भांगरभूंय | प्रतिनिधी
वयल्या माथाळ्याच्या विशयाचेर बरोवपा इतलो हांव अणभवी न्हय, पूण मनीसपणाक उणाक लेखपी विचारां आड उबो रावपाक अणभव जायच अशें ना. इत्साशक्त आसल्यार कितेंय करूं येता, ह्या तत्वाचेर हें बरयतां. कोणूय दुखावता बी जाल्यार, दिलगिरी.
भांगरभूंयंत 29 ऑक्टोबराक प्रसिद्ध जाल्ल्या ‘गिराण लागलें खरें, पूण कोणाक?‘ ह्या लेखांत संदर्भ दिल्ल्या, ‘त्या’ विज्ञान शिक्षकाचे कृतीचेर एकल्यान तिडक उक्तायली. म्हणपाक लागलो, ‘गिराणां दिसाच्या अंधश्रद्ध प्रथांक लागून जायत्या जाणांचेर अन्याय जाता. ह्या विज्ञानीक विशयाचेर जागृतायेची किट पेटपाक जाय ती शाळांतल्यान, भुरग्यांक बरे आनी खरे संस्कार दिवन, पूण गोंयांत मात भलतेंच घडटा. शिक्षकच जर अंधश्रद्धा बाळगूपाक लागले जाल्यार, तांच्या शिक्षणाक अर्थ तरी खंय उरलो? तांकां शिकोवपाचो हक्क आसा कांय ना, होवूय प्रस्न. ‘त्या’ विज्ञान शिक्षकान केल्लें कर्म खऱ्यांनीच खेद उक्तावपा सारकेंच. भुरग्यांचेय चुरचुरे. जरी तें कृत्य वैयक्तीक पांवड्यार घडलां आसत, पूण तांचें कडल्यान देख घेवपी भुरग्यांच्या मनांचेर कितें परीणाम जाला आसत, तें चिंतू नज. फुडाराक, हाचें दुश्परीणाम भोगपाक आमचो समाज तयार आसतलो कांय?’
संस्कृताय सांबाळप ही आपल्या जाग्यार सारकी आसता. तसो धर्मांचेर विश्वास आमचोय आसा, पूण हाचो अर्थ असो मातूय जायना की, संस्कृतायेचो गैरवापर करुन, अंधश्रद्धेच्या नांवांन दुसऱ्यांक त्रास दिवप वा वायट प्रवृत्तीचे विचार पसरोवप.
गिराणां वायट आसनात, चंद्र गिराणां तर नाच, अशें फाटल्या लेखांत बरयिल्लें. हाचेर वक्तव्य करतना, आनीक एका बऱ्या मागप्या कडल्यान हे फुलां हार मेळ्ळें. ताणें सांगलें की, ‘गिराणांची बादा, हें एक सगळ्यांत व्हडलें जागतीक अजाप, जें संवसारांत (थोडे आडवाद सोडल्यार) फक्त हिंदू धर्माक आनी हिंदी राश्ट्राकूच लागू जातात. ही ‘सूर्य-चंद्रा’ ची जोडी आमचेरूच कित्याक इतलो ‘मोग’ उक्तायता, हाची जाप कोण सोदूंक शकता?’
मनीस जातीचें हीत चिंतून, फक्त दोळे वाटावपाक जाण्टेल्यांनी घाल्लीं तीं बंदना, आयज समाजांतली एक मोटी विकृती जावन उरल्यात, जाचे वायट परीणाम म्हत्वाच्या घटकांक भोगचें पडटात.
हे परिस्थितीचेर, गुरवार बायलांची व्यथा समजून घेवन, एके महिला शिक्षिकेन सांगलें, ‘बरें शिक्षण घेतिल्ल्या घरांतूच, तसले अत्याचारी प्रकार चड घडटात. हांवें ताचीं प्रत्यक्ष उदारणां पळयल्यांत. गुरवारींचेर बंदना हाडप, आनी जावंक नाशिल्ल्या अर्भकांक त्रास भोगपाक लावप, हो खंयचो न्याय? हीं असलीं कृत्यां उक्तेपणान घडटना दिसतात आनी आमचो समाज तें ओग्गी रावन सोंसून घेता. म्हज्या मतांन, खंयच्याच धर्मांत अशें बरयल्ले आसचेंना की, गिराणां वेळार गुरवारींनी उपाशी पोटार घरांत पडून रावचें म्हूण. थोड्या बायलांक तर, इत्सा नासतनाय, जाण्ट्यांच्या उतरांचो मान राखपाक त्रास सोंसचे पडटात. आयच्या युगांतलें दुर्दैव हें’.
दुयेंतींक, जाण्टेल्यांक वा नवजात शिशूंक वेळार खाण -जेवण वा वखदां मेळना जाल्यार, तांचें कितें हाल जावं येता, तें चिंतपाचेंच ना. पळोवंक गेल्यार, ही अत्याचारी सक्ती करतल्यां आड गुन्यांव दाखल करूंक जाय. जर विधवां आडचे प्रथां विशीं चळवळ जावंक शकता जाल्यार, असल्या त्राशिक, अर्थ नाशिल्ल्या प्रथां आड चळवळ कित्याक जावची न्हय? समाज वावुरपी बायलां फुडाकार घेत?
‘त्या’ विज्ञान शिक्षकाचे कृतीचेर निवाडो करपाचें काम, शिक्षण खात्याचें आसलें तरी, असल्या विशयांचेर निती- मुल्यां थारावन सकारात्मक विचार पसरोवप, हो मनीसपणान जगपी प्रत्येक मनशाचो धर्म. फुडाराक तशें परतून घडलें जाल्यार, ताका जाप विचारपाची हिंमत कोण दवरतलो? भुरगीं व्हडल्यांक पळोवन शिकतात, म्हण्टकच कमीच- कमीं तांच्या मुखार तरी, आमी बरीं उदारणां दवरतले अशीच आस्त बाळगूया.
शेवटाक इतलेंच सांगता की, गिराणां वेळार कितेंय खालें वा ना खालें, एकदा न्हय तर 10 वेळा लेगीत न्हाले- धुले, कितल्योय चादरी घेवन घरांनी लिपून रावले तरी, आतांच्या पर्यावरण प्रदुशण, तशेंच रसायनीक उपहारांची बादा ही सगळ्यांचेर जातलीच.
सुर्लाकारांनी पेटयले अंतराळांतले दिवे
दोन दिसाचें कळोवणेर, हय- ना करीत कार्यावळ थारता कितें, थंडेच्या कुडकुड्यांत लेगीत आस्वादक जमतात कितें, आनी शो सुरू जाताच, ‘तुटिल्ल्या ताऱ्यां’ न दीप प्रज्वलन जाता कितें… सगळेंच एक सपन कशें.
सुर्ला- सत्तरीच्या खगोलशास्त्रीय कार्यावळींत घडिल्ल्यो योगायोगी घडणुको पळोवन दिसलें की, मनशां वांगडा थंय सृश्टी दैवतूय हजर आशिल्लें, जें पावलां- पावलांर मार्गदर्शन करतालें. आमच्या आतां मेरेनच्या कार्यावळींनी इतली सुरेख सुरवात आनी तेच ख्यातीचो अंत, अशे योगायोग केन्नाच जुळून येवंक नात. जीं ‘दोन उद्दीश्टां’ मतींत दवरून ताकतिकेन ही कार्यावळ आखिल्ली तिका सांतेरी-केळबाय- शांतादुर्गा खेळा आनी सांस्कृतीक मंडळाच्या तेंक्यार लोकांनी उमेदीन वांटो घेतलो.
पुरातन युगांत शेणिल्ल्यांक वाट दाखोवपी आनी वेळा- काळाचें भान दवरपाक मजत करपी, राशी – नक्षत्रांचे आनी चंद्रकळेचे म्हत्व जमिल्ल्यांनी प्रात्यक्षिकांतल्यान समजून घेतलें. विशेश आकर्शण आशिल्ली चंद्राची फोंडकुलांनी भरिल्ली पूण भांगराळी- भूंय, आस्वादकांनी स्वताच्या दोळ्यांनी पळयली. मन हलकें करपी त्या देखाव्यांत, गुरू गिरो आनी ताच्या 4 मोट्या चंद्राचीय भर पडलीच. गुरूचेर चलपी सुर्यमंडळांतलें सगळ्यांत व्हडलें चक्री- वादळ (The Great Red Spot) त्या वेळार आमकां दिसूंक पावलेंना (तें फाटलें वटेन उरलें), तरी ताच्या ढगांतले अमोनियाचें पट्टे मात स्पश्ट दिसले. एके सरळ रांकेत उबें आशिल्ले गुरूचे 4 मोटे चंद्र (Io, Europa, Genymede & Callisto) पळोवन मात जमिल्ले सगळे अचंबीत जालें. शेवटाक, थंडेचो कुडकुडो वाडिल्लो पळोवन, दंवाचो उपकरणांक तशेंच ल्हान भुरग्यांक त्रास जावचो न्हय म्हूण, कार्यावळ बेगीनूच आटापा हाडची पडली.
कोंकणी खगोलशास्त्र दीस – मिथुन दिव्यपात
सुर्लाची कार्यावळ सुरू जातकच आमचें पयलें उद्दीश्ट पुराय जालें. उलोवप चालू करता थंय आसा, म्हजे फाटलें वटेनच्यान, एक बरोऽऽ ‘तुट्टा तो तारो’ पडटना आस्वादकांनी पळयलो. जमिल्ले सगळे सुखावले. ते उचंबळीत जावन, सोमतेच हेवटेंन- तेवटेन आनीकूय कोण दिसता कांय म्हूण, दोळ्यांनीच सासपूंक लागले. म्हाका हासपाक आयलें. आरे म्हणलें, हांव हेंच तर सांगपाक हांगा आयलां. एक तुट्टा तो तारो पळोवन इतलें अचंबीत जाले जाल्यार, अशेच शेंकड्यांनी तुटपी तारे एकाच वेळार पळोवपाक मेळ्ळ्यार कितें करतले कांय म्हूण विचारलें (हाचेर कितें जाप दिली ती, सुर्लकारांकूच विचारात.) म्हण्टांसर उल्कापाताच्यो गजालीं रंगल्यो आनी थेट डायनॉसोरांचेर पावन सोंपल्यो. उल्कापातांनूच वा मोट्या फातराळ गुळ्यांच्या फारान घडये ते सोंपल्या आसत म्हूण, तांकांय खात्री पटली.
हे घडणुकीचे फाटभुंयेर, ‘कोंकणी खगोलशास्त्र दीस’ मनोवपाची संकल्पनाय तांकां सांगली. तें आयकून, मिथुन दिव्यपाताचे दिसा (13 डिसेंबर), कमीच- कमी एक वर तरी, तुटपी तारे मेजून, तांची नोंद दवरपाची हमी सगळ्यांनी दिली. तांचें आश्वासन मेळोवन, एक तरी कार्य तडीक लागलें म्हूण, मन धादोसलें. हाचेर प्रतिक्रिया दितना, प्रताप गांवकार सांगूक लागलो की, सुर्ला- सत्तरीतलें लोक एकदम क्रियाशील. शिक्षणीक कार्यांत तर तांचो आनी गांवांतले सरकारी शाळेचो, अग्र- सक्रीय वांटो. कोंकणी आनी खगोलशास्त्राच्या आमच्या उपक्रमांत सगळे उमेदीन वांटो घेतले म्हूण तांणी खात्रीय दिली.
(असोच तेंको जर हेर गोंयकार आनी शाळां कडल्यान मेळ्ळो जाल्यार, आमच्या यत्नांचें सार्थक जातलें. ते आंतरराश्ट्रीय संघराज्य वाले (IAU) तेंको दिवं वा ना दिवं, पूण आमचें कोंकणी लोक आनी गोंयकार जर तातूंत वांटो घेनात जाल्यार, सगले कश्ट फुकट, इतलें मात खरें)
हो खेळ सावळेचो
सांजे वेळार, सड्यार वारें खावपाक म्हूण गेल्लें कडेन, नारायण गांवकाराक हो देखावो दिसलो. हांव तर ताका पळयतच उरलों, कारण आमचे कार्यावळीचें दुसरें उद्दीश्ट, तो तांबडे पट्टो आनी क्षितीज रेशे मदीं चिड्डिल्लें आशिल्लें. हरशीं सामान्यांच्या दिश्टीकोनांतल्यान जें दिसतालें तें सादेंच, पूण नारायणान, ‘लाडकेचो वझर’ घसघशाक अग्रभागार दवरून काडिल्लो फोटू, एक विज्ञानीक अप्रूप सांगपी. त्या तांबड्या बेल्ट आॅफ व्हिनसाच्या सकयल दिसताली ती ‘पृथ्वीची सावळी’ हें ताका खूब वेळान कळ्ळें. हय, ही तीच पृथ्वीची सावळी, जी चंद्र गिराणां घडयतात. फुडल्या सप्तकांतले गिराणी- विज्ञान समजावपाक, म्हाका तितलेंच निमित्त पुरो आसलें.
सूर्य जसो मावळटा, तशी ती पृथ्वीची सावळी पुर्वेक सावन उदेंतना दिसता. ती जशी वयर सरता, तशी क्षितीजा वयल्या वातावरणांतल्या कणांक, आपल्या काळसट- निळ्या आवरणांत लिपयता. हें अशें जरी सदांच घडटा आसलें, तरी ती सावळी थोड्याच वाठारांतल्यान दिसता. ती दिसपाक दुर्मीळ आनी तितलीच वळखूपाक कठीण. लागीं- लागीं 14 लाख किलोमिटरां मेरेन पातळिल्ली ती सावळी, 8 नोव्हेंबराच्या गिराणां दिसा चंद्राचेर पडटली आनी थोडो- थोडो करुन ताकाय लिपयतली.
आतां हातूंत म्हत्वाचो प्रस्न उरता तो असो की, ती पृथ्वीची सावळी (सुर्यगिराणां विशीं चिंतल्यार, चंद्राचीय सावळी) जर सदांच वातावरणांत आसता जाल्यार, वर्साक 4 ते 7 फावटीच घडपी गिराणां दिसा, आमी तिचो कसलो भंय बाळगीतात? जांकां हो प्रस्न वा तत्व पटलें जाल्यार, ते परतून केन्नाच गिराणां वायट आसतात, म्हूण दुबाव उक्तावचे नात.
समज /गैरसमजाच्यो देखी
आंशीक सूर्य गिराणांच्या आनी उपरांत छापिल्ल्या लेखांचेर जायत्यो प्रतिक्रिया आयल्यो. खूब जाणां कडेन भासाभासूय जाली. कारणां समजून घेतले उपरांत तांणी आपलीं मतांय बदल्लीं. ह्या सगळ्या देखींतलें, समजूपाक सोपे अशें एकूच उदारण मांडटा.
पयर कार्यावळींत, गजाली करतना एकलो सांगूक लागलो की, आंशीक सूर्य गिराणां दिसा, तांच्या कामार खंय सगळ्यांनी मेळून प्रथा पाळपाचें थारायलें. भूक लागनासतना लेगीत, साडेबारा पयलींच जेवन घेतलें. कारण फक्त इतलेंच की, सगलेच बुदवंत जावन ‘वेध- वेध’ म्हूण बोवाळ घालूंक लागिल्ले. हरशीं तातूंत तथ्य कांयच नाशिल्ले, तें तांकां कांय वेळान प्रत्यक्ष कळ्ळें… जेन्ना कामाच्या व्यापान, अवेळार जाणवपी भुकेन ते तळमळूंक लागले तेन्ना. मागीर कामाचेर परीणाम जावंचो न्हय म्हूण सगल्यांनी गिराण चालू आसतनाच खावन घेतलें. आजून तरी तांकां कसलीच विखबाधा जावंक ना, उरफाटो नाका आशिल्लो अंधश्रद्धेचो भंय भायर सरून जिवाक मात बरें दिसलें.
गोंयांतलें 8 नोव्हेंबराचें आंशीक चंद्र गिराण
हें चंद्र गिराण खग्रास, पूण गोंयां सयत भारतांत तें आशींक दिसतलें. सांजे स वरांचेर चंद्र क्षितीजा वयर उदेंतलो. उकत्या दोळ्यांनी दिसपी हें गिराण 6.20 म्हळ्यार काबार जातलें, म्हण्टकच 8 नोव्हेंबराक हवामान अनुकूल आसल्यार, गोंयांत निवडक वाठारांत तें दिसतलें (दर्यादेगेर तें कशेंच दिसचे ना).
गाळशीरें, कवळ्यां मारुतीगडार आनी दोन खाशेल्या वाठारांतल्यान आमचे आस्वादक, गिराण पळोवपाक आनी फोटू काडपाक यंत्रणा घेवन सज्ज रावतले. कोणाक म्हायती जाय जाल्यार संपर्क करचो.
आयच्यान सुरू ‘कातयां’ चो खेळ
सुर्लांतल्या मंद वाऱ्याचें झोतांत, सारंगी- धुंदीत अंतराळ भोंवडी मारतना एका खास गजालीचो विसरूच पडलो. आमी कार्यावळ बंद करपाचेंच आसले, इतल्यांन पूर्व- क्षितीजा वयल्या ढगाळ वातावरणांतल्यान दैवी सृश्टींन उलो घालो. पळयत जाल्यार, ‘कृत्तिका’ नक्षत्र हात वयर करुन आमकां हटकितना दिसलें. म्हादय अभयारण्यांतलो सुर्ल वाठार हो अति- संवेदनशील अस्तंत घाटांनी व्यापिल्लो आशिल्ल्यान, 7 च्या सुमाराक उदेंवपी कृत्तिका साडेणवांक उदेंलें. तें म्हणूंक लागलें, 5 तारखेच्यान, म्हळ्यार आयच्यान गोंयांत कातयांचे मांड सुरू जातात.
ह्या वर्सा आमंत्रण बी मेळटा कांय पळोवपाक, हांवें सोमतोच काशीभाईक फोन लायलो (काशेश्वर कालेकार, उदळशें साकोड्डा, जांच्या घरच्या आंगणात कातयांचो मांड भरता.) तांणी कृत्तिकेन दिल्ल्या म्हायतीचें समर्थन केलें आनी म्हाकाच न्हय तर, ‘भांगरभूंय’चे वाचक, तशेंच समेस्त गोंयकारांक, आमचें पुरातन दायज कशें आशिल्लें तें अणभवपाक आमंत्रण भेटयलें.
उदळशे गांवांत 4 दीस चालू उरपी हो सण बद्द पुनवेक सोंपतलो. पुनवे दिसा, जेन्ना चंद्र कृत्तिका नक्षत्रांतल्यान पसार जाता, तेन्ना मळबांत खंय एक वेगळोच सैमीक- खगोलशास्त्रीय चमत्कार घडटा.
– गौतम जल्मी
9764364269
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.