भांगरभूंय | प्रतिनिधी
भारतीय लेखकाक हिंदी साहित्याचें वाचन केल्यार खूब कितें शिकूंक मेळटा. खूब जाणांक इंग्लीश साहित्य वा हेर संवसारीक साहित्याचे इंग्लीश अणकार वाचतकच गगनां केल्ले भशेन दिसता. इंग्लीश साहित्य वाचूंक जायच. पूण जंय आमचे संस्कृतीचीं मुळां आसात अशें मोट्या आवांठाचें साहित्य हिंदींत आसा. कितल्याशाच राज्यांनी हिंदीचो मोटो वाचक आसा. विदेशांत आसा.
हिंदी साहित्यांत ‘आलोचना’ नेमाळें हें प्रतिश्ठेचें आसून हें ती-म्हयनाळें मोटी नामना जोडून आसा. ‘आलोचना’ ची अधिकृत वॅबसायट कांय म्हयन्या आदीं सुरू जाल्या. समिक्षेच्या पोरण्या अंकांतल्या लेखां वांगडाच नवो मजकूर ह्या संकेतथळार वाचूंक मेळटा. सात दसकां परस चड काळ हिंदी वाचप्यांचें एक आवडीचें नेमाळें म्हूण आलोचना नामनेक पावलां. वॅबसायटी वरवीं वाचप्यांक खाशेले लेख आनी ग्रंथ मेळप सोंपें जालां. ही म्हायती राजकमल प्रकाशनाचे वेवस्थापकीय संचालक अशोक महेश्वरी हांणी दिल्या.
संस्कृतायेचो नियाळ घेवपाची वैचारीक मोहीम म्हणून आलोचना नेमाळें 1951 वर्सा सुरू जाल्लें. राजकमल प्रकाशनांतल्यान उजवाडाक आयिल्ल्या ह्या नेमाळ्याचो पयलो संपादक म्हळ्यार समीक्षक शिवदन सिंग चौहान. नामनेचो हिंदी समीक्षक आनी विचारवंत नामवरसिंह हांणी दीर्घ काळ ह्या नेमाळ्या खातीर सेवा दिली. ह्या सात दसकांत अशे जायते खाशेले आलोचना अंक आयले जे संग्राह्य आसात. सद्या प्राध्यापक संजीव कुमार आनी प्राध्यापक आशुतोष कुमार हे आलोचनाचे संपादक आसात.
संपादक आशुतोष कुमार हांणी सांगलें, भारतीय समाजाच्या साहित्य मंडळाचें वैचारीक केंद्र म्हूण आलोचना नेमाळ्यान 72 वर्सां पुराय केल्यांत. आतां पयलेच खेपे हें नेमाळें ऑनलायन येता जी संवसारभरांतल्या हिंदी-उर्दू लेखकांक आनी वाचप्यांक एक वाचनीय मेजवानी दितलें. खासा करून तरणाटे पिळगेची सृजनशीलताय आनी बुदवंतकायेक संबोधीत करप आनी संघटीत करप हो ताचो हेत.
संवसारांत सगल्या कडेन छापील आनी कागदी साहित्य वाचचे परस ऑनलायन साहित्य वाचपा कडेन लोकांचो वाडटो कल आसा. हो काळाचो म्हयमा आसा. देखूनच सोशल मिडियाचेर लिंक वा पीडीएफची मागणी वाडल्या. अशोक महेश्वरी हांणी सांगलें, नेमाळ्याचे छापिल्ले आवृत्तींत देशांतले आनी विदेशांतले हजारांनी वाचक आसात जे ताच्या दर एका अंकाची उमळशिकेन वाट पळयतात. ह्या नेमाळ्याचो आशय वॅबसायटीच्या रुपांत उपलब्ध करून दिवन तो आनीकय मोट्या आवांठाच्या वाचप्यां मेरेन पावपाक शकतलो म्हूण हें पावल घेतलें. वाचप्यांक संकेतथळार नवी सामग्री मेळटलीच, वाचप्यांक आदल्या अंकांतले वेंचून काडिल्ले लेख वाचूंक मेळटले. हे लेख संशोधन, खोलाय आनी अभ्यास हांणी भरिल्ले आसात.
स्वातंत्र्या उपरांत देशाक आनी खास करून हिंदी समाजाक वैचारीक फुडारपणाची गरज आशिल्ली. होच हेत मतींत घेवन आलोचना नेमाळें मुखार आयलें. राजकमल प्रकाशनान उजवाडाक हाडिल्ल्या ह्या तीम्हयनाळ्याचो पयलो अंक ऑक्टोबर 1951 त आयलो; पयल्याच अंकांतल्यान ताणें आपलीं तांक आनी उद्दिश्टां स्पश्टपणान सांगलीं.
‘आलोचना’ हें फक्त साहित्यीक भासाभास आनी समिक्षा हांचें नेमाळें जावंक नाशिल्लें आनी तें जालेंय ना. ताच्या ताटांत इतिहास, संस्कृताय, समाज ते राजकारण आनी अर्थवेवस्था ह्या जिनसांचोय आस्पाव आशिल्लो. ताकाच लागून ह्या सुरबूस, सुवादीक साहित्य जिनसांक लागून हें नेमाळें नामनेक पावलें. हिंदी साहित्य विश्वांत तशीं खंयच्याच भाशेंत ना इतलीं नेमाळीं येतात. कारण ही भाशा कितल्याशाच राज्यांनी चलता. पूण आलोचना ह्या अभिरूची संपन्न नेमाळ्याक जो अभिजाततेचो मान आसा तो बाकिच्यांक ना.
त्या काळांत उजवाडाक आयिल्ल्या लेखकांचो विचार केल्यार पयल्या दसकाच्या काळांतली (1951-1960) लेखकांची वळेरी पळयल्यार तातूंत सगल्या आघाडीच्या लेखकांचें बरप आसा हें ठळपपणान दिसता. डॉ. नगेन्द्र, शमशेर बहादुर सिंह, गिरिजाकुमार माथुर, नरेशकुमार मेहता, भगवतशरण उपाघ्याय, उपेन्द्रनाथ अश्क तशेंच डॉ. भगीरथ मिश्र हांणी सुरवातीच्या काळांत आलोचनाचेर सातत्यान बरयिल्लें दिसता. उपरांत नेमिचंद्र जैन, इलाचंद्र जोशी, डॉ. हरदेव बाहरी, देवेन्द्र सत्यार्थी, धर्मवीर भारती, ठाकुरप्रसाद सिंह, हंसकुमार तिवारी, विजयशंकर मल्ल, मुक्तिबोध तथा क्षेमचंद्र सुमन हेवूय लेखक बरोवपाक लागले. संपादक बदल्ले पूण दर्जो आनी फोकस केन्नाच हाल्लो ना. ह्या कारणा खातीर आलोचनाची नामना अजूनय तगून आसा.
गोवा विद्यापिठाचे सेवेंत कोंकणी विश्वकोश विभागांत आसतना हांव आलोचना वाचतालों. ग्रंथालय सभाघरांत तें एका लांकडी स्टॅण्डाचेर कायम दिसतालें. लेखकवर्ग केदो आनी वाचनवर्ग केदो हो आवांठ पळोवनूच तटास जावपाक जातालें.
साहित्यीक समिक्षा म्हळ्यार कितें हें कोणाकूय समजुपाचें आसत जाल्यार तांणी आलोचना हें नेमाळें वाचचें. बेठ्योच फटासो मारून आपलें अज्ञान पाजळावचें न्हय. समिक्षेचें एक म्हत्वाचें आंग म्हळ्यार उजवाडाक आयिल्ल्या पुस्तकांचो वेव्हारीक नियाळ. ‘मुल्यांकन’ ह्या नांवान पुस्तकां वेले समिक्षा लेख आलोचनाचेर उजवाडाक येतात. आयज सत्तर वर्सां उपरांत त्या पानांचेर परत नदर मारतकच काळाच्या प्रवाहांत विसरायेर पडत आशिल्ल्या अशा जायत्या पुस्तकांचीं वळेरी आमकां मेळटा. समकालीन साहित्या भायर समिक्षेक लागून पुर्विल्ल्या, मध्य युगीन आनी आर्विल्ल्या साहित्यांतल्या अभिजात साहित्याची परतून वळख करपाचीय वाट मेकळी जाली हें लक्षांत घेवपा सारकें आसा. हे नदरेन पयलो म्हत्वाचो यत्न पांचव्या अंकांत जाल्लो, तातूंत पृथ्वीराज रासो, सुर सागर, रामचरितमानस, बिहारी सतसाई, कामायनी, गोदान ह्या अभिजात ग्रंथांची समिक्षा उजवाडाक आयली. उपरांत आठव्या अंकांत ‘बिसलदेव रासो’, ‘गोरा बादल की कथा’ हांचेर समिक्षा लेख उजवाडाक आयले. अशे तरेन समिक्षेन परंपरा आनी नवकल्पना हांचे मदीं सोबीत सेतू तिगोवन दवरलो.
आलोचनान इतिहास विशयाचेर खाशेले अंक काडल्यात. समिक्षेचो णववो अंक ‘आलोचना खाशेलो अंक’ आसून तातूंत भारतीय आनी अस्तंती समिक्षा पद्दत आनी समीक्षक हांचे विशीं वट्ट 31 लेख आशिल्ले. फुडलो खाशेलो अंक आयलो तो अंक 13, जो ‘कादंबरी’चेर केंद्रीत आशिल्लो, तातूंत फक्त भारतीय न्हय तर संवसारीक कादंबरीचेरूय भासाभास जाल्ली. फुडले दोन खाशेले अंक 18 आनी 19 ‘नाटक’ केंद्रीत आशिल्ले, तातूंत नाटकाच्या सिध्दांतीक आनी वेव्हारीक अशा दोनूय प्रकारांचेर – भारतीय आनी अस्तंती – सविस्तर चर्चा जाल्ली. आलोचनाचे खाशेले अंक लेगीत संग्राह्य आसात. फकत वाचपी जाय!!
मुकेश थळी
फोंडें
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
