शाणीची काणी : कोंकणी बाल-साहित्यांतलो नवो प्रयोग

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

‘शाणीची काणी’ हे डॉ. हनुमंत चोपडेकार हांचे बाल-कादंबरीचें प्रकाशन आयज 4 डिसेंबराक जाता. त्या पुस्तकाक ज्ञानपीठकार दामोदर मावजो हांणी बरयल्ली ही प्रस्तावना

पोरूं पावस खूब पडलो. आतां धर्तरी पिकाळ जाल्या. पिकां बरीं येवंक लागल्यांत. हीच गजाल कोंकणी बालसाहित्याच्या मळारूय घडूंक लागल्या. सर्जनाचो पावस खूब पडला. पुस्तकां उजवाडा येत आसात. संख्या वाडत आसा. पूण तितल्यान भागचें ना. भुरगेमनाची भूक व्हड आसता. आदल्या काळार घरांतलीं जाण्टेलीं सांज जाली की काणयांची पोटली उगडून भुरग्यांची काणयां-भूक भागयतालीं. हय. ते दीस आतां उरूंक नात. आयज तसल्यो आजयो उरूंक नात. त्यो वखदांच्यो सांगशी आनी काणयांच्यो पोटल्यो काळाच्या पोटांत गुप्प जाल्यात. तांची सुवात पुस्तकांनी घेतल्या. पूण पुस्तकां कुशीक उडोवन भुरगीं टिव्ही आनी मोबायल आपणायतना दिश्टी पडटात. भुरगे पिरायेर तीं वेसनां बरीं न्हय हें खबर आसुनूय तांचे पालकूय भुरग्यांची किरकीर नाका म्हूण टिव्ही मुखार बसोवन वा हातांत मोबायल दिवन आपणालीं कामां करपाक मेकळीं जातात. खरें म्हणल्यार भुरग्यांक कसल्याय कामांत गुंतून रावपाक आवडटा. आदलीं राशी वयलीं घरां वेगळीं जायत सावन भुरगीं एकोडी पडल्यांत. काणयो सांगपी कोण नात आनी आयकुपाक सांगातूय ना. खरें म्हणल्यार, आयची आवय ‘म्हाका काणयो सांगूंक येना’ म्हणूंक शकता. पूण शिक्षणाचो प्रसार जाल्ल्यान ती शिक्षीत आसा. ती पुस्तकां वाचून दाखोवंक येना म्हणूंक शकना. तिका वाचूंक तरेकवार पुस्तकां मेळटात. कथासरितसागर, उपनिषदां, रामायण, महाभारत, इसापनिती हांचे भायर लोकां-काणयांचे केदें व्हडलें भांडार तिच्या सामकार उबें आसा. भुरग्यां खातीर एक वर कुशीक काडूं येता. पूण तशें कोण करिना. वयल्यान ‘चलात भायर आनी खेळात पळोवंया’ असो धेंकणो घालतात. बरें, खेळूंक लागलीं जाल्यार ‘वग्गी खेळात, बोवाळ करूं नाकात’ हो दुसरो धेंगसो. आनी वयल्यान ‘कितें करूं, भुरगीं आयकनात’ अशें म्हणून दोश भुरग्यांच्या माथ्यार थापतात. एक प्रयत्न म्हूण भुरग्यांक काणी सांगून पळयात; भुरगीं कशीं मज घेवन आयकतलीं तें. हातींतलीं कांकणा पळोवपाक हारसो कित्याक जाय? डॉ. हनुमंत चोपडेकारालें हें नवें पुस्तक ‘शाणीची काणी’ घेयात आनी भुरग्यांक वाचून दाखयात. चार अवेस्वर वाचून दाखयतकच थांबात आनी पळयात. भुरगीं फाटीक लागतलीं ‘फुडें वाच, फुडें वाच’ करून. कारण ही शाणीची काणी तांकां आपलीच कशी दिसतली. आयकतां आयकतां तीं शाणी कडेन समरसून वतलीं आनी आपुणेंय शाणी भाशेन हुशार, सदगुणी आनी सैममोगी जावचें ह्या विचारान प्रेरीत जातलीं. ‘शाणीची काणी’ आसाच तशी मनभुलोवणी!

शाणी हो मयें लागसारच्या गांवांत जल्मल्लो एक अपुर्बायेचो भुरगो. जल्माक येतसावन मुळावें शिकप सोंपोवन हायस्कुलांत पावल दवरी मेरेनची ही ताची सुरबूस नवलकाणी. लेखकान ही शाणीची काणी एके वेगळे रितीन कुडक्याकुडक्यांनी सांगल्या. प्रत्येक खिस्त वेगळो विशय घेवन येता. ह्या कुडक्या कुडक्यांतल्यानच एका भुरग्याची पुराय भुरगीजीण दोळ्यां सामकार साकार जाता, हें हे बालनवलिकेचें खाशेलेंपण. जल्मगांवाची काणी वाचतनां चाळीस वर्सां फाटलो सैमाचे कुशींतलो उदका-पाणयान चकचयाळ आनी रुखापेडांनी कुचकुचीत भरिल्लो भावार्ती लोकांचो गांव दोळ्यां मुखार उबो जाता. उतरांतल्यान तर जाताच. चित्रांतल्यानूय जाता. मुदयेर थीक कशीं बशिल्ल्या ह्या चित्रांनी हे बालनवलकथेची सोबीतकाय अदीक वाडयल्या. वाचपी भुरगीं म्हणले बगर रावचीं नात – ‘शाणीची काणी खूब खूब शाणी’. एक खरें, आयचे घटकेक जे गतीन गांवांचें शारीकरण जाता तें पळयल्यार ह्यान फुडें हे असले गांव फकत चित्रांनी आनी कथा-काणयांनी दिश्टी पडटले. ताका लागून हे नवलिकेचें अदीक कवतूक करूंक जाय.

नवलिकेचे सुर्वेकच येता शाणीच्या जल्माची आनी नांवाची काणी. शाणी म्हणून नांव आसता? ना? पूण आसा तर खरें! इतलेंच न्हय, तर हे शाणीचे काणयेंत ताच्या नांवाचीय काणी आसा. उपरांत शाणीच्या बर्थडेची, बालवाडीची, लुबड्या उलोवपाची, इश्टांची, शाळेची, झाडां-राखणेची, वनभोजनाची, नाटकांतल्या पार्टाची, खोशेची तशी निर्शेवणेची, अशीं काणयां-पेणीं करीत शाणीच्या जैताची सपन-काणी वाचता म्हणसर पुस्तकाची अखेर जाता. इतली व्हड काणी इतले बेगीन सोंपली हाचो चुरको लावन शाणीची काणी सोंपता, हेंच नवलिकेचें जैत.

बालवाडेंत वचून भुरगीं शिकतात, व्हड जातात आनी तरणे पिरायेर जोडूंकय लागतात जाल्यार बालसाहित्याची गरज कित्याक, असो प्रस्न पालकांक पडूं येता. चड करून त्या पालकांक जांकां काणयो आयकून-वाचून व्हड जावपाची संद मेळ्ळी ना. खरें सांगचें म्हणल्यार; बालसाहित्याची गरज आसा. आनी एक दोन न्हय तर अनेक कारणां खातीर आसा. भुरग्यांच्या मनांत चिरंतन मुल्यां रुजवणा घालपाक, तांचे विचारशक्तेक आनी विवेकबुद्दीक चालना दिवपाक, तांच्यांत विज्ञाननिष्ठा वाडीक लागची म्हूण वाचनाची तांकां गोडी लागपाक. सध्याचो काळ स्पर्धात्मक जीण जगपाचो. दुसऱ्याचो दुस्वास करिनासतना सर्तींत आपूण अव्वल सुवातेर कशें रावप हें भुरगीं वाचनांतल्यान शिकतात. मुखावयलो मनीस कसो आसतलो… ताचें चित्र काडूं नज अशें आमीच खूब वेळा म्हणटात. भुरगीं चुकल्यार तांची कितें चूक? पूण मनीस वळखुपाची चूक तांचे कडसून जावची न्हय अशें दिसता आसत तर तांकां वाचन करूं दी. तीं विचारांनी प्रगल्भ जातलीं तेन्ना तांकां आपसूक तें गिन्यान मेळटलें. आयज चलीभुरग्यांक ‘गूड टच – बॅड टच’ शिकोवचें पडटा. वाचन आसल्यार तांकां तें शिकोवचें पडचें ना, आपसूक होलमतलें. 

वाचनांतल्यान वाचनसंस्कृती वाडीक लागता. काणी वाचतनां नवीं नवीं उतरां शिकपाक मेळटात. भाशेचो वापर अदीक बरो करपाचें गिन्यान मेळ्टा. सुयोग्य उतरांनी आभिव्यक्त कशें जावप तें समजता. तेन्ना शिकपी आनी शिकोवपी हांचे मदलें नातें एका वेगळ्या पांवड्यार जुळटा. सृजनात्मक रचना करपाची गोडी लागता. वाचन भुरग्यांक स्वतंत्र विचार करपाक प्रवृत्त करता. तेन्नाच आमकां फुडाराचे बरे नागरीक मेळूंक शकतात. – शाणी सारके.

एका काळार गांवांनी एकत्र कुटुंबां आसतालीं. संवसार राशीचेर करताले. भुरग्यांक आवय -बापाय इतलोच मोग काका- काकी कडल्यान गावतालो. भांवडां- बापोल भांवडांमदीं कोण फरक करिनासलो. चडशा घरांनी आजी-आजो आसतालीं. भुरग्यांक काणयो सांगपाचें काम आजी- आजोच करतालीं. तेन्नाच्यो काणयो कुंडेकुस्कुराच्यो, म्हातारेच्या पोराच्यो, राजा- राणयेच्यो आसताल्यो. ‘ते पदेर गेले, ते उंडे गेले’ हे ओंपारीवरी आतां ‘त्यो आजयो गेल्यो, त्यो काणयो गेल्यो’ अशें म्हणचें पडटा. 

म्हज्या भुरगेपणांत बालवाडी हो प्रकार नासलो. बद्द स वर्सांचेर शाळेंत. तोमेरेन भुरग्यांक सज्ञान करपा खातीर आमोरी जाली म्हणटकच घरांतलीं जाणटीं काणयो सांगतालीं. हातांत पाटी-पुस्तक यो सर आमकां काणयांची गोडी लागिल्ली आसताली आनी शाळेंत वतकच काणयांचीं पुस्तकां वाचूंक मेळटलीं हाची उमळशीक. काळ बदलला. बदलपाचोच. पूण विज्ञान-तंत्रगिन्यानान केल्ले उदरगतीक लागून बदलपाची गती सुमाराभायर वाडल्या. ह्या बदलपांत भुरगेंपण शेणना मूं असो हुसकोय दिसूंक लागला. पूण हुसक्याचें कारण ना. कारण काळा वांगडा आतां भुरग्यांची भूक भागोवपी पुस्तकां येवपाक लागल्यांत. अशेंच एक सुंदर पुस्तक म्हणल्यार ‘शाणीची काणी’. सगल्यांनी अवश्य वाचचें अशें.

म्हजें भुरगेंपण पुर्तुगेजांचे मुस्तींतलें. जाय तसलीं पुस्तकां वाचपा- बरोवपाचें मेकळेंपण नासलें. भुरग्यां- पुस्तकां धरून सगलीं पुस्तकां भायरसून येतालीं. पुर्तुगेज, मराठी आनी इंग्लेज. सेन्सॉर जावन लायब्ररींत पावतालीं. पुस्तकां वाचपा- बरोवपाचें मेकळेंपण नासलें. आपले भाशेंत वाचल्या- बरयल्यार लोक स्वतंत्र विचार करतले अशी भिरांत राज्यकर्त्यांक आसली. देखून तांणी 1684 वर्सा कोंकणी भास उलोवपा- बरोवपा- वाचपाचेर जी कायद्यान बंदी घाल्ली ती तांची राजवट सोंपसर चालूच उरिल्ली. जीं पुस्तकां भायल्यान गोंयां येतालीं तातूंत आमकां भुरग्यांक चड आवडटालें तें मराठींतलें भुरग्या- नेमाळें- ‘चांदोबा’. तें भारतांतल्या सुमार बारा भाशांतल्यान उजवाडा येतालें. नेमान येवन भुरग्यांची संस्कृतीक भूक भागोवपी हें नेमाळें दुर्दैवान मार्च 2013 उपरांत बंद पडलें. भुरग्यांचे कल्पनाशक्तेक चालना दिवपी आनी विचारशक्तेक गती दिवपी हें बालसाहित्याचें नेमाळें बंद पडिल्ल्यान भारतीय बालसाहित्याचें व्हड लुकसाण जालां. अशें आसलें तरी, हूसको वा खंत करपाची गरज ना. नवीं नेमाळीं, नव्यो प्रकाशन संस्था, नवे बरोवपी आनी नवे प्रयोग सातत्यान जायत आसात. तांतलोच एक म्हळ्यार हनुमंत चोपडेकारांचो हो प्रयोग- ‘शाणीची काणी’. पुस्तक स ते बारा वर्सां पिरायेच्या भुरग्यांच्या वाचपा खातीर आसलें तरी सरसकट भुरग्यां खातीर म्हणूं येता. सान भुरग्यांक आवयांनी वाचून दाखोवचें जाल्यार ल्हान व्हडांनी आपले भुरगेपणांतले उगडास जागोवपा खातीर वाचचें. हें पुस्तक भुरग्यांचें मनरिजवण तर करतलेंच; तांचे मदीं वाचनाची गोडीय लायतलें. मनीसपणाचीं तत्वां, जिणेचीं मुल्यां आनी विज्ञानाचें म्हत्व रुजोवपाचें काम हें पुस्तक निश्चीतपणान करतलें. तेचवरीं आपलो गांव, आपलीं मनशां आनी आपलो सैम हांचो मोग करपाक शिकयतलें. सरभोंवतणी नितळ आनी निवळ दवरप, मोनजातीक दया आनी मोग दिवप आनी उजू मार्गान चलप हे गूण हें पुस्तक वाचपी भुरगीं आपसूक आपणायतलीं. एका काळार धर्मीक संस्कार भुरगेमनाचेर बिंबवपा खातीर बालसाहित्य रचताले. आतां विज्ञानीक दिश्टीकोण आनी परस्परां विशीं मोग, करुणा आनी सदभावना हे गूण वाडचे म्हूण बरयतात. खोशेची गजाल म्हणल्यार गोंयांत राजहंस ही प्रकाशन संस्था बालसाहित्याच्या मळार भोव उमेदीन वावुरतना दिश्टी पडटा. ताच्या भायरूय नवीं- नवीं पुस्तकां येत आसात, ही भोव खोसदिणी गजाल. ‘शाणीची काणी’ भुरगीं तशीं जाणटीं आवडीन वाचतलीं अशी आस्त बाळगून एक सोबीत पुस्तक भुरग्यांचे होंटयेंत घाल्ले खातीर डॉ. हनुमंत चोपडेकारांक मनाकाळजा थावन परबीं.