आॅटिजमा विशीं समाजांत सहसंवेदना येवंक जाय

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

एप्रील म्हयनो हो आॅटीजम (आपमग्नताय) या डिसेबिलीटीच्या जागरुकतायेचो म्हयनो म्हणून पाळटात. हें विशेषपण आशिल्लीं भुरगीं वा मनीस समाजाच्या नजरेन ‘पिसो’, निरुपयोगी अशी आमच्या शिक्षणाचो प्रसार नाशिल्ल्या, गांवगिऱ्या वाठारांतल्या बी लोकांचो समज आसता. हो समज सामकोच चुकीचो. आटीजम हो मज्जातंतू- मेंदवाची एक परिस्थिती. ह्या मनश्यांचो मेंदू सर्वसादारण मनशाच्या मेंदवा सारको काम करीना, वेगळे तरेन करता. ताका लागून ह्या भुरग्यांक वा मनशांक संवाद करुंक, आपल्याक कितें जाय-नाका तें सांगूंक, भावना उक्तावंक येना. ताका लागून तांच्या हाताचे, बोटांचे वा पांयांचे बी वेगवेगळे हातवारे जातात. तोंडातल्यान एकच उतर वा संवाद परतून-परतून येता. तांका नदर थीर राखून संवाद करप जमना.
पूण जर हांकां सानपणांतल्यान योग्य तरेन दोतोर- वखद बी करीत, तांची निगा-काळजी घेत आनी तांका खास पद्दतीन शिकवण बी दत तर हीं भुरगीं आपली जीण सुलभपणान जगूंक शकतात, जायत्यो गजाली करुंक शकतात. आमच्या समाजांत अंधश्रद्धा, समज-अपसमज आसतात. तांतल्यान अशे लोक जल्माक येवप हाका आवय-बापायक बी जापसालदार धरपाच्यो गजाली घडतात. कांय कुटूंबांत तर अश्या भुरग्यांक वा तांच्या आवय-बापायक बी लग्नां-कारणाक आपयनात. कारण कुटूंबात अशे लोक जल्मतात म्हणून सोयरीकेचेर बी परीणाम जातलो अशें मानतात. हें सामकें चूक. कारण आॅटीजम हें दुयेस न्ही. तें संसर्गानय जायना वा आनुवंशीकपणानय जाता अशें ना. देखुन अश्या भुरग्यांक सहसंवेदनेन वागोवंक जाय. तांका समाजांत मिसळावन घेवंक जाय. तेंच प्रगल्भ समाजाचें लक्षण.
आॅटीजम जाल्लीं भुरगीं वेगवेगळ्या तरांची आसतात. तांतून स्पँक्टम म्हळ्यार तीव्र आॅटीजम आसता तशेंच सैाम्य तरेचें आॅटीजम आसता. तांच्या आॅटीजमाच्या प्रकारा प्रमाणे तांकां शिकोवप बी करचें पडटा. कांय जाणांक शिक्षणीक अडचण आसता. तर कांय जाणांक योग्य पद्दत आपणावन, मार्गदर्शन दिवन शिकोवन पदवी लेगीत घेवंक जमता. कांय जाणांक ‘अबकड’ लेगीत शिकोवंक जमना. पुण तांकां जायतीं दिसपट्ट्या जीणेंतलीं कौशल्ल्यां, कामां शिकोवन करुन घेवं येतात.
आॅटीजम आशिल्ल्या भुरग्या कडेन वा मनशा कडेन थेट दोळ्यांनी संवाद सादप शक्य ना. देखून तांचे कडेन कशे तरेन संवाद करप हाच्यो कांय सुचोवण्यो आसतात. तांका सदांच नावान उलो मारचो. कितें सांगचे पयलीं नांवान उलो मारल्यार तांकां आपणा कडेन उलयता वा आपणाक सांगता म्हणून समजता. तांकां कितेंय सांगचे आदीं वा सुचना दिवचे आदीं ताचें/ तिचें लक्ष आपले कडेन आसा हें संभाशण करपी मनशान मतींत घेवंक फावो. पूण अशी व्यक्ती तुमचे कडेन लक्ष दिता काय ना हाच्यो खुमो वेगवेगळ्या व्यक्तींच्या बाबतीत वेगवेगळ्यो आसूं येतात. आॅटीजमाच्या मनशाक म्हायती ‘प्राँसेस’ करपाक त्रास पडतात. तांकां म्हत्वाचें सांगलां तें आनी उणे म्हत्वाचें हे फिल्टर करपाक त्रास पडतात. देखुन तांचेर फाटोफाट वा एकेच फावटी सुचना वा कितेंय सांगपाच्या उतरांचो भडीमार करचो न्ही. देखून उलयतल्ल्याक संयम गरजेचो. सांगतना उण्यांत उणें आनी सवकासायेन सांगचें. भर दिवन आनी परतून ‘रिपीट’ करुन सांगचें. तुमी कितें सांगलां तें ते व्यक्तीक समजुपा पासत उतरां वा वाक्यां मदी अंतर राखून सांगचें. तुमकां कितें प्रतिक्रिया दिवची हें चिंतपाक तांकां वेळ दिवंक फावो.
तांचे कडेन उलयतना खूब प्रश्न विचारचे न्ही. तेच प्रमाण उलयतना उतरांचे सुवातीर जाता थंय दोळ्यांनी, तोंडा वेल्या हावभावांनी आनी शरीराच्या भाशेन तांचे कडेन संवाद केल्यार तांकां समजूंक चड मदत जाता. जाता थंय चित्रां, कुरवो, वेळापत्रक आदी वापरची. तुमी संभाषण/संवाद करतना बोवाळ/लोकांचो गजबज आसा तर लक्षांत घेवंचें. तशें सरभोंवतणचें वातावरण आसता तेन्ना तांकां तुमचें सांगणें ‘प्रोसेस’ करपाक त्रास जातात. विचारतना अमर्याद (ओपनअँडेड) प्रश्न विचारपाचें टाळचें. प्रश्न सामके ल्हान दवरचे. सामके गरजेचे तेच प्रश्न विचारचे. प्रश्न अशे तोन आसचे जातूंन तुमी विकल्प/ पर्याय दिवचो. प्रश्न मुद्देसूद, जुस्ताजुस्त (स्पेसीफीक) आसचे. दखीक: “तुका जेवण आवडलें?” “तुका गणीत सोडोवंक मजा आयली?” हाचे बदलाक, “तुजो दीस कसो गेलो?” असो प्रश्न विचाल्ल्यार ताचो गोंदळ जातलो.
आॅटीजम आशिल्ल्यांक मदत कशी मागची तें सांगूंक अडचणीचें आसता. ताचेर एक उपाय म्हळ्यार हेल्प कार्ड (मदत कितें जाय तें सांगपी चित्रदर्शक मदत कार्डबोर्ड वापरपाक दिवप). तांचे कडेन उलयतना थोमणे, अजापांनी, कुचिद्री, ओंपारी आदी वापरुन उलोवपाचें टाळचें. कारण ते अश्यो गजाली शब्दश: घेवं येतात. तुमी अशीं कितेंय भास वापरलीच तर तुमका खरेपणी कितें म्हणपाचें आसलें तें तांकां समजावन सांगचें.
जायत्या आॅटीजम आशिल्ल्या व्यक्तींक अदीं-मदीं कांय गजालींचो (त्रास जावपाची)(डिस्ट्रेस बिहेवियर) शक्यताय आसता. अश्यां पासत तांकां नेमक्या कसल्या गजालींचो त्रास जाता, ताची एक डायरी दवरप बरी. तांतल्यांन तांचे कांय हातवारे वा किळची, पाय बडोवप आदी गजाली म्हणजे तांकां कितें त्रास जाला तें समजप शक्य जाता. मागीर त्यो गजाली टाळप शक्य जाता.
0 तांकां “नाका”,”थांब” हें सांगपाक ते कितें करतात तें सांगपाची मुभा दिवची.
0 आॅटीजम आशिल्ल्या मनशांची ‘नाका’ (‘नो’) हाचेर प्रतिक्रिया समजून वागप खूप म्हत्वाचें. ते पासत चिन्न वा शब्द थारावचो.
0 तुमी कसलीय गजाल करपाक नाका कित्याक म्हळें हे विशीं तांच्या मनांत गोंदळ जावं येता. तें काम/ क्रिया ताणीं खंयच्या वगतार करपाची ताचें वेळापत्रक तांकां दाखोवप. हाणें काम जाता. त्या वेळापत्रकांत तांच्या वेगवेगळ्या कामांचो वेळ, दीस, सुमान थारावन दिल्ले आसतात. 0 बहुतेक करुन ‘नो’ हें ते जेन्ना स्वत:क वा धोक्यांत घालूं येतात तेन्ना वापरपाचें आसता. जर तो तांच्या वा सुरक्षेचो विशय तांका सुरक्षा, धोको समजवपाक कितें करुं येता हाचेर विचार करुंन थारावचें. समज दितना शक्यतों तांचेर तापार जावचें न्ही, तांचेर चडच लक्ष केंद्रीत करुन राग उक्तावंचो न्ही. शांतीकायेन प्रतिक्रिया दिल्ल्यार जायते फावटी वातावरण नियंत्रणात येवंक मदत जाता.
0 तांकां तांचे वागणें योग्य वा अयोग्य हाच्यो स्पश्ट शिमो घालून दिवन ती कशें मान्य ना हें स्पष्ट करुन दिवंक फावो. ना म्हणून सांगल्यार परक्यांच्या वस्तूक हात लावप ना, कोणागेर गेल्यार बी थारावन दिल्ल्या वेळांत परत या म्हणटकच मोन्यानी भायर सरप आदी गजाली.
वयर दिल्यात त्यो कांय गजाली. अश्या भुरग्यांचे बी पालक कित्याक, कशे वागतात तें भोंवतणच्या लोकांक, शेजारी, सोयरे वा खंयय समारंभाक बी वता थंय जमिल्ल्यांक समज येवंक ह्यो गजाली गरजेच्यो. तांचे भान सरभोंवतणच्या लोकांनी दवरल्यार आॅटीजमाची व्यक्ती आनी ताचो पालक वा काळजी घेवपी व्यक्ती हांची जीण सुसहय जाता. आमच्या समाजांत ही सहसंवेदना येवन तो सर्वसमावेशक जावंक जाय. जागृती गरजेची ती हे पासत.