डॉ. नारळीकर आनी विश्वाची उत्पत्ती

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

फाटलीं अनेक वर्सां भारतीय खगोलशास्त्रांत चकचकपी एक तेजवान नखेत्र (तारो) मंगळार 20 मेक निखळलें. डॉ. जयंत नारळीकर धर्तरे वयल्या ह्या संवसाराक सोडून गेले. भुरगेपणांत आमची एक समजूत आशिल्ली. जेन्ना कोणय मरता तेन्ना तो नखेत्र जावन मळबांत रावता. भुरगेपणांतलो हो नेणार समज डॉ. नारळीकरांक लागू जायना. तांचे कार्य आनी लिखाण फुडाराक मळबांतल्या तार्‍यां भशेन सदांच चकचकत रावतलें.
आतां मेरेन डॉ. नारळीकरांच्या जिविताची आनी कामाची वळख हेर माध्यमांतल्यान जाल्या आसतली. तेन्ना डॉ. जयंत नारळीकरांक ज्या सोदा खातीर जगाचेर प्रसिद्धी मेळ्ळी, ते विशीं थोडी म्हायती करून घेवया.
डॉ. नारळीकर इंग्लंडाक केंब्रिज विद्यापिठांत उच्च शिक्षण घेताले. तेन्ना 1964 त तांचे पीएच. डी. गायड फ्रेड हॉयल वांगडा ‘हॉयल- नारळीकर’ सिद्धांत मांडलो. हो नवो सोद आयस्टायनाच्या गुरुत्वाकर्शण सिद्धांताक आव्हान दिवपी आशिल्लो. ते खातीर डॉ. नारळीकरांक व्हड नामना मेळ्ळी.
विज्ञान संशोधनाचे मुखेल करून दोन प्रकार आसात. एक प्रकार म्हणजे निरि‍क्षणां करून तातूंतल्यान फावो ते निश्कर्श काडप आनी दुसरो प्रकार म्हणजे वेगवेगळ्या स्रोतांतल्यान म्हायती एकठांय करून तातूंतल्यान एक सिद्धांत निर्माण करप. आल्बर्ट आयस्टायनचो सापेक्षता सिद्धांत अशेच तरेचो आशिल्लो. ताका सिद्धांतीक (Theoretical) विज्ञान म्हणतात. डॉ. नारळीकर सिद्धांतीक शास्त्रज्ञ आशिल्ले आनी तांचो सिद्धांत खगोलशास्त्र भौतीकशास्त्र आनी उच्च गणीत हांचो संगम आशिल्लो. म्हणजेच नारळीकरांचे खगोलशास्त्र, भौतीकशास्त्र आनी गणीत ह्या तिनूय विशयांत प्राविण्य आशिल्लें. इतलेंच न्हय गणिताचे हुशारकायेचे ‘रॅंग्लर’ हे मॅडल तांकां फावो जाल्लें.
त्या तेंपार विश्वाच्या उत्पत्तीचेर दोन सिद्धांत अस्तित्वांत आशिल्ले. बिग बँग (Big Bang) आनी विश्व स्थिरतायेचो सिद्धांत (Steady State Theory). हॉयल- नारळीकर थिअरी विश्व स्थिरतायेच्या सिद्धांताक घट्टसाण दिवपी आशिल्ली. ह्या दोनूय सिद्धांताचीं फाटभूंय समजून घेवचे पयलीं आधुनीक विश्वा बद्दल थोडें समजून घेवया.
ह्या विश्वांत खूब खूब कितें भरलां आनी एका फाटोफाट एक अश्यो घडणुको घडत आसतात. मळबांत व्हडली कुपां पाताळिल्लीं दिसतात. तांकां ‘नेबुला’ म्हणटात. ते भायर तार्‍यांचे अनेक प्रकार आसतात. देखीक ; लाल दानव, धवल बटू, पल्सार, ब्लॅक होल अशे. ते भायर जोड तारे, असंख्य तार्‍यांचे चोंबे, गॅलक्सी. आमचें सूर्य- मंडळ अश्याच एका गॅलक्सीचो वांटो आसा. अश्या ह्या विश्वाची उत्पत्ती कशी जाली जावये? मनीस संस्कृतायेच्या उगमा सावन हो प्रस्न उत्पन्न जाल्लो आसा.
पुर्विल्ल्या तेंपार विश्वाचे विशीं वेगळ्यो कल्पना आशिल्ल्यो. त्यो आतां काळा भायल्यो जाल्यात. तेन्ना तांचेर विचार आतां करप नाका. आमी सरळ आधुनीक काळांत या.
1929 त एडवीन हबल ह्या म्हान शास्त्रज्ञान गॅलक्सीच्या गतीं विशीं खोलायेन अभ्यास केलो आनी ताका अशें दिसून आयलें, सगल्यो गॅलक्सी आमचे पसून पयस पयस वतात आनी एकमेकां सावन फांकारत वतात. गॅलक्सी जितल्यो पयस, तितली गती वाडत वता. ह्या सोदांतल्यान ताणें ‘विश्व फांकरता’ (Expanding Universe) असो सिद्धांत मांडलो
जर गॅलक्सी एकमेकां सावन पयस वतात तर पयलीं त्यो एकमेकांक लागीं आसपाक फावो, असो तर्क येता. ताच्या आदीं त्यो आनीक लागीं आसपाक जाय. जर विश्व उत्पत्तीचे चित्र रिवांय्ड (Rewind) करीत फाटीं फाटीं वचपाक लागले तर विश्व लागीं लागीं येता अशें दिसतलें.
निमणें विश्वांतलें सगलें द्रव्य आनी सगली पोकळी एके ल्हानशे जागेंत बंद केल्ले वरीं दिसतलें, ताकाच ‘विश्व-अंडज’ (Cosmic Egg) म्हणटात. ह्या अंडजाचो स्फोट जावन विश्वाची उत्पत्ती जाली. ह्या स्फोटाक बिंग- बँग म्हणटात. शास्त्रीय सुत्रां वापरून हो स्फोट सादारण 1500- 2000 कोटी वर्सां पयलीं जालो, अशें दिसून येता. तरी ताका आव्हान दिवपी नवो सिद्धांत फुडें आयलो. 1948 वर्सा हर्मन बॉन्डी, थॉमस गोल्ड आनी फ्रेड हॉयल हांणी विश्व-स्थिरतेचे तत्व (Steady State Universe) मांडले. पूण 18 शेंकड्याच्या पयलीं विश्व स्थीर आनी मर्यादीत आसा, अशी संकल्पना आशिल्ली. विश्व शाश्वत आसा. ताका अंत ना आनी उगमूय ना. ताचो आवाठ अनंत आसा. सुरवेक तशेंच आशिल्लें, आतांय तशेंच आसा आनी फुडाराकय तशेंच उरतलें म्हणजेच सगले दिकेन आनी सदांकाळ तें अशेंच उरतलें. अशी संकल्पना आशिल्ली.
अंतराळांतले गिरे, तारे, गॅलक्सी आनी नवे तारे जल्माक येतात. तार्‍यांचो स्फोट जावन, तारे मरतात, अशें हें विश्व विचल आसतना. विश्व स्थीर कशें? असो प्रस्न मुखार येता. ते खातीर ‘विश्व स्थिरताय’ ह्या तत्वाचो सोंपें पध्दतीन विचार करूया.
‘समजा एक व्हडलें तळें आसा. ह्या तळ्यांतले उदक भितल्यान भायर वचना आनी भायलें भितर येना. आतां हातभर शेंकरो तळ्यांत भिरकावन मारलो. उदकांत जे जाग्यार फातर पडटात थंय वाटकुळीं ल्हारां तयार जातलीं आनी वाडत वतलीं. कल्पना करात हे चित्र कंप्युटर स्क्रिनाचेर सेवर म्हणून घाले. तर एक सारकें तेच चित्र दिसपाक लागतलें, त्या अर्थान स्थीर. चित्रा प्रमाणे विश्व स्थीर आसा. ताका अंत ना आनी उगमय ना. (वाचप्यांक सोंपें करून सांगपाचो लेखकान हो एक यत्न केला. प्रत्यक्षांत विज्ञानीक तत्वांत खूब तरेच्या सुत्रांचो उपेग केल्लो आसता.)
वेगवेगळ्या अत्याधुनीक साधनां खातीर नवी निरिक्षणां येवपाक लागलीं आनी तीं सगलीं विश्व- फांकारता ह्या सिद्धांताचे वटेन वतालीं, ते खातीर विश्व- स्थिरतेचे तत्व फाटीं पडलें.
तरी 1993 वर्सा फ्रेड हॉयल, जेफ्री बर्बीज आनी डॉ. जयंत नारळीकर हांणी ‘विश्व स्थिरतायेच्या’ तत्वांत सुदारणा केल्यो. पूण विश्वांतल्यो घडणुको आनी निरिक्षणां स्थीर विश्व सिद्धांताच्या आड वचपाक लागलीं आनी आतां मेरेन बिग-बँग थिअरी फुडें वचत आसा. पूण विज्ञानांतलो खंयचोय सिद्धांत अंतीम सत नासता. तेन्ना फुडाराचे प्रगतीचेर नदर दवरून रावया.
ह्या लेखाच्या निमितान डॉ जयंत नारळीकरांक विनम्र अभिवादन.

विज्ञानदूत श्रीकांत शंभू नागवेंकार
9096512359