सुवाळो तुळशीच्या लग्नाचो

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

व्हडले दिवाळेची सुलुस लागली काय घराघरांनी तुळस धुवपाचो, रंगोवपाचो बोवाळ सुरू जाता. लोक चिंचे बोटां,
आंवाळे, जिन्याच्यो बडयो सोदपाक जळींमळीं भोवतात. पोरुंचो रोयिल्लो उस पसवला जाल्यार शेजाऱ्यांक दिवपाची चाल. हळडीचीं कुटां हालीं सहजपणान सांपडप कठीण. ती पुंजावपाक शेजारी एकमेकांगेर धांवपळ करतात. लग्नाचें सामान कोणाक मेळ्ळें ना जाल्यार एकमेकांक पावयतात. गांवकिऱ्या वाठारांनीच ही सगळी मजा. हेर कडेन बाजारांतल्या सामान हाडटात. सगळें विकतें मेळटा, पुण स्वता दोंगरार वचुन तें एकठांय करपाची उमेद निराळीच.
तुळशी बगर विष्णूपुजा अपुरी अशें म्हणटात. तुळस विष्णुदेवाक प्रिय. शालीग्राम म्हळ्यार विष्णुदेवाचे आनी तुळशीचे लग्न कार्तिक दुवादशी सावन त्रिपुरारी पुनवे मेरेन खंयच्याय एका दिसा तिळसांजेर करतात. प्रत्येक घरांत लग्नाचो सुवाळो मनयतात. एकादशीक उपास धरतात. तुळशीक हळद लावन न्हांणोवन वस्त्र न्हेसोवपाची पद्धत आसा. एकादशीक मुगाचें कण्ण, फळां आनी काटे कणगांचो नेवेद्य दाखयतात. दुवादशीक लग्नाच्या जेवणाचो सुवाळो. सकाळीं तुळशींत जिन्या बडी रोमता, ताका चिंचे बोटां, आवाळे बांदतात. मुखार रोजांमाळ घालून तुळशीची पुजा करतात. सांजेवेळार तुळशीचे सरभोंवतणी रांगोळी घालून दिव्याची आरास करतात. मदीं अंतरपाट धरून लग्न लायतात. उपरांत आरती, गाराणे आनी निमणे केळीच्या चोळख्यांचेर गोडान कालयले फोव, उस- चिरमुल्यांच्यो वाडयो करुन तुळशीक निवेद दाखयतात. उसाचे कुडके- चिरमुल्यांचो वयर शिंवर मारीत ‘गोविंदा’ चो गजर करतात. आरती जाल्यो तश्यो सवायशिणीं कापड न्हेसून भांगरां- शिंगरा घालून तुळशी कडेन जमतात. तुळशीची ओटी भरुन जोडव्याचें ताट घेवन पांच प्रदक्षणां काडून जोडवीं जाळटात. मागीर पांच घरांनी वचुन तुळशीची ओटी भरून एकमेकांक उस चिरमुल्यो दितात. फोग मारुन, घुमट शामेळ वाजयत व्हडली दिवाळी म्हळ्यार तुळशीच्या लग्नाचो सुवाळो दबाज्यान मनयतात. वेगवेगळ्या वाठारांनी आप-आपले पद्दती प्रमाण. दक्षीण कॅनरांतली विजयाबाय म्हणटात की हेर विधी गोंयचे सारकेच, तरी मातयेची ल्हान तुळस करून धेडये रूपान व्हडले तुळशीच्या दावे वटेन दवरतात. सरभोंवतणी आंब्या पानां बांदून, रांगोळी घालून विधीवत लग्न करतात.
सत्तरी- होंडाचे महादेव गांवकार म्हणटात, तांच्या तुळशीच्या लग्ना पयली सवायशिणींचो दशमी सावन जोडव्याच्या उपासाक आरंभ जाता. दशमी दिसा सवायशीणी न्हावन व्हांवत्या व्हाळार वचून व्हांळातले फातर काडून काजळ कुकम, फुलां घालुन पुजतात. फोव आनी गोडाचो निवेद दाखयतात. पुर्विल्ल्या काळांत खंय सवायशीणी सकाळफुडें उठून व्हाळारूच हे सगळे विधी करताल्यो. दशमीक, एकादशीक, दुवादशीक आनी तुळशीक जोडवे दाखय मेरेन फक्त कण्ण, फराळ करतात. उपरांत शीत, वरण, भाजी, गोडशें करून देवाचें पान उश्टोवन उपास सोडटात. उपासाक नवे व्हंकलेचें जोडवे केळीच्या गाभेणात पेटयतात तर हेर सवायशीणीं मातयेच्या ताटांत जोडवीं पेटयतात.
माशें लोलयेंची उर्मीला ताई म्हणटा, आदल्या तेंपार लोक तुळस चुन्यानूच रंगयताले आनी धव्या चुन्याचेर विविध रंगानी रंगयताले. हालीं मात तुळस तेला रंगान रंगयतात. लग्ना दिसा सकाळीं तुळशीच्या चारूय बाजूंनी जिन्याच्यो बडयो, गाभेणा तशेंच तुरो आशिल्ले कोबू (ऊस) बांदतात. मुखार आंब्या ताळ्यांनी माटोव सजयतात. जिन्याची बडी होच कृष्ण मानून तुळशींत भितर एक जीन्याची बडी, कोबू उबी करतात तुळशींत आंवाळे, चिंचो दवरतात. केळीच्या गाभेणाच्या कुडक्यार पणटी पेटयतात. जसो सुर्य अस्तमेक वता तशें लग्न सुरू जाता. तांच्या वाड्यावर एक पुरीस आसा. त्या घरांत पयली पुजा करतात. वाड्या वयली सगळीं थंय जमतात. मंगलाष्टकां म्हणून लग्नाचे विधी करतात आनी निमाणो वाड्या वयलो मुखेली सांगणें करता. मागीरुच हेर घरांनी लग्नांक आरंभ जाता.
काणकोण वाठारांत तुळशीक जोडवीं पेटयतात, तीं ताटांत न्हय तर केळीच्या गाभेणाच्या कुडक्यार. गाभेणाचे पांच कुडके करून जोडव्या वाती तेलांत भिजोवन यजमान जोडवें पेटयता आनी ‘गोविंदा..गोविंदा’ म्हणत तुळशी भोंवतणी प्रदक्षिणा घालपाक सुरुवात करता. फाटोफाट वाड्या वयलीं ल्हान – सान भुरगीं वातीं जोडवे आशिल्ले गाभेणाचे कुडके पेटोवन हातात घेतात आनी पुजेकारा फाटल्यान गोविंदा… गोविंदा म्हणत पांच भोंवताडे घालतात. निवेद्य म्हूण गोडांत कालयल्ले फोव, कोबू, कातलेचे कुडके आनी चिरमुल्यो वाटतात. लग्नाचो सुवाळो जातकच सवायशीणी तुळशीची तांदळान शेंसर (ओटी) भरतात. मागीर लोक घरा वचून रोंसातले फोव, तिखशे फोव खातात. दुसरे दिसा सुर्याची किरणां धर्तरेक आफुडचे पयलीं तुळशीक सजयली तीं गाभेणां काडटात. अशें म्हणटात की घरच्यांची आनी पुजेकाराली नजर तांचेर पडपाक जायना!! तर असो हो तुळशी लग्नाचो सुवाळो, वेगवेगळे पद्दतीन मनयिल्लो.

अतिशा सुर्लीकार
7262849923