भांगरभूंय | प्रतिनिधी
स्त्रीशक्तीच्यो णव राती
णव रंगाच्यो णव राती
णवूय रातींची नवी नवलाई
मखरांत बसोवन देवांक धोलोवपाची…
र्वपित्री अमास जाले उपरांत, आश्वीन म्हयनो सुरू जाता. पयले दिसा प्रतिपदेक देवळांनी जावं कांय घरांनी घटस्थापना करतात. घट म्हटल्यार कळस. उदकांत भरिल्ल्या कऱ्यांत गंध फूल अक्षता, खावंच्या पानांचो विडो, पंच धातूचें नाणें घालतात, हळद पिंजर कऱ्यार एक पडगो दवरतात पडग्यांत तांदळांचेर देवीची मुर्ती (दुर्गा वा लक्ष्मीची ) दवरतात वा कऱ्यांत नाल्ल दवरून, नाल्लाक बाजारांत मेळपी देवीचो मुखवटो लायतात. कांय जणां देवीची तस्बीर दवरतात. घटाच्या भोंवतणी माती घालून कड्डण रुजोवंक घालतात. देवळांनी गाभाऱ्यांत देवाच्या उजव्या हाताक घटस्थापन करतात आनी थंयच रोयणीची माती वा हुस्केची माती घालून वेदी तयार करून भात, गंव, मूग, चणें, नाचणें, मको, जोंधळो धरून नव कड्डणां रुजोवंक घालतात. नववी रात येता म्हणसर हीं सगळीं कड्डणां रुजोवन येतात. जें कड्डण बरें घसघशीत किल्लोवन येता त्या कड्डणांचें पीक ह्या वर्सां बरें येतलें हो संकेत आसता. निमणें मखर जाले उपरांत वा कांय देवळांनी दसऱ्या दिसा हो रुजोवन येयल्लें कड्डण लोकांक वाटतात. यश, उदरगतीचें प्रतीक आनी देवाचो आशिर्वाद म्हण लोक मानतात. दर एका देवळांत घटांची थापणूक जाता. नवूय राती ह्या घटाचेर घालपी माळ बदलतात. कांय देवळांनी रातीच्या आंकडेवारी प्रमाणे माळींचो आंकडो वाडटा. पयले रातीक एक, दुसरे रातीक दोन अशे तरेन. पात वा दसणी फुलां, तुळशीची माळ आवर्जून वापरतात. हरशीं नवूच राती आसतात अंदूं मात जायत्या वर्सांनी धा राती आयल्यात. येताना देवीचें वाहन हती आनी वतना देवीचें वाहन मनीस. हत्ती देवीचें वाहन हें भरभराटीचें चिन्ह म्हण कळटा.
नवरातीं भारतांत सगळ्याक तरेकवार पद्दतीन मनयतात. गुजरातांत दांडिया, गरबा, बंगालांत व्हड व्हड माटोव घालून दुर्गा पुजा करतात. गोंयांत नवरात्रां आगळे वेगळे तरेन मनयतात. हें आगळे वेगळेंपण म्हणल्यार मखरोत्सव-मखरांचो उत्सव. दर एक गोंयकार ह्या मखरोत्सवाचो आतुरतायेन वाट पळयतात.
मखरोत्सव म्हणजें किदें- मखरोत्सव म्हटल्यार मखरांचो उत्सव. मखर म्हटल्या ल्हान लांकडाची देवळाच्या गाभाऱ्याची प्रतिकृती, एक ल्हान देवूळ म्हटल्यार जाता मात ह्या ल्हान देवळांत देविची म्हुर्त ल्हान करून बसय. पळेवपाक सुंदर देवारो मात एक पारंपारीक झोपाळो म्हणचेंच मखर. हें मखर लांकडाचें, कांय कडेन मानीच्या कोंड्यांचे आसता. देवळाच्या गाभाऱ्याच्या फुडल्या भागांत हें मखर लावपाची येवजण सगळ्या मखरां जावपी देवळांनी केल्ली आसता. घटमूट अशा लोखणाच्या साखळ्यांक हें मखर लोंबकाळायतात. मखराच्या फाटल्या वटेन तें हालोवपाक सोयस्कर जावपाक ताका दोन हातान घट धरपाक खुंटवाळे केल्ले आसता. जाका धरून मखर हालयतात. नवरातीच्या नवूय रातींक हो उत्सव गोंयच्या विंगड विंगड वाठारांनी आसलेल्या देव देवींच्या देवळांनी जाता. कला, भक्ती आनी संस्कृतिचो त्रिवेणी संगम म्हटल्यार मखरोत्सव. देवळांनी केल्ल्या ह्या मखरांचें सुशोभिकरण दोळे दिपकावपी आसता. कांय देवळांनी जावपी मखरोत्सव तर गोंयभऱ फामाद आसा आनी चवथ जावन लोक ह्या देवळांनी येवन मखरा पळेवपाक आतुरतायेन नवरातींची वाट पळयतात. देवीचीं मखरां इतलीं सोबितकायेन न्हेसयल्लीं आसातात. लोक बारिकसाणेन ह्या मखरांची तोखणाय करतात आनी नियाळतात. अंत्रूजींत जावपी मखरोत्सवाक हेर गांवांपरस चड लोक पळोवपाक वयतात. कांय देवळांनी तर गोंयांभायलो लोकूय येतात.
पुर्तुगेज राजवटी वेळार बाटाबाटीच्या काळार पुर्तुगेज गोंयांतल्या हिंदूचीं देवळां मोडून थंय इगर्जो बांदताले आनी हिंदू लोकांक चेंपण हाडून क्रिस्तांवपण आपणावपाक लायताले. साश्ट, तिसवाडी, बार्देस म्हालांतलीं कितलिंशींच देवळां पुर्तुगेजांनी मोडून उडयलीं. देवळां मोडून उडोवच्या पयलीं लोकांनी आपआपल्या गांवांनी आसलेल्या देव देवीं व्हडा शिताफीन रातच्या काळोखान दिवचल माशेल वटेन न्हंयो पार करून माशेलांत, म्हाड्डोळा, मंगेशी आनी फोंड्यां पावयल्यो. आपल्या देवांक वाटायले आनी सुरक्षीत जाग्यार हाडून सांबाळ्ळे आनी पुर्तुगेजांनी केल्ल्या अन्यायाचेर एके वटेन विजय मेळयलो. ह्या जैताचो उत्सव मखरोत्सावच्या निमतान लोक मनयतात म्हण कळतात. मखरोत्सवाक सुमार तिनशें वर्सांचो इतिहास आसा म्हण कळटा.
नवरातीच्या नवूय रातींक हो मखरोत्सव रातीक सुरू जाता. कांय देवळांनी आठांक सुरू जाता तर कांय देवळांनी नव जाल्या उपरांत जाता. देवळाचो पुजारी धर्मीक रिती करतात, पुजा करतात आनी मखर हालयतात. हेर भारताच्या भागांनी जंय लोक गरबा, दांडिया आनी तांचे हेर पारंपारीक नाच करपाक गुल्ल आसतात तेवेळार गोंयकार आपल्या कुळदेवीक मखऱांत बसोवन धोलयतना दिश्टी पडतात. गांवचो कलाकार येवन आपल्या आंगांत आसलेली कला वापरून मखर सजयता, फुलांनी कांय कडेन आलायतीं फुलां कांय कडेन पारंपारीक फुलां देशी शेवतीं, आबोलीं, जायो. कांय कडेन लोका रंगीत कागदां वापरून कलाकुसरीन मखर नेटयतात. मखर धोलयताना पारंपारीक वाद्यां देवळांत वाजयातात. पारंपारीक वाद्यां वाजोवपी वादक गांवचे आसता वा कांय वेळाक लागसारच्या गांवांतल्यान तांकां आपोवणें आसता. वेळच्या वेळा वा निमण्या राती कडेन ह्या वाजोवप्यांचो मान पान देवळाचे वांगडी करतात. पारंपारीक रितीन गणपतीच्यो हेरा देवांच्यो आरती तशेंच त्या त्या देविच्यो आरती धोल, घुमट, कासाळें, शमेळ, पखवाज, तबला वाजोवन जाता.
आरत्यांचे शब्द, वाद्यांचो ताल धरून देवी मखरांत बसून धोलता. ह्या सगळ्या संगिताक जोड आसता देवळांतल्या मंत्रमुग्ध करपी घांटी. कांय देवळांनी तर फकत देवळाच्यो घांटी आनी पुजाऱ्याच्या हातांतली घांटलेच्या नादार आनी धोलाचेर मखरांचे धोलोवप जाता. नवरातिंनी दर रातीक देवळांनी जावपी हो नजारो विलोभनीय आनी अविस्मरणीय आसता. मखर धोलोवपी देवस्तान मंडळाचे वांगडी आसतात, वा केन्ना केना गांवचे जापसालदारके मनीस वा केन्ना देवळाचे पुजारी आसातात. मखर हालोवप ही एक व्हड जबाबदारी आनी कुशळकायेचें काम. धोलयताना जी सक्त वापरपाची आसता ती एकाच तांकीची आसची पडता. गाबाऱ्याच्या फुडल्यान देव वा देवीच्या हें मखर हुमकाळयल्लें आसता. मखाराच्या तिनूय वटेन लोक बसलेले आसता आनी ह्या लोकांच्या मदीं वाजोवपीय आसतात. मखर धोलायताना ताची गती एकूच दवरून सांबाळून मखर फुडें व्हरून फांटी हाडचें पडटा. मखराच्या फुडले वटेन रावून पुजारी जोडवीं पेटोवन देव वा देवीक ओवाळतात. पुजारी जंय जोडवें पेटवोन उबो रावल्लो आसता ते मेरेनूच मखर पावपाचोताळ मेळ जुस्त मेळपाक जाय. मखर हालोवप्याची फिशालकाय तितकीच स्फुर्ती दायक आसता. दर एके दिशेन मखर पांच फावटी फाटीं फुडें जाता. दर एके दिशेन मखर धोलताना मखराची आरत जोडव्यान जाता. मखर धोलता तशें पुजारीय आपली दिशा बदलता कांय देवळांनी एकूच कडे उबो रावून पुजारी आरत दाखयता. गांवच्या जायत्या घरांतल्यांत हीं जोडवीं आदीं फुडेंच देवळांत पावतात आनी कांय कडेन देवळाचे कारभारी जोडव्यांचें आयोजन करतात. एका फाटोफाट खंड पडनासताना एकेक जोडवें पेटोवन पुजाऱ्या कडेन दिता. ह्या वेळार मखरांत बसून धोलतेले देव देवीचें तेजोमय रूप पळेवन मन तृप्त जावन एका प्रकाची थाकाय मनाक मेळता.
मखर धोलोवपाक सुरवात जांवचे पयलीं देवळांत किर्तनां आसता. देवळांतलीं किर्तनां, धार्मीक विधी सोंपल्या उपरांत, कांय कडेन देवाची पालखेंत मिरवणूक काडतात. पालखी देवळाकूच पांच वा एक भोंवताडो मारून येता. मागरी कांय धर्मीक विधी जाल्या उपरांत देवीक मखरांत बसयतात. हिंदू संस्कृती दर दिसाच्या गिऱ्यांक धरून एक रंग थारायल्लो आसा. ह्या रंगाक धरून नवरातींक लोक त्या त्या रंगाचे कपडे घालतात. ह्या रंगाच्या नव वार कापडांनी देविकूय सजयतात. मखरांत धोलता धोलता देवत्य आरती चो आस्वाद घेता. कांय कडेन देव देवींक भक्त गण दर दिसा एक नवें वाहन करतात. मखराच्या वेळार त्या वाहनार बसोवन मखर धोलायता. गरूड, वाघ, मोर, लांडोर ह्या सारकिलें वाहना भक्तगण करतात. खुबशा देवळांनी सांजेर सातांक मखरोत्सवाक सुरवात जाता. धार्मीक सोपस्कार जाले म्हणतच प्रसाद वाटून सोंपता. मखर धोलोवपाचें काम देवळांतले पुजारी करतात वा आनी कोणाकूय जबाबदारी दिल्ली आसता. कांय देवळांनी मखरांत विराजमान जाल्ले देविची आरती देवळाचे सभासद मंडळाचे कार्यकारी करातात ना जाल्यार गांवच्या कांय घराब्यांक आदीं फुडेंच वाटून दिल्ली आसात वा पिड्यान पिड्यो तींच घरां ह्या धार्मीक विधी करतात. दर गांवची चाली रीती आनी धार्मीक परंपरा वेगळ्यो आसता. कांय देवळांतल्या मखरोत्सवांक खूब वर्सांचो इतिहास आसा. कांय देवळांनी मखरोत्सव हालिंसाराक सुरू केला.
माशेलांत देवकी कृष्ण, दिवचल शांतादुर्गा, वेर्णेची म्हाळसा नारायणी, माड्डोळची म्हाळसा नारायणी, मंगेशीचो श्री मंगेश, नागेशी श्री नागेश, वरगांव, चामुंडादेवी, शांतादुर्गा कुंभार्जुवेकरीम, मडकय नवदुर्गा, बोरी नवदुर्गा,
शिरोडा कामाक्षी, रामनाथिचे रामनाथ, शिरगांव लइराई, भगवती हळदोणकरीण, कवळेंची शांतादुर्गा, बांदोडा शांतादुर्गा, अशीं कितलिंश्याच देवळांनी मखरोत्सव जाता.
प्रिता परब
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
