भांगरभूंय | प्रतिनिधी
‘सोयरे – दायरे वड्याक आनी शेजारी सामारी मड्याक’ ही एक कोंकणींतली फ़ामाद म्हण. गरजेक आमकां शेजारीच पावतात’ तेन्ना सोयरे आमची खबर लेगीत घेनात.
गोंयांत पयल्या पांवड्यावेलीं नातीं जशीं आवय-बापूय, भाव-भयण, काका-काकी, आजो-आजी, मावशी- मावसो, मामा-मामी, मांय-मांव, मेवणो-मेवणी, देर- नणंद, सून-जावंय, हीं सामकीं लागसरलीं नातीं. तीं सोडल्यार हेर दुसऱ्या वा ताच्या फ़ुडल्या पांवड्यावेल्या नात्यांक सरसकट ‘सोयरीं’ म्हणपाची चाल आसा.
ह्या सोयऱ्यांचेर आदारीत कोंकणींत साबार म्हणी आसात. ‘सोयरो म्हळ्यार जीवसो तांदूळ म्हळ्यार प्राणसो’ ही तांतलीच एक म्हण. कोणय सोयऱ्यांक वयल्यावयर आपल्यागेर आपयता पूण भितरल्यान ताका आपल्याक खर्च जातलो म्हण तीं आयिल्लीं नाका आसतात, तेन्ना ही ओपार मारतात. ‘सोयरो म्हळ्यार जीव दुडू म्हळ्यार प्राण’ आनी ‘सोयऱ्यांपरस दुडवांचो मोग चड’ ह्यो ह्याच अर्थाच्यो दोनूय म्हणी घोळणुकेंत आसात.
‘सोयरे दूर आसका, बांय लागीं आसका’ ही म्हण कारवार वाठारांत घोळटा. घर बांदतना सोयऱ्यांपासून पयस बांदचें कारण तांची कटकट आनी सदां यो- वच नासतलें आनी घरांत उदक सदांच हाडचें पडटा देखून उदक हाडपाक चड पयस वचपाक पडचें न्हय म्हण बांय लागीं मारची असो ह्या म्हणीचो अर्थ.
‘आशिल्लें नाशिल्लें म्हजे गायरीं म्हाका खंयचीं सोयरीं- दायरीं?’ कितें मेळटा तें म्हाकाच. तें हांव कोणाकडेनूच वांटणी करपाक ना. स्वार्था मुखार कोणूच नाका हें दाखोवपी ही म्हण.
‘आयरें वयरें, पोट सोयरें’, सोयरो दुसऱ्यागेर वतगीर पोट भरसर सामको खाता. तशेंच आडवें तिडवें खावपी, पोटाऱ्या मनशाक ही ओपार लायतात.
‘सोयऱ्यांनीं केल्लें घर न्हय, शेरकांनी केल्लें शेत न्हय’ ही एक अर्थपूर्ण म्हण. सोयरे कोणागेर गेले जाल्यार तांकां येजमानांची परिस्थितीचें कांयच पडिल्लें नासता. ते फ़कत आपल्या फ़ायद्याचेंच पळयतात. तशेंच शेंतांत शेरकां म्हळ्यार शेवणीं वा पांखरां एकदां शेतांत रिगलीं जाल्यार तीं सगळें शेत आनी धान्य फ़स्त करुन उडयतात. ह्याच अर्थाची दुसरी म्हण म्हळ्यार ‘सोयऱ्यांनीं केल्लें घर न्हय, सर्वांनीं केल्लें शेत न्हय’. खूब जाण एकठांय येवन कितेंय घडोवंक सोदतात तेन्ना कोणच ताचो भर आनी भार आपल्याचेर घेनात तेन्ना ही ओपार मारतात.
‘आयल्या गेल्या बगर सोयरो ना, दिल्या-घेतल्या बगर इश्ट ना’ ही एक सोयऱ्याचेर आदारिल्ली फ़ामाद म्हण. सोयरिगत आनी इश्टागत ही निरंतर वेव्हारांतल्यान जीवी उरता. इश्ट दितात आनी घेतात, सोयरे येतात आनी वतात. ‘नातीं गेलीं न पुसतां रीण गेले न मागतां’ ह्याच अर्थाची ही मराठींतली म्हण. येवप वचप नासल्यार नातीं शेणटात आनी दिल्लें रीण मागलें ना जाल्यार घेवपी तें दिना असो ताचो अर्थ.
‘आयलें वारें गेलें दायरें’ ही एक अशीच म्हण. आपसांत चडशी सोयरगत नासता तेन्ना ही ओपार मारतात. जशें वारें येता आनी वता तशेंच असल्या सोयरगतीची गजाल.
‘लग्नांत लाडू आनी सोयऱ्यांत साडू’. लग्नांत जितलें लाडवाक म्हत्व आसा तितलेंच म्हत्व सोयऱ्यां भितर साडवाक आसता. ‘दोसी भितर दोस लाडवाची, सोयरगती भितर साडवाची’ अशी ओपार साश्ट वाठारांत घोळटा. हीच म्हण ‘शेवयांत लाडू आनी सोयऱ्यांत साडू’ अशी कांय कडेन घोळटा.
‘एक सोयरो, घर सोयरें’. घरांत जर एक सोयरो येत जाल्यार सोयऱ्याचो परामेस करपाक त्या घरांतलीं सगळी जाणां कामाक लागतात. सगळ्या घराकूच सोयऱ्याची सया मारता हाचे वेल्यान ही म्हण आयली.
‘जेवंक खावंक आसल्यार सोयरे खूब’. श्रीमंत मनश्याक सोयरे खूब हें दाखोवपी ही म्हण. ‘जेवंक आसल्यार गांवभर सोयरे’, ‘पयसो नातें वाडयता आनी सोयरे जमयता’, ‘बरो पोटलो आनी बदीक उरलार सगळे सोयरे आनी दायरे’ ह्यो ह्याच अर्थाच्यो आनीक कांय म्हणी.
‘सोयरे – दायरे वड्याक आनी शेजारी सामारी मड्याक’ ही एक कोंकणींतली फ़ामाद म्हण. गरजेक आमकां शेजारीच पावतात’ तेन्ना सोयरे आमची खबर लेगीत घेनात. लग्नाच्या माटवांत मात सोयरे -दायरे पयलीं पावतात. हें सत दाखोवपी ही म्हण. हीच म्हण ‘सोयरो वड्याक, शेजारी मड्याक’ अशीय घोळटा. ‘सोयरे जेवणांपुरते’ ही आनीक एक अशाच अर्थाची म्हण.
‘वजीं जड सोयरीं गोड’. तुमीं जर सोयऱ्यांगेर म्हारगेल्यो साग्वादी धाडीत रावल्यार सोयरीं तुमचे कडेन बरीं आनी गोड- गोड वागतात हें दाखोवपी ही म्हण.
‘दायजी मागता पाड आनी सोंसो मागता झाड’ जण एकलो आपल्या फ़ायद्याचें पळयता असो ह्या म्हणीचो अर्थ.
‘परबेर सोयरो’ अशी एक म्हण कोंकणींत घोळटा. जेन्ना कसलीय परब आसता तेन्ना घरांत पक्वान्नाचें जेवण करतात. अशा वेळार घरांत कोणूय सोयरो आयल्यार ताचे खातीर आनी वेगळें अशे कांयच करचें पडना.
‘घर तसो सोयरो, सोयरो तशें घर न्हय’. सोयरो ज्या घरांत वता तेन्ना ताणें त्या घराच्या मर्जी प्रमाण वागपाक जाय. थंयच्या परिस्थिती कडेन जुळोवन घेवपाक जाय. आपल्या घरांतल्यो सुखसोयी थंय मेळटल्यो हाची आस्त दवरपाक जायना. ही जाणविकाय करून दिवपी ही म्हण.
‘सोयरे परतले, सुपारी बोडयलें’ अशी म्हण कर्नाटक वाठारांत घोळटा. आदले काळार सोयऱ्यांक घरा वचात म्हण सांगप तोंडार बरें दिसनासलें. तेन्ना सुपाचेर बडी मारुन सूप बडयताले. सोयऱ्यांक खूब जालें आतां घरा या म्हणपाची ती खूण आसली. त्या प्रथेवेल्यान ही म्हण आयल्या. सूप बडयलें आनी सोयरे घरा वचपाक परतले असो ह्या म्हणीचो अर्थ.
‘सोयरे आयले आमगेरी दोन मोडोवनू एक करि’, घरांत सोयरे आयल्यात. आतां एकट्याचें जेवण दोग जाणांक वाड म्हणपाची खूण घरकार आपले बायलेक करतालो. ही म्हण कर्नाटक वांठारांत घोळटा.
‘ दोन घरचो सोयरो सदां उपाशीं, जाका एकाच गावांत खूब सोयरे आसतात ताका ही म्हण वापरतात. हांगांय जेवण ना आनी थंयूंय जेवण ना. दोन व्हड्यांचेर पांय दवरनाका. हांगां जेवण दितले म्हण उपाशीं गेलो पूण थंय वेतच, उपाशीं रावचें पडलें. ‘दोन घरांचो सोयरो उपाशीं मेलो’, ‘धा घरचो सोयरो उपाशीं’ ह्यो ह्याच अर्थाच्यो आनीक कांय म्हणी.
‘रातीन येईल पावस आणि सोयरो वसतीक रावता’, रातचो आयिल्लो पावस चडसो रातचो पडत रावता. तेन्ना घरांत गळटा. आनी सोयरो जर रातचो वसतीक आसत तेन्ना ताच्या जेवणांत तें पावसाचें उदक पडटा. हें सांगपी कारवार वाठारांत घोळणुकेक आशिल्ली ही म्हण.
‘सोयऱ्याल्या जेवणाक उदकाक दुश्काळ ना’, पावसांत सोयरो आनी तातूंत दिवो बी सारको पेटना तर घरकान्न चडावत रांदतली कशी? तर आसा त्या रोसांत/कडयेंत ती उदक घालता आनी रोस वा कडी वाडयता. आनी कडयेच्या तोपांत पावसाचें उदक पडलें असो भास निर्माण करता. हें सांगपाक ही ओपार मारतात.
ह्या सोयऱ्यांचेर आदारीत कांय वाक्प्रचार कोंकणींत घोळटात. जेन्ना सोयऱ्यां भितर चड यो – वच नासता, नातें सामकें थंड पडिल्लें आसता तेन्ना ‘काना – दोळ्यांची सोयरीक’ अशें म्हणटात. कान आनी दोळे लागीं आसतात पूण तांचे भितर समन्वय नासता हें सांगपी हो वाक्प्रचार.
‘सोयऱ्याच्या बडयेन सोरोप मारप’ हो एक वाक्प्रचार. दुसऱ्याचो जीव त्रासांत घालून आपलो स्वार्थ पळोवपी मनश्याक लेखून हो वाक्प्रचार मारतात.
घरच्या कामांक कसलोच हातभार लायना आसतना जो अलिप्तसो रावता ताका सामको ‘सोयरो कसो मरे हो’ असो वाक्प्रचार मारतात. सोयऱ्यांची सरबराय करपा खातीर कोणय दिस रात खपता तेन्ना ‘सोयऱ्यांनी खरस काडली ताका’ अशें म्हणटात.
ह्यो आसल्यो कोंकणी म्हणी आनी वाक्प्रचारांतलीं ‘सोयरो’ हें म्हणी आनी वाक्प्रचाराचें भांडार उस्तीत तितलें थोडें!
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
