पाकळ्यो  झडवपी  फूल

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

तॉलेदोचें कुटुंबीक वातावरण कलात्मक आनी बौद्धिक उत्तेजनाचें आशिल्लें. समाजीक आनी सांस्कृतीक कामां खातीर कटिबद्ध कलाकार आशिल्ल्या तिच्या बापायच्या प्रभावाक लागून तिका कला आनी मानवी शास्त्रांत घट बुन्याद मेळ्ळी.

नातालिया तॉलेदो (1967) ही मेक्सिकोची समकालीन स्पॅनिश आनी झापोटेक भाशेंतल्यान बरोवपी लेखिका, कवी आनी अणकारपी. तिच्या वावरांत चड करून देशी अस्मिताय, संस्कृतीक दायज, मनीस आनी सैम हांचे मदलो संबंद ह्या विशयांचेर संशोधन मेळटा.
तिचो जल्म मेक्सिकोंतल्या ओक्साका हांगाच्या जुचितान द झारागोझा हांगा जालो. तिच्या सुरवातीच्या जिविताचेर तिच्या संस्कृतीक दायजाचो आनी तिच्या झापोटेक मुळांचो गिरेस्त परंपरेचो खोलायेन प्रभाव पडलो. मेक्सिकन कलेंतल्या योगदाना खातीर आनी देशी हक्कां खातीर केल्ल्या वावराक लागून नामना मेळिल्ल्या फ्रांसिस्को तॉलेदो ह्या चित्रकाराची ती धूव. ती जुचितान शारांत वाडली, थंय झापोटेक भास आनी चालीरिती दिसपट्टे जिणेचो एक अभिन्न भाग आशिल्ल्या संवसारांत बुडली. तिची अस्मिताय आनी सृजनशील अभिव्यक्ती घडोवपाक ह्या वातावरणाचो म्हत्वाचो वांटो आशिल्लो. झापोटेक आनी स्पॅनिश ह्या दोनूय भाशांनी तिची वाड जाली आनी उपरांत ती चड करून दोनूय भाशांनी कविता बरयता आनी अणकारीत करता.
तॉलेदोचें कुटुंबीक वातावरण कलात्मक आनी बौध्दिक उत्तेजनाचें आशिल्लें. समाजीक आनी सांस्कृतीक कामां खातीर कटिबद्ध कलाकार आशिल्ल्या तिच्या बापायच्या प्रभावाक लागून तिका कला आनी मानवी शास्त्रांत घट बुन्याद मेळ्ळी. ह्या संवर्धनान तिची साहित्य आनी कवितेची आवड ल्हान पिराये सावन पोसली.
नातालियान आपली साहित्यीक कुशळटाय आनीक वाडोवपा खातीर औपचारीक शिक्षण घेतलें. तिणें साहित्याचो अभ्यास केलो आनी आपलें देशी दायज समकालीन विशयांत भरसून आपलो खाशेलो आवाज वाडोवपाचें काम चालू दवरलें. तिच्या वावरांत चड करून तिच्या मूळ ओक्साका हांगाचो दृश्टीकोन, परंपरा आनी लोकांचें प्रतिबिंब दिसता. सार्वत्रिक विशयांक संबोधीत करतना तिच्या संस्कृतीक फाटभूंयचें सार स्पश्टपणाने जाणवता .
झापोटेक ही भास सुमार चड करून नैऋत्य मेक्सिकोंत अर्द लाख लोक उलयतात. ती लेखी भास म्हूण 2000 वर्सां परस चड काळ अस्तित्वांत आसली तरी आपले मूळ भाशेंतल्यान कविता बरोवपी नातालिया ही पयली बायल. 2004 वर्सा तिका ‘द ब्लॅक फ्लावर अँड अदर झापोटेक पोएम्स’ ह्या काव्यसंग्रहा खातीर मेक्सिकोचें देशी भाशेंतल्या साहित्याचें सगळ्यांत प्रतिश्ठीत ‘नेझुआल्कोयोटल’ इनाम फाव जालें. क्लेअर सुलिवान हिणें नातालियाच्या मूळ झापोटेक तशेंच स्पॅनिश कवितांचो इंग्लिशींतल्यान अणकार केला. तेभायर माझाटेको, मायान, नाहुआटल, मिक्स्टेको, इंग्लीश, स्लोव्हेनियन, इटालियन, जर्मन आनी पंजाबी भाशांनी तिच्या कवितांचो अणकार जाला,
नातालियाच्या झापोटेक कवितांचो अणकार करप हें एक कठीण काम कारण ते संस्कृतायेंत अस्तित्वांत आशिल्ले ओक्साकन द्वीपकल्पांतल्या सैमीक जगांतले घटक कशे व्यक्त करचे हें एक आव्हान. थंयची वनस्पत, चालीरिती आनी सोबीतकाय हांचें विदेशी रूपांतर करिनासतना सांगपाची गरज आसता. देखून क्लेअर सुलिवान बरयता, ” शक्य आसल्यार तिचेच प्रतिमेच्या जित्या बळग्याचेर हांव म्हजे अणकार आदारीत करतां. नातालियाच्या वाठाराक ह्या खंडांतले भाशीक आनी अर्थीक चौकटी भितर एक खाशेली सुवात आसा. भायल्या शक्तींनी तिचे संस्कृतायेक कसो आकार दिला तें मान्य करतना ती आपले कवितेंतल्यान आपली झापोटेक परंपरा तिगोवन दवरपाक झगडटा.”
सोगेम लेखन शाळेंतल्यान पदवी मेळयल्या उपरांत नातालियान कपडे आनी दागिने डिझायन करपाचोय वावर केला पूण ती आपल्या साहित्यीक वावरांतल्यान विरक्त ना. तिचो बापूय चित्रकार फ्रांसिस्को तॉलेदोच्या म्हणण्या प्रमाणें ताचे चलयेचें प्रशिक्षण भुरगेपणांत, ७० च्या दशकांत, जुचितान हावज ऑफ कल्चराच्या कार्यशाळांनी वांटो घेवन सुरू जालें. तिचे आवय-बापूय द्विभाशीक आशिल्ले आनी ते जुचितान सोडून गेले तेन्ना वंशवादाचो काळ खूब कठीण आशिल्लो. शाळांनी तांकां आपली भास उलोवपाक बंदी आशिल्ली. फ्रांसिस्को तॉलेदो म्हंटा, “आमची आदली पिळगी झापोटेक भास उलोवपाक एक खाशेली असुरक्षीतताय घेवन व्हड जाली आनी कांय तरेन ती असुरक्षीतताय तांणी आमचे कडेन पावयली. पूण आतां नतालियाचे पिळगेक लागून ही भास पुरायपणान मान्य जाल्या.”
तिचीं झापोटेक आनी स्पॅनिश भाशेंतल्यान अनेक पुस्तकां उजवाडाक आयल्यांत. “का गुइचु’ गुएंदारीनू” (सूर्योदयाचो मको)ह्या झापोटेक आनी स्पॅनिश भाशेंतल्या द्विभाशीक कविता संग्रहांतल्यान तिच्या देशी संस्कृतायेची आनी भाशेची गिरेस्तकाय दिसून येता. “फ्लोर द पांतानो / गुई’ यासे'” (चिखलांतलें फूल) आनीक एक द्विभाशीक कवितासंग्रह, जो सैम, अस्मिताय आनी परंपरेच्या विशयांचेर भर दिवपी नातालियाची गीतात्मक तांक दाखयता.” ओलिव्हो निग्रो / गुई बी सु” (काळें ऑलिव्ह) हो कविता संग्रह तिचें झापोटेक संस्कृताय आनी अस्मिताय हांचे संशोधन चालू दवरता आनी वैयक्तीक आनी सांस्कृतीक कथनांचो तातूंत मेळ घालता. “मुहेरेस देल सोल, मुहेरेस द ओरो” (सूर्याच्यो बायलो, भांगराच्यो बायलो) ह्या पुस्तकांत देशी बायलांचें जिवीत आनी अणभव उजवाडाक हाडपी, मिथक, परंपरा आनी समकालीन प्रस्न एकठांय विणपी लघुकथा आसपावीत केल्यात. “नासियोन दे रायसेस” (मुळांचें राश्ट्र) झापोटेक लोकांच्या पूर्वजांच्या संबंदांत आनी संस्कृतीक दायजांत खोलायेन पावपी कवितांचो संग्रह. “ला मुएर्ते पाईस लिगेरोस” (हळडुव्या पांयांनी मरण) -झापोटेक समाजाच्या दिसपट्ट्या जिविताक आनी आध्यात्मिक समजुतींक गुंथपी कथन. ही तिचीं कांय चड नामना मेळिल्लीं पुस्तकां.
नातालियाच्या कवितांनी दोन संवसार एकठांय अस्तित्वांत आसात. एके वटेन ती झापोटेक संवसाराचें प्रतिनिधित्व करता, जातूंत कवीन घरांत, गांवगिऱ्या वाठारांत शिकून घेतिल्लें सगळें; तिच्या आवय-बापायन, तिचे आजो-आजी आनी तिच्या समाजान तिका दिल्लें सगळें आस्पावित जाता. आनी दुसरे वटेन अस्तंती संवसार, जाचे कडेन तिका जुळोवन घेवचें पडलें. ह्या दोन आंगांतलें खंयचेंय आंग न्हयकारप म्हणल्यार नातालियाची काव्य बांदावळ न्हयकारप. ह्या दोनूय विश्वां मदल्या, दोन भाशां मदल्या तणावाचें चित्रण तिच्या काव्यांत आसा. तातूंत परत परत येवपी कांय खाशेले विशय म्हळ्यार सपनां, मिथक, आख्यायिका, झापोटेक लोकांची संस्कृतीक परंपरा, सैमाचे घटक आनी अस्तित्वाचें पडबिंब.
नातालिया स्वता आपले कवितेचें वर्णन एक मोगाळ स्त्रीवादी आवाज हे नदरेन करता. नातालियाची दरेक कविता अर्थाचे गिरेस्त थर दिता जे वाचप्यांककडेन जायत्या पांवड्यार प्रतिध्वनीत जातात. निरागसताय आनी सैमांतल्या घटकांकडेन घट्ट नातें आशिल्ली तिची कविता गांवगिऱ्या भाव भावनांचें गिरेस्त दायज कविता वाचप्यामुखार दवरता. देखीक, ‘ काळें फूल’ हे तिचे लांब कवितेच्यो सुरवेच्यो ओळी:

एक चली उक्तायता आपलें हांसप
काळ्या पानांच्या झाडा कडेन
भांगराचीं पानां जातात उक्तीं
रित्या फांदयांचेर
देखून तिका चिन्नां मेजूंक मेळटात इत्सेचीं.
तिका कितले मोग मेळटले तें पानां सांगतली
दर एका दागा खातीर तिचें बोट मेजता
नशीब एक नांव उक्तें करतलें.

‘नोचे देल आसेसिनो’ (मारेकाऱ्याची रात) हे कवितेंत मेक्सिकोंतल्या थळाव्या समाजांक त्रास करपी हिंसाचार आनी संघर्शांत खोलायेन खोलायेन पावता. हे कवितेंत ती काळोख आनी भंय हांचो एक देखावो दाखयता, जंय खून करपी मनशाची उपस्थिती रातची शांतताय खंडीत करता. खर प्रतिमा आनी उमळशीक वाडवपी भाशे वरवीं ती कुशीक काडिल्ल्या लोकांच्या खर वास्तवाचेर भर दिता आनी न्याय आनी समताये खातीर चालू आशिल्ल्या संघर्शा कडेन लक्ष ओडटा. ‘मुहेरेस देल मायझ’ (मक्याच्यो बायलो) ही कविता झापोटेक संस्कृतायेंतल्या मक्याची केंद्रीय भुमिका मनयता आनी ताची लागवड करपी आनी कापणी करपी बायलांक नमन करता. पोट भरपाचें आनी पिकाळपणाचे प्रतीक म्हणून मक्याचें आध्यात्मिक म्हत्व तशेंच संस्कार आनी सुवाळ्यांत ताचें म्हत्व सोदून काडटना ती हे कवितेवरवीं थळाव्या बायलांच्या लवचीकपणाचो आनी बुद्धीचो भोवमान करता. ‘ओफ्रेंदा’ (अर्पण) ही तिची एक चिंतनात्मक कविता, जी देशी संस्कृतायेंतल्या देवांक अर्पण करपाचे परंपरेचेर चिंतन करता. आपल्या गीतात्मक भाशेंतल्यान आनी चिंतनशील स्वरांतल्यान ती वाचप्यांक थळाव्या पद्दतींचो आध्यात्मिक आयाम आनी मनीस आनी सैमीक जग हांचे मदलें अतूट बंधन विचारांत घेवपाक आपयता.
‘फ्लोर क्वे तिरा सुस पॅतालोस’ (पाकळ्यो झडवपी फूल) ही नातालियाची मार्मिक कविता जी अस्थायित्व, लुकसाण आनी जिणेच्या चक्रीय स्वरुपाच्या विशयांचेर संशोधन करता. जिणेची नाजूकताय आनी खिणयाळी सोबीतकाय मतींत धरून फूल आपल्यो पाकळ्यो झडयता हे शीर्शकाचे कल्पनेन कवितेची सुरवात जाता. फूल असुरक्षीततायेचें आनी काळ फुडें वचपाचें प्रतीक जावन वाचप्यांक स्वताच्या मरणाचेर चिंतन करपाक आपयता. हमिंगबर्ड, कर्ल्यू ह्या सारक्या सुकण्यांच्यो थळाव्यो प्रतिमा आनी आदिवासी आशिल्ल्या झापोटेक भौसाची अस्मिताय आनी सैमांतल्यान व्यक्त जावपाची परंपरा हीं हे कवितेचीं खाशेलपणां. निमण्या ओळींनी कागदी फूलपाख्याचे प्रतिमेवरवीं ती कृत्रिम जिणेक लागून सैमीक घटकां कडेन आयिल्लें वेगळेंपण (alienation) सूचित करता आनी लुकसाणाची अपरिहार्यताय आनी अस्तित्वाचो स्वभाव हांचेर चिंतन करतना विशाद आनी आत्मनिरीक्षणाची भावना उक्तायता.

पाकळ्यो झडवपी फूल

मरचींना हांव गैरहाजिरीक लागून.
एक हमिंगबर्डान काडला कोंचून
म्हज्या फूलाचो दोळो
काळीज म्हजें करता शोक
आनी कडकडटा
आनी घेना स्वास.
लांब चोंचीच्या कर्ल्यू भशेन
थरथरतात म्हजीं पांखां
जेन्ना सांगता तो अदमास
सुर्याचो आनी पावसाचो.
गैरहाजिरींतल्यान हांव मरचींना,
अशें हांव स्वताक सांगतां.
एक सूर बागवता अभिवादन करूंक
म्हज्या दुख्खाच्या सिंहासनाचेर,
म्हज्या मूळ फातरांतल्यान
फुट्टा झरो एका म्हासागराचो
हांव बरयतां झापोटेक भाशेंत
दुर्लक्ष करपाक
वेदनेचे वाक्यरचणुके कडेन
सांग मळबाक आनी ताच्या उज्याक
परत दिवपाक म्हाका म्हजें सुख.
म्हाका तिगोवन दवरपी
कागदाच्या फूलपाख्या:
कित्याक केली तुवें फाट नखेत्राक
जाणें मारिल्ली गांठ तुजे बोंबलेक?

शैलेंद्र मेहता
9820654233