भारतांतलीं पांच धोक्यांत आशिल्लीं रानवटी जनावरां

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

आमच्या देशाची लोकसंख्या नेटान वाडत आसा. देखून नागरिकां खातीर रावपाची सुवात, वेगवेगळे उपक्रम चालीक लायतात. तातूंत व्हड इमारती बांदप, नवे रस्ते, पुल बांदप अशो जायत्यो गजाली आस्पावतात. पूण हाचो देशांतल्या रानवटी जनावरांचेर खूब व्हड परिणाम जावपाक लागला. आमी तांची रावपाची सुवात म्हळ्यार रानां नश्ट करतात. इतलेंच न्हय, ताका लागून आमी पर्यावरणाकय धोको निर्माण करतात.
कांय दिसां आदीं रिलायन्स इंडस्ट्रीज आनी रिलायन्स फावंडेशनान ‘वंतारा’ प्रकल्पाची घोषणा केल्ली. ह्या प्रकल्पा खाला रानवटी जनावरांचें संवर्धन, दुर्मीळ जनावरांचेर उपचार करपाचेर लक्ष केंद्रीत करतले. फाटल्या कांय वर्सां भितर ह्या प्रकल्पा खाला सुमार 200 जखमी हत्तींचेर येसस्वी उपचार केल्यात अशी म्हायती अनंत अंबानी हांणी दिली. पूण फुडल्या कांय वर्सांत भारतांतले कांय रानवटी जनावर नश्ट जावपाचे वाटेर आसात.

भारतांतलीं धोक्यांत आशिल्लीं जनावरां

वाग (बंगाल टायगर) – संवसारांतल्या वट्ट वागांतले अर्द्या परस चड वाग ‘बंगाल वाग’ आसात. हातूंतले ७० टक्के वाग भारतांत रावतात. मॅंग्रोव, ओलसाणीच्या वाठारां सयत खंयच्याय हवामानांत रावपाक शकता अशें बंगाल वाग फाटल्या वर्सांनी उणे जाल्यात. हाचें कारण म्हळ्यार ह्या वागांची काती खातीर जायतीं वर्सां शिकार जाता. इतलेंच न्हय तर शारीकरणाचेंय कारण आसा. ह्या सगळ्या कारणांक लागून रानांतल्या ह्या वागांची संख्या फकत सुमार २००० आसा.

शींव (एशियाटिक लायन) – आशियाई शींव आफ्रिकन शींवा परस १०- २० टक्के ल्हान आसून तांची शेंपडी लांब आसता. आशियाई शींव सादारणपणान दक्षीण-अस्तंत आशिया सावन उदेंत भारतामेरेन मेळटात. पूण आतां भारतांतल्या गिर राश्ट्रीय उद्यानांत आनी गुजरातांतल्या वातावरणा पुरती ह्यो शींव जाती मर्यादीत आसात. 2010 सावन इंटरनॅशनल युनियन फॉर कन्झर्व्हेशन ऑफ नेचर (IUCN) हे संस्थेन ही जात धोक्यांत आसा अशें जाहीर केलां. ह्या जातींचो आंकडो फकत 500 ते 650 उरला.

काळवीट (एंटिलोप) – ह्या जनावरांचे शिकारेक लागून ही जात सगळ्यांत धोक्यांत आसा. 1947 वर्सा सुमार 80 हजार आशिल्ल्या काळविटांची संख्या 20 वर्सांत आठ हजार जाल्या. भारतभर उक्त्या तणाच्या वाठारांनी, सुक्या रानांनी आनी पातळ रान आशिल्ल्या वाठारांनी काळवीट सांपडटा. तशेंच ह्या काळविटांचो आंकडो वाडोवपाखातीर तांका अर्जेंटिना आनी अमेरिकेंत धाडल्यात.

काश्मीरी सारंग हरण [काश्मिरी रेड स्टॅग] – काश्मिरी रेड स्टॅग वा सारंग ही जात IUCN हांणी जायत्या वर्सां सावन गंभीर धोक्यांत आशिल्ली जात म्हूण नोंद केल्या. तशेंच भारत सरकाराच्या जनावर संवर्धनाच्या मुखेल १५ जातींत ह्या हरणांचो आस्पाव जाता. देखून दाचीगाम राश्ट्रीय उद्यानांत 141 चौ.किमी.च्या वाठारांत ह्यो जाती दवरल्यात. 1990 च्या दशकाच्या सुरवेक सारंग हरणांचो आंकडो सुमार पांच हजार आशिल्लो. एकविसाव्या शेंकड्याचे सुरवेक १५० मेरेन हो आंकडो पावलो अशें मानतात आनी मागीर २०१५ वर्सा हो आंकडो ११० ते १३० मेरेन पावलो.

गवो (बायसन) – रानटी जनावरां मदीं सगळ्यांत व्हड आनी ऊंच असो भारतीय बायसन म्हळ्यार गवो हें दक्षिण आशिया आनी दक्षिण-उदेत आशियांत मेळटा. पूण मांस, शिंगां आनी वखदी उत्पादनांक लागून हांची शिकार करता देखून ह्या जनावरांक धोको निर्माण जाता अशें मानतात. हाचे फाटलें एक कारण म्हळ्यार तणाच्या वाठारांचो नाश जाल्ल्यान तांकां जाय आशिल्ल्या अन्नधान्याचो उणाव जाता. आतां तांची संख्या 70 टक्क्यां परस चड उणी जाल्या. गवो एक असुरक्षित जात म्हूण IUCN नोंद केल्या. तशेंच भारताच्या 1972 वर्साच्या रानवटी जनावर संरक्षण कायद्यान गवेंक संरक्षित केला.

(संदर्भ : ‘अर्थ डॉट ओआरजी’ लेख.)