गीद : पर्यावरणाचे राखणदार, पूण….
भांगरभूंय | प्रतिनिधी
शेनवार 6 सप्टेंबराक आंतरराष्ट्रीय गीद जागृताय दीस पाळ्ळो. ते निमतान….
भारताचो इतिहास आनी ताचें सैमा लागीं आशिल्ले नातें हें खूब आदलें. आमकां खबर आसा की पुराणांत जशे वानरांचें महत्व आसा तशेंच बाकीच्या पशू पक्षांचें महत्व आसा. रामायणांत जटायू म्हणून जो पक्षी आशिल्लो तो कोण अशें जर विचारलें जाल्यार खूबशे लोक तो गरुड म्हणल्यार ‘ईगल’ म्हणून सांगतले. पूण तो गिधाड वा वल्चर जातीचो पक्षी जावन आसा. तांकां गीद अशेंय बी म्हणटात.
गीद हो भक्षक जीव आनी ताच्यो 9 प्रजाती भारतांत मेळटात. गीद हे दोंगराच्या भागांत मेळपी खूब विशाल असो पक्षी. ह्या सुकण्याची नदर खूब तिक्ष्ण आनी ताचे चोचींत खूब शक्त आसता, जी तांकां शिकार करपाक फायदेशीर थारता. गिदांक अविश्वसनीय अशी तिक्ष्ण नदर आसता, ताका लागून तांकां उंचाये वयल्यान सांगाडो पळोवंक मेळटा. गिदांचें एक खाशेलपण म्हणल्यार हे पक्षी बाकीच्या जनावरांच्या मड्याचे मांस खावन आपलें पोट भरतात. ह्या शिकार करपाच्या पद्दतीक Scavenging अशें म्हणटात. चोंचीचो वापर हो मांस कुरतडपाक जाता, मान ही पिसां नाशिल्ली आणि कांय प्रमाणांत सकयल आसता, अशें आसपाचें कारण म्हणल्यार मांसाचे कुडके पक्ष्याच्या पिसांनी जमून रावनात आनी ताची पांखां निवळ उरतात. आतां आमी भारतांत मेळपी 9 गीद प्रजातींची म्हायती घेवया.
- धवे फाटीचे गिद (oriental – white backed vulture ) : हे प्रजातीचीं गिदां भारतांतल्यान 95% ना जाल्यांत जमा आसा. ही प्रजाती चड करून मळार आनी उण्या प्रमाणांत दोंगराळ वाठारांनी दिसून येतात, जंय ताचो वावर हलके रानवटी, गांव, शारां आनी उक्त्या वाठारांनी जाता. तो कुशिल्लीं आनी ताजीं दोनूय प्रकारची मडीं खाता. उंच झाडांतल्या वसणुकांनी प्रजनन करता, हिमाचल प्रदेशातल्या पायन रानांनी तशेंच मळ्यां पुरती ही प्रजाती मर्यादीत आसा. मनशाच्या सुवाती लागसार दिसून येता.
- लांब चोचीचो गीद (Slender billed Vulture) : ही गीद प्रजाती हरियाणा, हिमाचल प्रदेश तशेंच पश्चिम बंगाल प्रदेशांत मेळटा. तो सुक्या उक्त्या देशांत आनी रानांच्या वाठारांनी चड करून मनीस वस्ती पसून पयस रावता. तशेच दक्षीण पूर्व आशियाच्या कांय भागांत तो सादारणपणान सकयल्या वाठारांनी मेळटलो. हो चड करून कुशिल्ल्या जनावरांचेंच मांस खाता. ह्या पक्षाचे घोटेर व्हडल्या झाडांचेर दिसतात.
- तांबडे तकलेचे गीद (Red headed vulture) : हे गीद सादारणपणान Deciduous जंगलांनी मेळटात. हे गीद उंच झाडांचेर आसतात.
- इजिप्तांतले गिद (Egyptian Vulture) : ही प्रजाती लीजांचेर वा फातरांचेर आशिल्ल्या लेण्यांत घोंस घालतात. तशेंच खडप आनी फातरांचे उगम, पूण केन्ना केन्नाय व्हड झाडांनीय बी रावतना दिसतात.
- दाढी आशिल्लो गीद (Bearded vulture) : नावा प्रमाण हे गीद दाढी आशिल्ल्या भशेन पांखां आशिल्ली मान आसता. भारतात ही प्रजाती चडशी हिमालयांतूच सांपडटा. हांचे घोस खडपांचेर दिसतात आनी अशे दिसून आयलां की ही प्रजाती घोस करतना जाय त्या प्राण्यांची कात तशेंच लोकर जमोवन घोंटेर बांदतात.
- भारतीय ग्रिफन गीद: नावा प्रमाण भारतात मेळपी ही प्रजाती मूळ भारतांतली आनी बाकी गीद प्रजाती भशेन उंच झाडांचेर आनी डोंगराळ प्रदेशांत मेळटा.
- सिनेरियस जातीचे गीद : सिनेरियस गीद हो दोंगराळ्या आनी रानांच्या वाठारांनी रावपी व्हड सुकणें. मध्य आशियांत आनी उत्तर भारतांत शिंयाळ्यांत प्रजनन करता आनी मुखेलपणान व्हड सस्तन प्राण्यांचे सांगडे खाता.
- यूरेशिअन गीद : हे गीद मूळचे जाऊन आसा युरोप, आफ्रिका, आनी आशिया खंडातले. हे भारतांत शिंयां दिसांनी हिमालयांतल्या दोंगरांनी तशेंच खास करून वायव्य भारत, हिमाचल प्रदेश, उत्तराखंड आनी थार वाळवंटाच्या कांय वाठारांनी गिमाच्या दिसांनी भोंवपी म्हणून दिसता.
- हिमालयन गीद : ही प्रजाती बाकी प्रजातींप्रमाण हिमालय आनी लागसारच्या दोंगर माळयेच्या उंचायेवयल्या जिविताक अनुकूल जाल्ली आसा. हिमालय तशेंच तिबेट प्रदेशांत मेळपी हे गीद भारतांत मेळपी सगळ्यांत व्हडलें गीद जावन आसा.
ह्या प्रजातीक धोको पावोवपी कांय महत्वाच्यो गजाली म्हणल्यार:
1.पशुधनाक वखद म्हणून वापरिल्ल्या Diclofenac विखारी पदार्थ. हे वखद म्हणून गोरवांक दितात आणि गोरवांचे मांस खाल्ल्या कारणान ते पक्षाच्या पोटं वचून विख जाता
- मानवनिर्मित कार्यावळींक लागून सैमीक रावपाची सुवात ना जावप. जायत्या प्रदेशांत गीद ना जातात, हेजें कारण म्हणल्यार मनशांची लोकसंख्या वाडून जाल्लो विकास.
- अन्न उणाव आनी दूषित अन्न.
- वीज लायनींवरवीं विद्युत् चालना.
ह्या प्रजातीचे संरक्षण करपाक आमी जबाबदारी घेवंक जाय. ह्यो 9 प्रजाती रानजीव संरक्षण कायद्या खाला संरक्षित आसात. भारतांतल्या बऱ्याचशा प्रदेशांत गीद संरक्षणा खातीर जायते उपक्रम राबायतात. उत्तरेंतल्या पिंजोर, तशेच गुवाहाटी आनी दक्षिणेंत हैद्राबाद सारख्या जाग्यांचेर गीद बचाव केंद्र सुरु केल्लीं आसात. सद्या भारतांत णव गीद संवर्धन आनी प्रजनन केंद्रां (व्हीसीबीसी) आसात, तातूंतलीं तीन केंद्रां मुंबय सैमीक इतिहास सोसायटी (बीएनएचएस) चलयता. ह्या प्रजातींचो उपयोग सैमाक तशेंच मनशाक जाता. आमच्या आजुबाजुक मेल्या प्राण्याची कूड खावन गीद पर्यावरण यंत्रणा नितळ दवरताच तशेंच रेबीज सारखे रोग पयस दवरपाक ह्या प्रजातीचो म्हत्वाचो वांटो आसा. दर वर्सा सप्टेंबरांत पयल्या शेनवारा गीद जागृताय दीस मनयतात. ह्या निमतान आमकां भारतांत आशिल्ले गीद प्रजातींचें महत्व कळचें म्हणून हो एक प्रत्न.
गायत्री बखले
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
