भर दिता. देशी लोकांचो आवाज आनी अणभव वाडोवन मेक्सिको आनी ताचे भायर आशिल्ल्या देशी समाजांक चड मान्यताय, सशक्तीकरण आनी आदर दिवपाचो पुरस्कार ती करता.
तिच्या वावरांत अस्मिताय, वांटेकारपण आनी संस्कृतीक दायज ह्या विशयांचेर, खास करून माया बायल म्हणून तिच्या स्वताच्या अणभवांच्या संदर्भांत संशोधन केलां. तिची कविता आनी गद्य देशी आनी मेक्सिकन अस्मिताय मदल्या आडमेळ्यांचो एक बळिश्ट संशोधन म्हूण काम करता, वेगवेगळ्या संस्कृतीक संवसारांतल्यान भोंवपाच्या आव्हानांचेर आनी गिरेस्तकायेचेर उजवाड घालता. तिच्यो साहित्यीक कृती फुडल्या पिळग्यांच्या लेखकांक, खास करून देशी समाजांतल्या लेखकांक प्रेरणा म्हणून काम करतात. कवी आनी लेखिका म्हूण तिच्या यशांतल्यान मेक्सिकन साहित्याच्या व्यापक परिदृश्या भितर देशी भासो, संस्कृताय आनी परंपरा सांबाळपाचें आनी मनवपाचें म्हत्व दिसून येता.
ब्रिसीएदाची खास नामना आसा तिच्या बळिश्ट आनी उमळशीक करपी कविते खातीर, जी चड करून अस्मिताय, संस्कृताय आनी देशी लोकांचे, खास करून माया समाजांतल्या अणभवांचे विशय सोदून काडटा. तिची कविता तिच्या स्वताच्या अणभवांत खोलायेन रुजल्या, युकातान व्दीपकल्पांत, जंय तिचे भोंवतणी माया लोकांची गिरेस्त परंपरा आनी भास आशिल्ली.
ब्रिसीएदाची नामनेची कृती म्हळ्यार 2007 वर्सा उजवाडाक आयिल्लो “कांतोस द ला मालिंचे” (मालिंचेचीं गितां) हो कविता संग्रह. ह्या संग्रहांत मेक्सिकन इतिहासांतल्या मालिंचे हे वादग्रस्त बायलेचे काणयेची परतून कल्पना केल्या. मेक्सिकन आखाती दर्यादेगेवयली थळाव्या नाहुआ जमातींतली ती बायल, हेर्नान कॉर्तेझ ह्या स्पॅनिश घुरयेकाराची ( कोंकिस्तादोर) दुभाशी, सल्लागार आनी मध्यस्थ. अॅझटेक साम्राज्य स्पॅनिशांनी जिखपाक तिचें व्हड योगदान आशिल्लें. हेर्नान कॉर्तेझ कडल्यान तिका एक धुव लेगीत जाल्ली. मेक्सिकोतलें तें पयलें मॅस्तीझो भुरगें अशें मानतात. थळाव्यांच्या मनांत तिची एक खलनायिका अशी प्रतिमा आसा. कुएवस कोब कवितेंतल्यान मालिंचेच्या अणभवांक आवाज दिता आनी जायते फावटीं बदनामी केल्ल्या पारंपारीक कथनांक आव्हान दिता. ह्या संग्रहांत बायलपण आनी सांस्कृतीक अस्मितायेचे विशय सोदून काडल्यात आनी एके प्रतिकात्मक व्यक्तीचेर ताजीनदर मेळटा.
ब्रिसीएदान हेर जायते काव्य संग्रह उजवाडायल्यात, तातूंत “रेग्रेसो आ ला कासा द ला मुहेर” (बायलेच्या घरांत परत येवप) आनी “दियात्रिबा द ला राझा” (वंशाची कडवट टिका) हांचो आस्पाव जाता. ह्या संग्रहांनी तिची गीतात्मक तांक, पारंपारीक माया प्रतिमा, समकालीन विशय आनी हुस्क्या वांगडा भरसण करपाची तिची कुशळटाय दिसता.
तिचे कवितेचें खाशेलपण म्हळ्यार तातूंतली जिवी प्रतिमा, गिरेस्त प्रतीकात्मकता आनी खोल भावनीक अनुनाद. ती चड करून माया भाशेचे घटक, तशेंच मेक्सिकोंतल्या हेर देशी भासांचो आस्पाव आपल्या वावरांत करता. देशी संस्कृताय सांबाळपाचे आनी तिचो उत्सव मनोवपाचे वचनबद्धतेचेर ती भर दिता. ब्रिसीएदा आपले कवितेंतल्यान रूढिवादांक आव्हान दिता. देशी लोकांचो आवाज वाडोवपाक, सांस्कृतीक प्रतिकार आनी लवचीकपणाचे साधन म्हणून कथाकथनाची टिकपी शक्त ती उजवाडाक हाडपाक सोदता.
“घुगूम ” ही तिची एक मार्मिक कविता सैम, अध्यात्म आनी सगळ्या जिवांच्या परस्पर संबंदाच्या विशयांत खोलायेन पावता. घुबडाची उपस्थिती सांत्वन दिवपी, अनिश्चितताय आनी भंयाच्या काळांत सांत्वन दिवपी अशें वर्णन केलां.

घुघुम हांगां आयलां .
तें वण्टीचेर बसता.
आनी ध्यान करता.
ह्या गांवांत कोणूच रावना जाल्यार
कोणाच्या मरणाची घोशणा करता?
लोकांचे जीवाश्म
दोनूय वटांनी पलतडीं वचनात.
मसणभुंयेंतलीं थडगीं चंद्राक रंगयतात
जाणें केल्या सुरवात चाबडावंक झोपां.
घुघुम
करता येसाय जितें रावपाच्या गीताची
तें दिता न्हयकार
स्वताच्या मरणाचो अदमास करपाक

पुराय कवितेंत ब्रिसीएदा सैमीक जगा कडेन संबंद दवरपाची भावना उक्तावपा खातीर गिरेस्त प्रतीकवाद आनी संवेदनात्मक प्रतिमा वापरता. तशेंच ही कविता अध्यात्म आनी पारलौकिकता ह्या विशयांक स्पर्श करता.
“मुहेर माया” (माया अस्तुरी) हे कवितेंत ब्रिसीएदा माया बायलांचें बळ आनी लवचीकपण मनयता. सैमाचें आनी पारंपारीक प्रतिमेचें उक्तावण करपी वर्णनांवरवीं ती बायलां आनी भूंय हांचे मदल्या परस्पर संबंदाचेर भर दिता, सांस्कृतीक दायज आनी पूर्वजांच्या गिन्यानाचें म्हत्व सांगता. ही कविता इतिहासांतल्या माया बायलांच्या टिकपी भावनांक श्रद्धांजली म्हणून काम करता.
“मुहेर” (अस्तुरी) ही ब्रिसीएदाची कविता सार्वकालिक आनी संवसारांतले खंयचेय अस्तुरेकडेन नातें सांगपी. भूगोलीक, भाशेच्यो आनी संस्कृतायांच्यो शिमो हुंपून ती दरेक वाचप्याक आपलीच कशी दिसता आनी तेंच ते कवितेचें म्हानपण.

अस्तुरी

अस्तुरे,
तूं वस्त्रां उमळटा तेन्ना तुजीं थानां
एकमेकांवांगडा वाखुळपी
दोन ल्हान चलयो कशो
तुजे नदरेचें इंद्रधोणू हुमकळटा
फेसाळ बुडबुड्यांनी.
तुजेकडेन पळयत जाल्ल्यार
तुकां त्रास जातात
असो अदमास येवचो ना,
तुज्या वॉशटबाच्या मुळसांत
तुवें सांठोवन दवरला एक वांटो
तुजे काणयेचो
हें कळचें ना.
तूं शिळोणी घालता
तुजी शिळोणी ही एक दोरी
जंय तूं तुजो थकवो हुमकळायतली.
वारें, तुजे धुवन जाल्ले कपडे
परत परत ओडून घेवपी
एक मस्तो भुरगो.
उदेंतेवटेनच्या झाडांचेर
सूर्य म्हळ्यार
आपलीं दुगदुगीत हळडुवीं
दुकां शिंपडावपी
आतांच जल्मल्लें बाळक.

शैलेंद्र मेहता
9820654233