कोंकणी म्हणी आनी वाक्प्रचांरातलो दुडू
INDIAN WOMEN COUNTING INDIAN CURRENCY
भांगरभूंय | प्रतिनिधी
दुडवांक म्हळ्यार पयशांक समाजांत खूब म्हत्व आशिल्ल्यान हो दुडू म्हणींनी आनी वाक्प्रचारांनी आयलो म्हण नवल ना.
कणी म्हणी आनी वाक्प्रचांरातलो दुडू वा पयशे सतराव्या शेंकड्यांत गोंयांत जें सामकें ल्हान नाणें चलतालें ताका दुडू (Duru) अशें म्हणटाले. दुडू हें मूळ कानडी उतर. द्रव्य, पयसो – आडको, धन ह्या अर्थान तें उतर वापरपाक लागले. शंभर दुडूचें एक तांग आनी 10 तांगांचो एक रुपया आसतालो. कासू आनी रुको हीं पैशांक आनीक कोंकणी उतरां. Bassaruco (बाझारुको) ह्या पुर्तुगेज उतरावेल्यान तो आयला. बाझारुको बाजारांत उपेगाक पडटा तो रुको.
आदल्या काळांत गोंयांत भांगर, रुपें आनी तांबे ह्या तीन धातूंची नाणी चलतालीं. म्हणींनी आयिल्ल्या नाण्यांची वळख अशी:
असुर्पी- (शेराफ़ी), रुपया, तांग, पय आदी. 16 तांगाचो एक रुपया जालो तेन्ना तांगाक आणो म्हणपाक लागले.
दुडवांक म्हळ्यार पयशांक समाजांत खूब म्हत्व आशिल्ल्यान हो दुडू म्हणींनी आनी वाक्प्रचारांनी आयलो म्हण नवल ना. ह्या दुडवान वा पयशान कोंकणी म्हणी आनी वाक्प्रचारांत बरीच व्हडली सुवात जोडल्या.
दुडवांचेर वा पयशांचेर आदारिल्ल्यो कांय म्हणी अशो:
-पयशाचो सोरो, देड तांगा मस्ती ( रुपयाची मस्ती): वयर सांगलां तशें तांग म्हळ्यार एक पोन्ने नाणें. एक तांग म्हळ्यार स पैशे वा एक आणो. इल्लोसो सोरो पिवन आनी त्या नाड्यार चड मस्ती करता तेन्ना ही ओपार मारतात. पियेतल्याक दिसता आपली ही मस्ती सोऱ्याच्या नांवार खपतली. ताचें नाटक उक्तें जाता तेन्ना ही ओपार मारतात. इल्लीशी गिरेस्तकाय आयली जाल्यार त्या नेटार व्हड झेत दाखोवप आनी मस्ती करप असोय एक अर्थ.
-पयशा हाडलें घावन, जेवतले जाले बावन, घावन म्हळ्यार पातळ पोळो. सामके थोडे भितर चड लोकांची वेवस्था जावंक पावना हें सांगपाक ही म्हण वापरतात.
- पांचा असुर्प्यांचो घोवलो, कितलोसो गे मांय तगतलो? असुर्पी-पंद्रावो शेंकडो ते 19 व्या शेंकड्या मेरेन गोंयांत तशेंच पुर्वेकडल्या बंदरांनी घोळटेंत आशिल्लें एक रुप्याचें नाणें. मूळ अरबी अशरफ़ी वेल्यान शेराफ़ीं हें पुर्तुगेज उतर आनी असुर्पी हें कोंकणी उतर आयलें. आदीं दोत असुर्प्यांनी दिताले. पांचा असुर्प्यांचो म्हळ्यार जर्जर असो म्हातारो जावन फ़ोंडादेगेर पाविल्लो मनीस. इल्लीशी दोत घेवन काजार जाल्लो म्हातारो रोखडोच वतलो असो ह्या म्हणीचो अर्थ.
-पयनीं जोडचें आनी रुपयांनी खर्चुचें- पय म्हळ्यार पानदुडू. तेन्ना रुपयाक 192 पयो आसताल्यो. आमदानी उणी आनी खर्च चड करप्याक ही ओपार मारतात.
- दाम करता काम: पयशे आसल्यार सगल्यो गजली सहज साध्य जातात ह्या अर्थाची ही म्हण.
- दमडी सोदूंक दुगाणी तेल वे? दमडी म्हळ्यार पोन्न्या पैशाचो चवथो वांटो. दुगाणी म्हळ्यार दोन दमड्यो. फ़ायद्या परस नुकसान चड जाता तेन्ना ही ओपार मारतात. ‘दमडी मालाक दुगाणी दलाली’ ही ह्या अर्थाची दुसरी एक म्हण.
- दमडेचें हाडलें नुस्तें, सगळ्या घराक उश्टें, खरें म्हळ्यार हें हुमाणे म्हणूनय मेळटा. हाची जाप- उस.
- एका तांगा कोंबी, तीन तांगा मसालो, मुखेल कामापरस हेर कामांक जाय ताचे परस चड खर्च करता तेन्ना ही ओपार मारतात. ‘चार आण्याची कोंबडी बारा आण्याचो मसालो’, हिवूय ह्याच अर्थाची दुसरी एक म्हण.
- आंवाळो विकून आयिल्ले दुडू खोरजू खायनात, आंवाळे कोडू आसतात म्हणून ते पिकून आयिल्ले दुडू कोडू जायनात. कसलेंय काम प्रामाणिकपणान पयशे मेळोवन दिता तें वायट म्हणूंक जायना.
- बांगडे घेतलो अर्द तांगाचे आनी शेंवटो उडय म्हणटालो तांगाचो. वांट्यानी नुस्तें घेता तेन्ना वयर उडय म्हणपाची चाल आसा. घेवपी हक्कान मागता. पूण नुस्तें घेता थोड्या पयशांचें आनी फ़ुकट मागता चड आनी बऱ्यांतलें नुस्तें तेन्ना ही ओपार मारतात.
- दुडवांविणें संवसार न्हय, लजेविणें मनीस न्हय, दुडू आमकां व्हडले गरजेचो. दुडू नासता ताका कोण लेखीना हें सांगपी ही म्हण.
- दुडू आसतल्याचो संवसार, ना तो कोनश्यार, दुडू आसात तो सगळें करता. दुडू मनशाचो गुलाम न्हय. मनीस दुडवांचो गुलाम . दुडू आसात ताणीं मौजा मारची, ना ताणे ओगी बसचें हें सांगपी ही ओपार.
- दुडवांचो साक आनी मरणाचो उगडास सदांच आसचो पदराक, सदांच आमचे दोळ्यांमुखार आमचे पैशे आनी मरणय आसूंक जाय हें सांगपी ही म्हण.
- दुडू आसत ताका सगट सवाय, ना ताका सगट म्हारग, दुडू आसल्यार सगळें घेवं येता, ना ताणे ओगी बसप हें सांगपी ही म्हण.
- दुडवांक वसो ना, सुग्रात्याक(हिमटो) दोळे ना, हिमटो आनी चामटो दोळे धांपून पयशे कमयता हें सांगपी ही म्हण.
- दुडू दिवन, चाबण्या सुण्याक विकतें घेवप, गरज नासतना आपणाचेर वायट हाडप. विकतें श्राध्द.
- दुडू दिवन सोरो पियेवंक कसलें भें (कोण आडायता), आपले पयशे खर्चून फ़ावो तितलो सोरो पियेवंक कसलीच हरकत ना हें सांगपी ही म्हण. रोखीन (चोख) वेव्हार करप.
- दुडू गांठीक, बायल कुशीक, दुडू आनी बायल जण एकल्याचे कुशीक आसूंक जाय हें सांगपी ही म्हण.
- दुडवा मोल उसणे घेतिल्ल्याक गोतु (दुडवाचें मोल उश्णे मागता तो जाणा), दुडू उश्णे व्हेले म्हणटकच ते परते दिवंक बरें कठीण त्या पासत रिणकाराक ताचें मोल खबर आसता ही शिटकावणी दिवपी ही ओपार.
- दुडू आसा थंय देंवचार आसा, दुडू आसा थंय केस्तांव आसा, दुडवाक लागून सगळीं झगडीं-केस्तांवां जातात. म्हणजे देंवचार लागीं आसता. ‘दुडवा दुडवा खंय वता? चांग (बरें) आशिल्ल्याक वायट करूंक वता’ ही ह्याच अर्थाची कर्नाटक वाठारांतली कोंकणी म्हण.
- दुडू ना ताणे तारीर पयलें बसूंक जाय, दुडू आसात ताका व्हडेकार केन्नाय भितर घेता, दुडू ना ताणें तारीर सगळ्यांत पयलीं बसपाक जाय. नाजाल्यार ताका भायर दवरतले. गरिब मनशान पयलींच कामाक लागपाक जाय हें सांगपी ही म्हण.
- दुडू आसा तेन्ना केळीं सवाय, ना तेन्ना म्हारग, एक खंय भटमाम सदचे वरी भटपण सांगपाक आपल्या घरांतल्यान भायर सल्लो. ताचे वांगडा ताचो धा-बारा वर्सांचो सान पूत आसलो. त्या दिसा गांवचो सप्तकी बाजार भरिल्लो. वाटेर तांकां केळीं दिश्टी पडलीं. भटमामाच्या पुताक केळीं खावपाची रुच आयली. ताणें बापायक म्हणलें “बाप्पा, म्हाका केळीं घेवन दी रे “. भटान केळीं विकप्याक विचारलें, “कशीं रे केळीं?. “आण्याक चार” ताणें जाप दिली. “आब्बा, इतलीं म्हारग! नाका आसूं तीं “. अशें म्हणून भटमाम मुखार गेलो. पुताचें तोंड येदेशें जालें.
उपरांत भटमामान गांवांतल्या जायत्या घरांनी भटपणां केलीं. दक्षिणा बी घेतली आनी बापूय आनी पूत घरचे वाटेक लागले. परतून वाटेर तो बाजार लागलो. पूण आतां म्हळ्यार तो बाजार उलगल्लो. तांकां तो आदलो केळीं विकपी दिश्टी पडलो. आनीक खंयच केंळीं नासलीं. सगळीं खपिल्लीं. आदले वरीच भटमामाच्या पुताक केळीं खावपाची रुच आयली. ताणें बापायक म्हणलें ” बाप्पा, केळीं घे रे”. भटमाम केळीं विकप्या म्हऱ्यांत गेलो आनी विचाल्लें: “कशीं रे केळीं?”. “चार आण्याक एक” ताणें जबाब दिलो. “दी चार!”. कसलेंच वांटपण केले बगर भटमामान मार नेटान केळीं घेतलीं आनी ताका एक रुपया दिलो. दोन केळीं भुरग्याच्या हातांत दिलीं आनी दोन आपल्या बोटव्यांत घालीं आनी दोगय घरचे वाटेक लागले.
पुताक अजाप दिसलें. ताणें बापायक विचाल्लें “बाप्पा, हेदोळ तो केळें विकपी एका आण्याक चार केळीं म्हण्टालो. पूण तुंवें तीं म्हारग म्हण घेतलीं नात. आनी आतां ताणें चार आण्याक एक केळें म्हणलें आनी तुंवें तीं घेतलीं. हें अशें कशें रे?”
बापायन पुताक समजायत सांगलें. “हेदोळ म्हजेकडेन पैशे नासले. देखून तीं आण्याक चार केळीं म्हाका म्हारग दिसलीं. मागीर भटपण करतगीर म्हजेकडेन पैशे जमले. देखून चार आण्याक एक केळें सवाय दिसलें.” मागीर, कांय वेळ थांबून भटमामान मुखार म्हळें, “आयक, पुता! दुडू आसल्यार केळीं सवाय!” आमचेंय अशेंच जाता. जेन्ना आमच्या बोल्सांत पैशे खुळखुळटात तेन्ना ते मोडपाक व्हडलेंशे दिसनां पूण जेन्ना बोल्सांत पैशे नासतात तेन्ना मात आमकां सगळें म्हारग दिसता.
-दुडू आशिल्ल्याक सोयरे चड, जाचे लागीं पयशे आसतात ताचे म्हऱ्यांत रोखडींच सोयरीं ओडटात.
-दुडू आसल्यारी गुडो हालवयेद ( गुडो- दोंगर), पयशे आसल्यार दोंगोर लेगीत हालोवंक येता. हाचो अर्थ कठीण कामा पयशाचे नेटार रोखडींच जातात.
-दुडू आसल्यारी भ़ंय, गेल्यारी बेजार, पयशे आसल्यार कोणय चोरत हाचो भंय आनी नासल्यार कसलेंच काम जायना हाचो भंय. दोट्टी हुस्को.
-दुडू करता सगलें काम, लोक करता म्हाका सलाम, पयशे आसल्यार सगळीं कामां जातात आनी लोकय मान दितात. हें सांगपी ही म्हण.
-दुडू दवरी बांदून घालनू, तो वता सुटून घेवनू, पयशांक कितलोय घट्ट बांदून दवर, तो सुटून पळटाच.
-दुडू सगले वटेन व्हरता, स्वर्गा वाट मात चुकता, पयशे आमकां सगळ्या वाटेन व्हरता पूण सर्गाची वाट मात चुकता. हाचो अर्थ पयशांचो बरो वा योग्य उपेग जायना ह्या अर्थान ही म्हण आयल्या.
-दुडवा तुजे बोलणे मोटे, दुडू नाशिल्ल्याचें जिणे खोटें, दुडू नाशिल्ल्याक समजांत मान ना हें सांगपी ही म्हण
-दुडवाक फ़ातोर सुध्दां तोंड ‘आं’ करता, दुडवाक करटें लेगीत तोंड उगडटा, दुडू दाखयल्यार मडें सुध्दां ‘आं’ करता, पयशे हे सगळ्यांक प्रिय हें सांगपी ह्यो सगळ्यो म्हणी.
-दुडवांचे आशेक गोड विकून गोणी ल्हेंवता, पयशांचे आशेन गोड विकून साक ल्हेंवता. आपल्या पयशांचो उपेग घेना आशिल्लो मनीस.
-दुडवा आशेन कोणे खंय लेण गिळिल्लें, पयशांचे आशेन मनीस खंयच्याय थरार वचूंक शकता हें सांगपी ही म्हण.
दुडवांचेर वा पयशांचेर साबार वाक्प्रचार आसात:
-दुडू वखदाक पडप: वायट मार्गान जमयिल्ल्या पयशापासून सूख मेळना.
-पानदुडू नासप: पयशे नासप.
-विख खावपाक पयशे नासप: खाकनवाळ जावप.
-पयशे खावप: लांच घेवप.
- पयशे काडप: रीण काडप.
-पयशे उडोवप: उधळपट्टी करप, पयशे कशाय कशे खर्च करप.
-पयशे उभे करप: वस्तू विकून पयशे करप.
हे आसले कोंकणी म्हणी आनी वाक्प्रचारांतले दुडू वा पयशे.
सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
