आमचे जिणेंतलो सैम

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

न्हंयो, दोंगर, रानां अशा सैमीक फाटभुंयेंत भारतांतल्यो साबार तिर्थयात्रा जातात. गंगा, यमुना, गोदावरी, नर्मदा सारकिल्ल्यो न्हंयो म्हळ्यार आध्यात्मीकतेचीं केंद्रां आसात.

मनीस समाजाक आकार दिवपाक सैमान सदांच म्हत्वाची भुमिका घेतल्या, फक्त पोशणाचो पुरवणदार म्हणून न्हय जाल्यार प्रेरणा, अध्यात्म आनी संस्कृतीक अभिव्यक्तीचो स्रोत म्हणूनय तो वावुरता. भारतांत मनीस आनी सैम हांचे मदलें बंधन व्हड खोलायेचें आसा. शेंकड्यांनी वर्सां सावन भारतीय परंपरेन सैमाचें म्हत्व मान्य करपा वांगडाच आध्यात्मीक, समाजीक आनी दीसपट्टें जिणें पद्दतींत ताका आपणायला. न्हंयो आनी दोंगरां सावन वनस्पत आनी जनावरां मेरेन सैमीक मळा वेल्या लागीं लागीं दर एका आंगांतल्यान भारतांत सैमा विशींचो आदर व्यक्त जाता. हो संबंद सांस्कृतीक तत्वगिन्यान, धर्मीक पद्दती आनी खास करून देशांतल्या उत्सवां वरवीं स्पश्टपणान दिसून येता, जंय सैम सहभागी आनी देवता अश्या दोनूय प्रकारांत पळोवंक मेळटा.
भारतीय तत्वगिन्यान परंपरेंत, खास करून पुर्विल्ल्या वेद, उपनिषद आनी रामायण आनी महाभारत सारकिल्ल्या महाकाव्यां वरवीं सैमा कडेनच्या समरसतायेचेर सेगीत भर दिला. ह्या ग्रंथांत मनीस आनी सैम हांचे मदीं अद्वैतताय सांगल्या. सैमाचे पांच मुळावे घटक-पृथ्वी, उदक, अग्नी, वायू आनी अवकाश हे मनशाच्या जिविता सयत सगल्याच अस्तित्वांची बुन्याद म्हूण पळयतात. ही समग्र संवसारीक नदर सैमा विशीं आदराची संस्कृताय निर्माण करता, सैमा कडेन समतोल दवरपाची जापसालदारकी निर्माण करता.
भारतीय परंपरेंत गंगा, यमुना सारकिल्ल्यो न्हंयो फक्त उदका स्रोत न्हय जाल्यार आध्यात्मीक आनी शारिरीक पोशण दिवपी आनी दैवी घटक म्हण लेगीत पुजतात. हिमालया सारके दोंगर ही देवांचीं राबितो स्थानां मानून तांची प्रार्थना, आवाहन करतात. पिंपळ आनी वड सारकीं झाडां पवित्र मानतात आनी तीं गांवच्या जिविताचें आनी धर्मीक संस्कारांचें केंद्र आसतात. अगणीत भारतीय घरांनी आशिल्ल्या तुळस ह्या वनस्पतीची दर दिसा पुजा करतात. सैमातल्या जनावरांची देख पळयत जाल्यार गाय पावित्र्याचें आनी मातृत्वाचें प्रतीक मानतात, बुद्धीची देवता गणेशा कडेन हती हो प्राणी संबंदीत आसा जाल्यार नागपंचमीक सोरोपांची पुजा करतात. हे वरवीं सैमाचो फक्त आदर न्हय जाल्यार तांकां अधोरेखीत करतात. गांवगिरे जिणेंत शेती वेवसाय, विधी, जात्रा आनी उत्सव हातूंत सैमाचो आस्पाव जाता. दरेक ऋतू विशिश्ट खाणां, कपडे आनी उत्सव हांचे कडेन संबंदीत आसा. परंपरीक भारतीय वास्तू कलेंत पर्यावरणीय तत्वां खोलायेन दिसून येतात. वेगळ्या वेगळ्या प्रदेशांतलीं घरां थळाव्या हवामानाक अनुरूप आनी थळाव्या वस्तूंचो वापर करून तयार केल्लीं आशिल्लीं. सैमीक वस्तू वापरिल्ल्यान हीं घरां गिमांत थंडसाण जाल्यार शिंयांत उब दितालीं. आधुनीक पर्यावरणीय आव्हानांक फुडो करपाचो एक मार्ग म्हूण आयज लेगीत ह्या पद्दतींच्या पुनरुज्जीवना कडेन पळोवंक लागल्यात.
न्हंयो, दोंगर, रानां अशा सैमीक फाटभुंयेंत भारतांतल्यो साबार तिर्थयात्रा जातात. गंगा, यमुना, गोदावरी, नर्मदा सारकिल्ल्यो न्हंयो म्हळ्यार आध्यात्मीकतेचीं केंद्रां आसात. विशिश्ट उत्सवांत ह्या न्हंयांत केल्लें न्हाण पातकां धुंवून वता आनी आशिर्वाद दिता अशें लोक मानतात. न्हंयांच्या संगमाचेर जावपी कुंभमेळा सारकिल्ले उत्सव लाखांनी भक्तांक आकर्शीत करतात. दोंगरांकूय आपलें आध्यात्मीक म्हत्व आसा. कैलास पर्वत हें शिवाचें निवासस्थान मानतात, जाल्यार सादारणपणान हिमालयाक संरक्षक आनी संत अशें मानतात. पवित्र ग्रोव आनी रानां चड करून दैवी उर्जा रावतात अशा सुवातींनी राखून दवरतात. ह्या सैमीक सुवातींनी, तांच्या पवित्र स्थितींतल्यान, शेंकड्यांनी वर्सां खूबदां सांबाळून दवरल्यात आनी तांची राखण केल्या. देशांतल्या उत्सवांतल्यान वेगळे वेगळे सैमीक संदेश लेगीत पळोवंक मेळटात. मकर संक्रांतीचो सण सुर्या कडेन, कापणीच्या हंगामा कडेन संबंदीत आसा. तमिळनाडूंत पोंगल, पंजाबांत लोहरी आनी आसामांतल्या बिहू सणांची अशीच देख पळोवंक मेळटा. परंपरीक पदार्थ, पतंग उडोवप हांचोय थंय आस्पाव जाता.
होळीचो शेतकी कडेन खोलायेन संबंद आसा. आदल्या तेंपार होळी खातीर फुलां पसून काडिल्ले रंग वापरताले, तातूंत वखदी गूणधर्म आशिल्ले. होलिका दहनाचो विधी म्हळ्यार वायटाचो नाश आनी बऱ्याच्या जैताचें प्रतीक दाखयता. शरद ऋतूंतले नवरात्री आनी दुर्गा पुजा हे सैमा कडेन खोलायेन गुंथिल्ले आसात. हे उत्सव धर्तरे कडेन संबंदीत आशिल्ल्या दैवी स्त्रीत्वाक अधोरेखीत करतात. देवीचे मातयेची मुर्ती निर्मितीचें प्रतिनिधित्व करता. दिवाळी हो दिव्यांचो सण काळोख, अज्ञानाचेर गिन्यानाचें, उजवाडाचें जैत मनयता. गोवर्धन पुजा गोरवांच्या रुपांत सैमाचें रुपक. छठ पुजा उत्सवांत न्हंयचे देगेर संस्कार करतात तातूंत शुध्दताय, शिस्त आनी पर्यावरणीय नितळसाण हांचेर भर आसता. केरळांत ओणम आनी विशू ह्या उत्सवांत शेतीक मुखेलस्थान आसा आनी वर्सुकी पिकावळीची खोस मनयतात.
वेगळीं वेगळीं झाडां भारतीय जिणेंत केंद्रस्थानी आसात. वडाचें झाड अमरत्व आनी आलाशिरो हांचें प्रतिनिधित्व करता जाल्यार पिंपळाचेर वेगळ्यो वेगळ्यो देवता आसतात अशें मानतात. कडुलिंबाचें झाड वखदी मोल आनी आध्यात्मीक संरक्षणाक लागून वळखतात. सगली कडेन मेळपी तुळस ही वनस्पत शुध्दतायेचें प्रतिनिधित्व करता आनी ती जायत्या संस्कारांत केंद्रस्थानी आसता. जनावरांकूय खोल प्रतिकात्मक मोल आसता. गाय पवित्र मानतात आनी ताचो संबंद पोशण आनी समृध्दी कडेन आसता. मोर हो पक्षी सोबीतकाय आनी कृपा हांचें प्रतीक आसा. सोरोपाक भियेतात पूण नागपंचमी वेळार ताची पुजा करतात. ह्या जिवाण्यां विशीं आदर आशिल्ल्यान अनौपचारीकपणान संवर्धन आनी संरक्षण जाता.
आर्विल्ल्या काळांत सैम आनी समाज हांचे मदल्या ह्या समरसतेक म्हत्वाचीं आव्हानां निर्माण जाल्यांत. शारीकरण, उद्देगीकीकरण, उपभोक्तावाद हांकां लागून पर्यावरणीय समतोलांत खंड पडला. कोयराक लागून न्हंयो प्रदुशीत जातात. उत्सवाच्या वेळार हवेचें, आवाजाचें प्रदुशण वाडलां. समाजांत पर्यावरण जागृती सुरू जाल्या. परंपरीक पर्यावरणीय समज सांबाळपाची गरज आसा हाचे विशीं जागृताय वाडत आसा. समाज आतां उत्सवाच्या वेळार पर्यावरण-अनुकूल पद्दती आपणायता. हे सगले यत्न पुरायपणान आपले मोखी मेरेन पावपा खातीर देशांतल्या दरेकल्याचें योगदान भोव आवश्यक हें मात खरें.

डॉ. चिन्मय मधू घैसास
9823728640