टेबल टेनिसाची गोडी

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

(…असो सभावांत फरक आशिल्लो तरी बाबांचो आमचेर इतलो प्रभाव आसलो की आमचीं ध्येयां एकच उल्लीं… आतां मुखार.)

वरोड्या कुशीक चिनोरा गांव आसा. थंय नारायण हक्के नांवाचो भुरगो रावतालो. आमी बैलांगाडयेन शाळेंत वताले. केन्ना केन्ना तो आमच्या वांगडाच येतालो. घराय येतालो. ‘ इश्ट नात ‘ अशें ताई कडेन आमचें तुणतुणें चालूच आसतालें. एकदां तर ‘ बाजारांत इश्ट विकते मेळटात काय ? आमकां हाडून दी,’ असो पिशेपणाचो हट्ट आमी केल्ल्याची याद जाता. ताईन ह्या नारायणाक ‘आमचे कडेन राव’ म्हणून सांगलें. तोय रावपाक तयार जालो. आमकां खेळपाक एक नवो इश्ट तरी मेळ्ळो. ताणें आमचेर सामकें भावा सारकें प्रेम केलें. इकरावी मेरेन आमी नेताजी विद्यालयांत शिकले. थंय मात्शीं बऱ्या परिस्थितींतलीं, वेगवेगळ्या वाठारांतल्यान आयिल्लीं भुरगीं आसतालीं. अभ्यास आमच्या आमीच करताले. सुरवातीपासून एकाच यत्तेंत आशिल्ल्यान दोगांच्याय खातीर पुस्तकां एकच आसतालीं. आमचो अभ्यास घेवपाक बाबांक वा ताईक वेळच नासतालो. सगळ्यांचें जेवप, आयदनां- कपडे धुवप, पंदरा- सोळा गायो- म्हशींचें दुद काडप, उदक भरप…. हें सगळें करपाक ताई इतली वेस्त आसताली, की तिची इत्सा आसुनय ती आमचे कडेन लक्ष दिवंक शकनासली. तरीय आमी अभ्यासांत बरे आशिल्ले. विकास सदांच पयल्या पांचांत आसतालो. हांव ताच्या फाटल्यान खंयच्याय एका नंबरार आसतालों.

त्या दिसांनीं आमकां टेबल टेनिस खेळपाची गोडी लागली. शाळेंत ती सुविधा आशिल्ली. शाळा सोंपतकच आमी खेळत रावताले. तो मरेन वडा पाळांचो झोपाळो करप, पेंवप असले खेळ खेळिल्ल्यान हो नवो खेळ खेळतना भान उरनासलें. आमकां बैलांगाडयेंतल्यान शाळेंत घेवन वचपी, परत घरा व्हरपी कुश्ठरोगीच आशिल्लो. तो वाट पळयत रावतालो. बाबांच्या हें लक्षांत येतकच ताणीं आमकां ‘ बेगीन घरा येयात, काळोख करनाकात ,’ अशें एक-दोनदां सांगलें. तरी आमी वेळ करीत रावले. एक दीस बाबा खूब तापलो. ‘ हांकां आयज घरा भायरच रावूंदी !’ अशें ताईक सांगलें. अशा वेळार आमी तिच्या फाटल्यान वचून लिपताले. मागीर ताई मदीं पडटाली. बाबांचें म्हणणें आशिल्लें,’ तुमकां व्हरपाक एक मनीस येता. ताका कितलो तिश्टत दवरप हाका कांय शीम- मेर आसपाक जाय.’ तांचो दरारा इतलो आशिल्लो की आमी त्या दिसा सावन मोन्यानी घरा येवपाक लागले.

बाबांच्या भंयाक लागून ल्हानपणांत आमी ताई फाटल्यानच आसताले. पूण तिका केन्नाय आमी ‘आई’ म्हणलेंना. तिणें सांबाळिल्लीं, तिका ‘आई’ म्हणपी असंख्य भुरगीं आसलीं. पूण आमी भाव मात् ‘ताई’च म्हणत रावले. ‘ताई’ म्हणपाचीय एक मजा आसा. तिचें कुळारचें नांव आसलें ‘इंदू ‘. लग्ना उपरांत बाबांन ‘साधना’ नांव दवल्लें, तरी तें भायल्या लोकां खातीरच आसलें. ते तिका इंदू नांवानच उलो मारताले. आमच्याय तोंडांत तेंच नांव आसतालें. मागीर मागीर आमी ‘ताई’ म्हणपाक लागले.

म्हज्या जल्मा उपरांत ताईंची भलायकी बरीच इबाडिल्ली, देखून तांकां मुदांस करपा खातीर उरुळी कांचनाक चार म्हयने रावचें पडलें. हांव तेन्ना वर्साचोय नासलों. विकास दोन सवायदोन वर्सांचो. तो बाबां बरोबर आनंदवनांतच रावलो. हांव ताई बरोबर गेलों; पूण म्हाका सांबाळप तिका शक्य नासलें, इतली तिची भलायकी दुबळी आसली. पूण बाबांच्या इश्टांनी म्हाका सांबाळलो. त्या खातीर एक वावराडीय दवल्ली. म्हज्या इतल्या ल्हान पिरायेचेर तिका म्हजेर लक्ष दवरपाक मेळ्ळेंना. देखून प्रकाश केन्ना आंगान भल्लोचना, अशी खंत ताई उपरांत उलोवन दाखयत आसताली.

म्हज्या ह्या किरकोळ आंगलोटे खातीर जाल्ली एक खबर याद जाता. एकदां आमी दोगुय ताई बरोबर नागपूरा सावन वरोड्याक येताले. पूण सामान आनी आमकां दोगांक लागून तिका नागपूर स्टेशनार तिकेट काडपाक मेळ्ळीना. वरोडा स्टेशनार देंवतकच तिणें तिकेट कलेक्टराक तशें सांगून तिकेटींचे पयशे दिले. हांव तेन्ना बारा वर्सांचो आसलों, पूण ताणें म्हजे, अर्दच तिकेटीचे पयशे घेतले. “हो भुरगो ल्हान दिसता ,” अशें ताणें म्हणलें. ताई मात् ताका सांगताली,”आगा, तो बारा वर्सांचो. हांव ताची आवय. म्हाका ताची पिराय खबर ना , अशें दिसता तुमकां?” ताई आयकना तें पळोवन त्या तिकेट कलेक्टरान तेन्ना पयशे घेतले. पूण मागीर एका हमाला बरोबर म्हजी अर्द तिकेट आनी दोन रुपये परत धाडून दिले. असो म्हजो आंगलोट !

बाबांच्या कामांत ताईंचो पयलीं पासून आनी मना पासून वांटो आसलो. पूण हरशीं ते एकमेकां विरुद्द संस्कारांत वाडिल्ले आसले. ताई सामकी धर्मीक सबावाची जाल्यार बाबांचो देवाचेर इल्लोय विस्वास नासलो. तांचो विस्वास फकत आपल्या कामांचेर आसलो. पूण स्वताचो विस्वास नासलो तरी बाबान केन्नाच ताईक ‘अमूक करनाका’ अशें म्हणलेंना. ‘तुका कितें जाय तें कर’ अशेंच म्हणप. निमाणें निमाणें मात् ते तिचें आयकूंक लागले; पूण तेंय तिचे खातीर म्हण, विस्वास आसा म्हणून न्ही. ताईन कितेंय करपाक सांगल्यार ते करताले, पूण त्या फाटल्यान ‘इतलीं वर्सां हिणें आपणाक सांगात दिलो, हांव मात् तिच्या खातीर कांयच करूंक शकलोना. आतां इतलें करून तिका बरें दिसपा आसा जाल्यार करया’ अशीच तांची भावना आशिल्ली.

आमकांय सुरवेक समज नासलो. तेन्ना ताई सांगता तें आनी तशें आमी करताले. उपरांत समजपाक लागतकच मात् तें सगळें बंद केलें. कारण विचारान आमी बाबांच्या चड लागीं आशिल्ले. आमी देवाचें कांयच करनात म्हण ती दुख्खी जाताली, पूण ताका कांयच उपाय नासलो.

बाबा आमकां दोगांकय ‘रोल मॉडेल ‘ आशिल्ले. तांचो दरारो आसलो, भंय दिसतालो. ते रागार जाले की आमी ताईकच मदीं घालताले. हें सगळें आसलें तरी बाबांचें, तांच्या कामाचें, तांच्या विचारांचें आमकां जबरदस्त आकर्षण आशिल्लें. बाबांचे आकांत कश्ट, मनांत आयिल्ली गजाल करून दाखोवपाची हिम्मत, अक्षरशा सगळ्यांनीं भायरायल्लो आसतनाय दाखयिल्ली कापस्ताद, जिद्द हें सगळें आमच्या दोळ्यां मुखार आसलें. 

सुरवेक आनंदवनांत सोयरे बी चड कोण येनासले. आर. के. पाटील, सर्वोदय फुडारी अण्णासायब सहस्रबुद्दे आदी मेजके मनीस बाबां वांगडा घट्ट उबे रावले. मागीर मागीर परिस्थिती बदल्ली. खूब व्हड मनीस आनंदवनांत येवपाक लागले. विनोबा भावे, भाऊसायब रानडे, यदुनाथ थत्ते हांच्या सारके मनीस हें काम पळोवन अजापीत जाताले, मजत करताले. नंतर पु. ल. देशपांडे. गो. नी. दांडेकरय परत परत येताले. तेन्ना आमी खूब ल्हान आशिल्ले. पूण बाबा तांचे कडेन कशे उलयतात तें आमी पळयताले. तांचें कवतुक दिसतालें. तांचें काम कितलें व्हड आसा हें कळपाक लागिल्लें.

बाबांच्या कामाचे संस्कार नकळत आमचेर जावपाक लागिल्ले. बाबा कुश्ठरोग्यांचेर स्वत: उपचार करताले, तांचीं चवनां बांदताले. हें सतत पळयत आयिल्ल्यान आमच्या मनांत ताची किळस निर्माण जांवक शकलीना. बाबान प्रशिक्षण घेतिल्लें आशिल्लें तरी आनंदवनांत दोतोर नासलो. जायरात दिवनय दोतोर येनासले. सामको कोणुय आयलोच, तर उपचारा उपरांत तांकां जे पयशे दिताले ते लायसॉल ह्या ॲन्टिसेप्टीकांत बुडोवन घेताले. ह्या रोगा बद्दल तांच्याय मनांत इतलो गैरसमज आसलो. त्या खातीर आमी दोतोर जांवचें, अशें सातवे, आठवेक आसतनाच दिसपाक लागिल्लें. तशें आमी बाबांच्या मुखार उलोवनय दाखयिल्लें. अर्थांतच तेन्ना ते कांय उलयलेनात. 

फुडें आनंदवनांत ट्रॅक्टर आयलो. हांव तेरा- चौदा वर्सांचो आसतलों. आमी दोगुय तो चलोवपाक शिकले. दोगांकय ड्रायव्हिंग खूब आवडटालें. तेन्ना बाबांन म्हळें,” आतां डाॅक्टर जावपाचें काय ड्रायव्हर तें तुमीच थारायात.”

पूण म्हाका याद जाता, की बाबांन कवतुक करचें अशें आपणें कितें तरी करचें, ही इत्सा तेन्ना सावन आशिल्ली. एकदां सोमनाथाक कॅम्प सुरू जाल्लौ. लोड चड जावन फ्यूज गेलो. खांब्यार चडून सारकें करपाक जाय आसलें. थंय लायनमन कसो आसतलो ? बाबांक विचारून हांव खांब्यार चडलों आनी फ्यूज दुरुस्त केलो. सगळीं भुरगीं सकल उबीं आसलीं. विकासय आसलो. सगळे तोखणाय करपाक लागतकच विकासान म्हळें,” ताचें कित्याक कवतुक करतात ? निमाणें भाव कोणाचो , म्हजोच न्ही ?”

अशेंच एक फावट आनंदवनांतल्या बांयत कोणेंतरी उडी माल्ली. रातीचीं बारा जावन गेल्लीं. ताका लागून बांयंत देंवपाक कोणच फुडें सरना जालो. हांव तेन्ना सोळा वर्सांचो. हांवें उडी माल्ली आनी त्या मनशाक वयर काडलो. अशें कितेंय केलें की बाबा तोखणाय करताले. तेन्ना आंगार मुठभर मांस चडटालें.

बाबा हिशेबाक सामके पक्के आसले. आइल्लो पयसो ताणीं खूब काटकसरेन वापल्लो, केन्नाच उधळपट्टी केलीना. ह्या तांच्या काटकसरेचो सगळ्यांकच खूब त्रास जातालो. पूण लोकांनीं म्हजेर विस्वास दवरुन दिल्लो हो सार्वजनिक पयसो. तो योग्य रीतीनच वापरपाक जाय, हाचेर तांचें लक्ष आसलें. देखून रात- रात जागे रावन ते हिशेब दिस्तादिस्त दवरताले. हाचो खूब खोलायेन म्हजेर परिणाम जालो.

आमचें ल्हानपण रंग- रंगयाळें नाशिल्लें, लाग- लाडांचेंय नाशिल्लें; पूण शिस्त, वेव्हारांत खरेंपण, कसलेंय काम करपाक लज धरपना, बरो विचार करप, ह्या सगळ्या गजालींचे संस्कार आमकां मेळ्ळे. आयुश्य समाधानी करपा खातीर ते उपेगी पडूंक शकतात, हें उपरांत सतत जाणवत रावलें.

(मुखार चलता…)

प्रकाशवाटो (मूळ लेखक  : डॉ. प्रकाश  आमटे)

देविदास गजानन नायक 

98505 35051