पेरणी जागोर – एक अणभव !

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

गोंयांत वर्सयभर कितलेशेच लोककला प्रकार सादर जातात. वेग-वेगळे समुदाय आनी सुवातांनी ह्या कलाप्रकारांचें सादरीकरण जाता. तातूंतलोच एक लोकनाट्य प्रकार जाका शेंकड्यांनी वर्सांची परंपरा लाभल्या तो म्हणल्यार पेरणी जागोर. पेरणी समाजांतले लोक हो लोकनाट्य प्रकार सादर करतात. फोंडेंच्या वाघुर्म्यां, सांगेंच्या मळकर्ण्या आनी काणकोणां पैंगीण ह्या तीन सुवातांनी पेरणी समाजाचो राबितो आशिल्ल्यान ह्या तीन सुवातांनी पेरणी जागोर सादर जाल्ल्याची म्हायती मेळटा.
2015 वर्सा जेन्ना हांवें म्हज्या पी एच डी च्या कामाक सुरवात केल्ली तेन्ना पयली मुलाखत घेतिल्ली ती वाघुर्मेच्या रामा पेरणी ह्या लोककलाकाराची. तेन्ना तांची पिराय अंयशां वयर आसली आनी भलायकी तितलीशी बरी नाशिल्ल्यान उलोवंकय तशें सारकें जमनासलें तरी लेगीत तांणी ह्या लोकनाट्या विशीं जायती म्हत्वाची तांणी म्हाका दिल्ली. पेरणी जागोर एकेच सुवातेर न्हय तर ही कला सादर करपी वेग-वेगळ्या गांवांनी भोंवन आपली कला सादर करताले अशें तांणी सांगलें. पेरणी जागराचें वैशिश्ट्य म्हणल्यार तातूंत वापरांत येवपी रुपडीं. आपले कडेन आशिल्लीं रुपडीं तांणी म्हाका दाखयलीं. तातूंत म्हातारी, वाग, गणपती, हांचीं रुपडीं आनी कृष्णाची मूर्त आसलीं. एका काळार रातीं जागोवन जनमानसाची मनरिजवण करपी ह्या लोकनाट्य प्रकाराचे हे अवशेश. आयज वाघुर्म्यांत पेरणी जागोर कोण सादर करिना. पैंगीण आनी मळकर्ण्यां जाता अशें आयकल्लें पूण पळोवपाची संद मेळूंक नासली.
पूण हालींच केपेंतल्या शेल्डे गांवांत बारा वर्सांनी सातेरीच्या देवळांत जात्रा जाली तेन्ना पेरणी जागोर सादर जाता हें कळ्ळें. आयच्या काळाक भावपी नाचाची सर्त बी जाले उपरांत मळकर्णेच्यान आयिल्ल्या पेरणी समाजांतल्या कलाकारांनी पेरणी जागोर सादर केलो. पुराय तेरा मिणटांचें तें सादरीकरण आसलें. सुरवेक नमन, आनी उपरांत एक एक कलाकार वेग-वेगळीं रुपडीं घेवन येतालो आनी गावपी आनी संगीत दिवपी गायताले. हो लोकनाट्या प्रकार पुराय नानपयत जाला अशें चिंततालें त्या वेळार ताची थोडी शी झलक मेळप लेगीत म्हजे सारक्या शिकप्या खातीर खोसदिणी आसली. पूण तें सादरीकरण जातना कितलेशेच विचार आनी कितलेशेच प्रस्न मनांत येवन गेले.
थंय वाघुर्मेच्यान खास आयिल्ले आनंद वाघुर्मेकार लेगीत मेळ्ळे. तांणी मुद्दाम आपल्या वाघुर्मे गांवांत जावपी पेरणी जागराची स्क्रिप्ट तुळा करपाक हाडिल्ली. सादरीकरण जाले उपरांत तांणी सांगिल्ले प्रमाण आनिकूय पात्रां आनी गितां पेरणी जागरांत आसात. पूण तीं हांगा आतां म्हणूंक नात. घडये खूब वेळ जाल्ल्यान तितले पुरतेंच हें सादरीकरण जाता आसतलें अशें म्हाका दिसलें.
सादरीकरण सुरू जावचे पयलीं, पेरणी जागोर सादर करपी कलाकारां कडेन केल्ल्या संवादांतल्यान लेगीत ह्या लोकनाट्य प्रकारा विशीं आनिकूय थोडी म्हायती मेळ्ळी. आयज हो समाज ही कला केप्यां तशेंच फातर्प्या जात्रे वेळारय सादर करता अशें कळ्ळें. तेच प्रमाण समाजांत घडपी बदलांक लागून कलेचींय निदर्शनां बदलतात हें परत एकदा होलमलें.
पेरणी जागराची समाजीक बाजू समजून घेवंक ह्या समाजाचो इतिहास जाणून घेवप म्हत्वाचो थरता. पेरणी हें उतरूच एक तर ‘पेरप’ ह्या शेती संबंदीत उतरांतल्यान आयलां वा ‘पेन्न’ म्हणल्यार जाका इंग्लीशींत एक्रोबॅटिक्स म्हणटात ताचे वेल्यान येवंक जाय असोय समज लोकवेद संशोधकां मदीं आसा. पेरणी समाज गोंयांत मनीस वसणूक सुरू जाली तेन्ना सावन आसूंक फावो. ताका लागून तांच्या लोकनाट्यांत लेगीत शेती संबंदांतले कदीम काळांतले संदर्भ मेळटात. ताकाच लागून ‘पेरप’ ह्या उतरा वेल्यान ह्या समजाच्या नांवाची उत्पत्ती जाल्या जावंक जाय असो विचार मांडिल्लो आसा. पूण, हो समाज तरातरांचीं पेन्नां म्हणल्यार आंगीक लवचीकताय दर्शावपी खेळ करुनूय मनरिजवण करतालो अशेय संदर्भ मेळिल्ल्यान घडये त्याय कारणाक लागून ह्या समाजाक ‘पेरणी’ हें नांव पडलें आसुंये.
हे सगले आसले तरी ह्या समाजान हेर कितल्याशाच समाजां वरवीं शोशणय सोंसलां. ‘शेंस भरप’ ही रीत पेरणी समाजांत चलताली. हे रिती वरवीं ह्या समाजांतल्या बायलांक देवा कडेन लग्न करताले. घडये हे रिती वरवीं त्या बायलांचें एके तरेन समाजीक शोशण लेगीत जाता जावंये. गोंयांत घडये एकूच असो लोकनाट्य प्रकार आसा जातूंत दादले आनी बायलां एकठांय येवन वांगडा सादरीकरण करतालीं तो म्हणल्यार पेरणी जागोर. गोंयांतल्या हेर लोककला प्रकारांत एक तर दादलेच वा फकत बायलोच सादरीकरण करतात. पेरणी जागरांत मात वेगळेपण आसलें. आनी ह्या वेगळेपणाचें कारणय समाजिकूच आसलें. केप्यां मेळिल्ल्या पेरणी समाजांतल्या कलाकारांनी सांगिल्लें प्रमाण, ज्या बायलांक शेंस भरलां त्यो बायलो पेरणी जागरांत सादरीकरण करताल्यो.
गोंयचे मुक्ती उपरांत समाजांत जायते बदल घडले. शिक्षणाचो प्रसार जालो. शेंस भरप, बायलांक ‘देवाची’ करपाचे प्रकार लेगीत बंद जाले. ताचे वांगडा पेरणी जागरा सारकिल्या लोकनाट्य प्रकारांत लेगीत बदल आयलो. आयचे काळांत पेरणी जागोर फकत परंपरा चलोवपाचें साधन जावन उरलां. घडये जे तरेन आनी जे उमेदीन तो सादर जातालो ते तरेन आतां जायना. ह्या लोकनाट्य प्रकाराक परत जितो करूंक जाय अशे तरेचे विचार जायते खेप मांडटात, पूण ताका जितो करप वा दवरप हें थरावपाचो हक्क तो सादर करपी समाजाक आसूंक जाय अशें म्हाका तरी दिसता. ताकाच लागून लोककलेचें संवर्धन लोककला सादर करपी समाजांचेर लादचे परस ह्या समाजा कडेन, कलाकारां कडेन संवाद घडप म्हत्वाचें, तांकां हे कले विशीं, तांच्या समाजा विशीं आनी तांच्या इतिहासा विशीं कितें दिसता हें जाणून घेवप गरजेचें.
लोककला ही न्हंये सारकी आसता. तिका बांद घालून पोरण्या वस्तू भाशेन वस्तुसंग्रहालयांत दवरूंक शकनात. तिचो आपलो प्रवाह आसता. तो प्रवाह सैमीक रितीन फुडें वचपाक दिवप चड बरें. पेरणी जागरा सारक्या लोककलांचो फुडार ती कला सादर करपी कलाकारांनीच थारावंक जाय. तेन्नाच तें सैमीक संवर्धन जातलें. पूण, हीय गजाल खरी की जेन्ना अशे तरेचे कला प्रकार सादर जाता तेन्ना कलेच्या विद्यार्थ्यांनी, आनी खंयचीय कला पळोवपी रसिकांनी मुद्दाम जावन त्या सुवातीक भेट दिवप म्हत्वाचें थारतलें. ह्यो कला फकत परंपरा उरिनासतना आयच्या काळांतल्या मनरिजवणेचो वांटो म्हणुनूय लोक पळयतले तेन्ना घडये ताका चड म्हत्व येतलें. तेन्ना ह्या कलांक दुय्यम सुवात दिवचे बदला तांचें इतिहासीक आनी समाजीक म्हत्व जाणप गरजेचें आनी तें पटोवन दिवपा खातीर समाजांतलो दर एक घटक वावरूंक शकता.
ज्या सुवातांनी हे लोककला प्रकार सादर जातात त्या गांवचे, देवळांचे जाळवणदार, तरणाटे हांणी ह्या कार्यांत पावलां उबारप म्हत्वाचें थारतलें. बाकीच्यो सगल्यो कार्यावळी जाल्यो काय मागीर पेरणी जागोर अशे तरेची कार्यावळ आंखचे परस लोककलेकय तितलेंच म्हत्व दिल्यार घडये लोककलाकारांकर उर्बा मेळटली.
आयज गोंयचे हेर लोकनाच प्रकार लोकप्रिय जावंक लागल्यात. तांचीं सादरीकरणां मांडा वेल्यान वेगवेगळ्या राष्ट्रीय, वेवसायीक उत्सवांनी पावल्यांत. पेरणी जागोर थंय पावतलो काय खबर ना पूण ताचें सादरीकरण जंय खंय जाता थंय तरी ते कलेक फावो तो मान मेळूं हीच इत्सा!

डॉ. तन्वी बांबोळकार
9511257964