शिक्षण आनी जिणेंतगरजेचो आत्मसोद

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

अनंत अग्नी, जांकां चडावत कोंकणी समाज ‘भाई’ म्हणून वळखतात, कोंकणी भाशा मंडळाच्या रवीन्द्र केळेकार ज्ञानमंदीर हे शाळेचे ते फुडारी. सानुल्ल्या, माणकुल्या भुरग्यांचे मना-काळजांत कोंकणी भास आनी संस्कृतायेचें बीं पेरपाचें म्हत्वाचें कार्य ते करतात. विद्यादाना वांगडाच वक्तृत्व, नेतृत्व, नाट्य, सुत्रसंचालन, आदी कलांनी तांणी आपणाली कलाकारी सिध्द केल्या. कोंकणी भास, साहित्य आनी संस्कृताये प्रती आशिल्ली तांची निश्ठा आनी तळमळ तांच्या कार्यांतल्यान सगळ्यांनी पळयल्या. तना मनान बरीं, घटमूट भुरगींच घटमूट समाज तयार करूंक शकतात, हो तांचो भावार्थ, हेच भावार्थान भांगरभूंयंत बरयल्ल्या कांय लेखांचो संग्रह म्हळ्यार आत्मसोद – विद्यार्थी आनी शिक्षण ह्या विशयाचेर आदारिल्लो उत्कृश्ट लेखसंग्रह.
भाईच्या जिणेचो चडसो काळ शिक्षणक्षेत्रांत गेला. शाळेंतल्या भुरग्यां वांगडा शिक्षण घेवपी, शिकपी प्रत्येक ‘विद्यार्थ्या’चो तांकां कळवळो. हातूंत ल्हान धरून व्हड, अशा सगळ्या वयोगटांतल्या ‘विद्यार्थ्या’चो आसपाव जाता. शिकप्यांक मेळपी शिक्षणांतल्यान तांची बौध्दीक वाड जावंक जाय. तांची कार्यक्षमता वाडपाक जाय, आनी आपूण करतां त्या दरेक कामांत आपणाक येस मेळटलोच हो आत्मविश्वास आसपाक जाय. शिक्षणतज्ञ डॉ. नारायण देसाय पुस्तकाचे अभ्यासपुर्ण प्रस्तावनेंत ह्या साद्या पूण म्हत्वाच्या गजालीचेर भर दितात. “आत्मनियंत्रण, स्वयंनिर्णय, स्वयंशिस्त हे दिकेन भुरग्याची घडवण करपाचें खरें आव्हान शिक्षका मुखार आसा. … हेंच आमी समजून घेवपाची गरज आसा. ह्या वावराक बेगोबेग खांद मारूंक जाय.” (15) शिक्षण, शिक्षक, विद्यार्थी आनी पालक ह्या चार घटकांक केंद्रस्थानार दवरून भाई शिक्षणांतल्या अनेक आयामांचेर विचारमंथन करता. “मात हें करतना सुकें तत्वगिन्यान वा जड-गंभीर सिध्दांतांचे भाशेंत हो बरोवपी वाचप्याक घुस्पयना. तो भोंवतणचे, ताजे प्रसंग, दिसपट्ट्या वावरांत मुखार येवपी प्रस्न, आपल्या वांगडच्यां कडल्यान जोडिल्ले अणभव आनी वाचक म्हूण यादींत रोमून आशिल्ल्यो घडणुको, खबरो हें जितें साहित्य बरपांत वापरून वाचप्याक बांदून दवरता.” सोंप्या उतरांनी सांगचें जाल्यार शिक्षक म्हण वावुरतना आयिल्ल्या अणभवांचेर भाई स्वता चिंतन-मनन करता. आनी सद्द्याचे काळांत अनुत्तरीत प्रस्नांच्यो जापो सोदून काडपाचो यत्न करतासतना फुडारांत सुधारणां हाडपाचे नदरेन सुचोवणयो दिवन मार्गदर्शन करता.
पुस्तकाक फामाद व्यंगचित्रकार संकेत लवंदे हांणी अर्थुपुर्ण आनी आकर्शक मुखचित्र काडलां. गांधीचीजंचे चित्रा वांगडा एक चली एका चल्याक पृथ्वी वाचोवपाक मदत करता, एक आवय वा शिक्षिका भुरग्याक शिकयात आनी एक चलो-चली वांगडा शिकतात. पुस्तकाचे मदेकाक शाळेचो गणवेश घाल्ल्या अर्द चलो आनी अर्द चली काडून एका विद्यार्थ्याचें चित्र काडून लिंग-भेदाक विरोध दाखयला. हें मुखचित्र बोवच प्रतिकात्मक आनी पुस्तकाच्या विशयाक पुरक आसा. शिक्षण विद्यार्थ्याच्या लिंगाचे आधारून केन्नाच दिवपाक जायना. शिक्षणाचो मुलभूत हक्क सगळ्यांक आसा. भुरगीं देशाचो फुडर आशिल्ल्यान तांणी कसलेच तरेचो भेदभाव करिनासतना वा कसलेच तरेची नकारात्मकता, द्वेश, मत्सर, ईर्शा बाळगिनासतना शिकपाक आनी शिकोवपाक जाय. आपणें घेतिल्लें शिक्षण हेरां मेरेन पावयलें जाल्यार आपणा वांगडा हेरांकूय ताचो फायदो जावंक शकता. हीच शिक्षणाची मोख – सगळ्यांक शिकोवपाची. हें शिक्षण फकत पुस्तकी गिन्याना पुरतें मर्यादीत ना, तर जीण जगप, सैमाचो सांबाळ करप, समाजांत बरे गूण रुजोवप ह्या सारकिल्ल्या शिक्षणाचोय तातूंत आसपाव आसा.
भाई फकत पुस्तकी शिक्षणाचो न्हय तर ताचे परस चड बौध्दीक आनी जिणेक संबंदीत शिक्षणाचेर चड भर दिता. विद्यार्थ्यांक शाळेंत गरजेच्या आनी सक्तीच्या ‘मुल्य शिक्षणा’चेर भाई विस्तारान चर्चा करता. इश्टागत आनी संघभावना, बऱ्या गुणांची वाड, संस्कृतीक, समाजीक आनी पर्यावरणीय प्रस्नांची जागृताय, वायट संवंयी पसून पयस रावप, कृतज्ञताय, स्वातंत्र्य, आत्मविश्वास, सहकार्य, सकारात्मकता, जिद्द, भुरग्यां भितर मुल्य आनी तत्वांची रुजवण, देशप्रेम, समाजीक लागणूक आनी संवेदनशीलताय हीं मुल्यां भुरग्यां भितर शिक्षणांतल्यान रुजोवपाक जाय. भाईच्या बरपांतल्यान शाळेंत शिकपी भुरग्यां वांगडाच खंयच्याय पिरायेच्या मनशाचें सोंपेपणान मार्गदर्शन जातलेंच. पुस्तकाचे अखेरेक “‘गांधी’ जितो उरपाक जाय” हो उल्लेखनीय लेख आसपावीत केला. गांधीन कांय म्हत्वाच्या मानवी गुणांचो प्रचार आनी प्रसार केल्लो, देखीक– ‘आत्मनिर्भरता, स्वाभिमान, निर्भयता, नितळसाण, अहिंसा, सत्य, शांतिकाय, मानवता, देशप्रेम आदी’ (118). भुरग्यांक जेन्ना आमी देशाचें भविश्य म्हण पळयतात, तेन्ना ल्हान पिराये सावन तांचे भितर हे गूण रुजोवपाक जाय – शिक्षणांत तशेंच खाजगी जिणेंत. गांधीक स्वातंत्र्य सेनानी म्हण दाखयतनाच तांचें आदर्श नागरीक आनी समाजाचें सपन भुरग्यां भितर रुजोवपाक जाय.
भुरग्यांच्या जडण घडणेंत पालकांची म्हत्वाची भुमिका आसता. भुरग्याची पयली शाळा म्हळ्यार ताचें घर. कवळे पिरायेर आपल्या सरभोंवतणच्यान भुरगीं जें कितें शिकतात, तें तांच्या तकलेंत घट्ट उरता. पिरायेच्या आठ वर्सां उपरांत तांची विचार करपाची शक्त विकसीत जावंक लागता. त्या आदीं शिकिल्लें, पळयल्लें, आयकल्लें सगलें तांच्या मनांत घर करून रावता. ह्या वेळार तांका सारकें कितें आनी चुकिचें कितें तें समजावन सांगप गरजेचें. पूण पालक ह्या वेळार आपणाल्या भुरग्याचो विचार करनासतना, समाजांतले प्रतिश्ठेक प्राधान्य दिवन भुरग्याक स्पर्धेंत धुकलून दिता. लेखक हांगां धावी आनी बारावेच्या भुरग्यांची देख दिता. परिक्षांच्या दिसांनी ह्या भुरग्यांच्या घरचें वातावरण गंभीर आसता, न्हय पालक तें गंभीर करतात. भाई अशा भुमिकांचेर आक्षेप व्यक्त करता. भुरग्याक अश्या वेळार बऱ्या वातावरणाची, बऱ्या सरभोंवतणाची गरज आसता हें पालकांक कळना. दुसऱ्या परस आपल्या भुरग्यान चड गूण मेळोवपाक जाय, ना जाल्यार चार जाणां मदीं आपली लज जातली, ही शिटकावणी तांकां दिवचे परस ‘तूं मन लावन वेवस्थीत अभ्यास कर’ अशें तांकां सांगप केन्नाचेंच बरें.
“शिक्षणांत गंभीर प्रस्न आसात हें मानून घेवप, ताचेर उलोवप, जाप सोदप, ती सुचोवप, जणेकल्यान आपणाल्या अणभवाचो लाव हेरांक करून दिवप हें घडत उरल्यार कितेंय पूण बरें घडूंक पावतलेंच…” (16) ह्या उद्देशान भाई आपणाले शिक्षकी जिणेंतले अणभव आमचे मुखार दवरता. आयच्या काळांत बरें, खरें शिक्षण मेळप वा घेवप म्हारग जालां. एके वटेन शिक्षणाचें म्हत्व आनी गरज पटोवन दितासतना दुसरे वटेन नागरीक म्हण, व्यक्ती म्हण भुरग्यांच्या फुडारा संबंदान शिटकावपाचो यत्न भाई (आनी प्रस्तावनेंतल्यान डॉ. नारायण देसाय) करता. फकत विद्यार्थ्यांकच न्हय तर पालकांक, शिक्षकांक तशेंच सामान्य लोकांक व्यक्तिमत्व विकासाचे नदरेन हें पुस्तक उपयुक्त आसा.

शुभा बरड वेलींगकार