हिळो मोडून खिळो करप

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

“भाटकारा तुमी सांगिल्लें न्हय पणजे वचूंक जाय म्हण, हांव पणजे वचून आयलों.” भाटकारान कपलार हात मारलो. कसलेंय काम कोणय सारकें समजून घेना आसतना अर्दकुटेपणान करता आनी आपलेंच हांशे करून घेता तेन्ना ही ओपार मारतात.                        

म्हणी फाटली काणी-व23

आदल्यो बायलो बेकळां म्हण एके तरेची भांगराची वस्त कानांत घालतालीं. हीं कानांतलीं जड गुळो आसतालीं. इतलीं जड आशिल्ल्यान कांय जाणांच्या कान गळटाले वा चिऱताले लेगीत. अशीच एके जाण्टेलेन आपलीं बेकळां आपल्या नातसुनेक आपलीं पांयपडणेक घालीं. नातसून नव्या जमान्यांतली. तिका हीं बेकळां घोस्ताक गेलीं नात. तिणें शेटीगेर वचून नव्या मोदीचीं कानांतलीं करपाक शेटीक सांगलें. इतलीं जड गुळो बेकळां पळोवन शेटीक आयली रुच. ताणें तयार आशिल्लीं कल्ल कशीं नव्या मोदींचीं कानांतलीं  त्या नातसुनेक दिलीं.  तिकाय तीं खूप आवडलीं. तिणें तीं त्या जाण्टेलेक कानांतलीं दाखयलीं. इतल्या जडगुळो बेकळांच्या बदल्याक तिणें हाडिल्लीं कल्ल कशी कानांतली हाडिल्लीं पळोवन त्या जाण्टेलेक मारली तिडक. तिणें म्हळें “हिळो (व्हिळो) मोडून खिळो केलो रे पुता?”  अशे तरेन लाखाचे बारा हजार करपी मनशाक ही ओपार मारतात.

‘बाबल्यालें निरंजन’

बाबलो नांवाच्या एका अर्वळ मनशाक लेखून हो वाक्प्रचार आयलो. बाबल्याक खंय तागेल्या धनणीन पसऱ्यार वचून देवाकुडींतल्या निरंजनांत घालपाक इल्लें तूप आनी तेल हाड म्हण सांगलें. तेल आनी तूप हाडपाक दोन आयदनां व्हरपाक जाय आसलीं. बाबलो तें हाडपाक देवाकुडींतलें निरंजनच घेवन गेलो. पसरकारान एका बगलांत तेल घालें आनी तूप कित्यांत घालूं काय म्हण बाबल्याक विचारलें. बाबल्यान निरजंन उरफाटें केलें आनी निरंजनांच्या दुसऱ्या बगलांत तूप घाल म्हळें. निरजंन उरफाटें केल्ल्यान पयले बगलांतलें तेल जमनीर सांडलें. घरा पावतगीर धनणीन विचारलें तेल खंय? बाबल्यान निरजंन परत उरफाटें केलें. इतल्या म्हणसर तूपय जमनीर सांडलें. अशे तरेन अचरट बाबल्यान तेल आनी तूप दोनय मातयेभरवण केलें. आतां खंयच्याय अर्वळ मनशाक ‘बाबल्यालें निरंजन’ म्हण्टात. हीच ओपार ‘म्हाध्यालें निरजंन’, वा ‘तेल तूप निरंजन’ अशीय घोळटा.

‘शेटीलो जावंय चुनो चड खाय’

एका गावांत एक शेट रावतालो. ताणें आपल्या धुवेचें लग्न करुन दिल्लें. शेटीन आपल्या जावंयाक आनी धुवेक आमंत्रण दिवन आपल्यागेर आपयलीं. शेटील्या जावंयाक विड्याचें व्यसन आसलें. दिसूयभर विड्याकवळ ताच्या तोंडांत आसतालेंच. मावोड्या किरवंटीची चंची उसोवन तो विडो करतना कोणाचें तरी थंय लक्ष गेलें. जांवयान चुन्याचे डबयेंत बोट घालें आनी बरो बोटभ़र चुनो काडून पानांक थापलो.कितलो म्हण चुनो खावप? पूण जांवयांक सांगप कशें? आमगेलो जांवय चुनो चड खाय असो तोखणायेचो शेरो मारुन ताका शिटकावपाचो यत्न केलो. पूण जांवय आशिल्लो अर्वळ. ताका दिसलें कीं सगलीं आपली खऱ्यांनींच तोखणाय करतात. तो चड चड चुनो खावंक लागलो. करतां करतां पोराक लागलें. ताचें तोंड सगलें चुन्यान भाजलें. अशे तरेन त्या जांवयाच्यो भोयो भोयो जाल्यो. आनी ‘शेटीलो जांवय चुनो चड खाय’ ही ओपार लोकांच्या  ओंठार आयली. मनशाले कसलेय करणेचेर कोणेंय ल्हानशीच शिटकावणी दिली म्हणटगीर ताणें सादूर जावंक जाय. पूण तो सादूर जावंचो सोडून आपलें तेंचगिरयत रावता, तेन्ना त्या ही ओपार मारतात.

‘हातान उबार नाशिल्ली साण भांगरान बांदतकच गळ्यांत घाली’ 

हे म्हणी फाटली काणी अशी: एक नवीच लग्न जाली व्हंकल सामकी नाजूक आसली. कसलेंय काम करुंक ती अनमनताली. घोवान हिचीं नाटकां पळयलीं. एक दीस बरी जड गुळो साण घेवन तो शेटी म्हऱ्यांत गेलो आनी ताका भांगराची ‘ओफ’ (गिलीट) काडपाक लायली आनी ती साण घेवन तो घरा आयलो. भांगराची साण पळयना फुडें व्हंकल भुल्लूसली आनी ती जड गुळो साण उबारून तिणे गळ्यांत घाली. बायलांचो भांगराचो सोस दाखोवपाक ही म्हण वापरतात.

‘फट्या पणजे वच रे, फटो पणजे वचून घरा आयलो’

 फटी म्हणून एकलो एका भाटकारागेर कामाक आसलो. एक दीस भाटकारान फटीक सांगलें, “फटी फाल्यां पणजे वचूंक जाय.” फटी कसल्या कामाक बी विचारिनासतना सकाळीं उठून पणजे गेलो. तेन्ना पणजे वचप म्हळ्यार एक दीस लागतालो. हेवटेन भाटकार फटीक सोदता. पळयत जाल्यार फटी बेपत्ता. तिनसांजचो फटी खर्शेत खर्शेत आयलो. भाटकारान विचारलें, “आरे फटी तूं खंय?” फटीन म्हळें, “भाटकारा तुमी सांगिल्लें न्हय पणजे वचूंक जाय म्हण, हांव पणजे वचून आयलों.” भाटकारान कपलार हात मारलो. कसलेंय काम कोणय सारकें समजून घेना आसतना अर्दकुटेपणान करता आनी आपलेंच हांशे करून घेता तेन्ना ही ओपार मारतात. हीच ओपार ‘शणैमाम पाड्ड्या’ अशीय घोळटा. अर्थ तोच. 

‘आणाबाय आंबटाणी गुळो’

 गरज नासतना किरकोळ गजालीं वेल्यान किजिलां करपी बायल. पयलीं घोवाच्या नांवाचेर बायलेची वळख आसली. जशी भाउची बायल भाउबायल. अण्णा म्हणून एक मनीस आसलो. ताचे बायलेक सगळीं अण्णाबायल म्हणून वळखतलीं. काळंतरान अण्णाबायलेचें आणाबायल जालें. आणाबायलेचो सभाव सामको झगडाळ आसलो. कितेंतरी निमित्त काडून ती सगळ्यांकडेन झगडटाली. गोंयांत पुरुमेंताक आमटाण बी बरी सुकोवन ताका मिठ लावन ताचे गुळे करुन आचावांत भरुन दवरतात. ही आणाबाय आमटाणीचे गुळे परती परती काडून वताक वरताली. आगे कितले दीस गे आमटाणी गुळे वताक दवरता अशे कोणय विचारल्यार तिका झगड्याक कारण मेळटालें. तुका कित्याक पडलां? अशें म्हणत ती झगड्यांक सुरवात करताली. कारण नासतना कोणय झगडपाक सुरवात करता तेन्ना ‘आणाबाय आंबटाणी गुळो’ ही ओपार मारतात. ताक सुकत घालून झगड्यांक आमंत्रण दिवप हिवूय ह्याच अर्थाची दुसरी एक ओपार.

फुडल्या भागांत तुमकां आनिकुय म्हणी फाटल्यो काणयो वाचूंक मेळटल्यो.

-सखाराम शेणवी बोरकार

9923306751