भांगरभूंय | प्रतिनिधी
(जपानी पद्दत म्हणल्यार पयलीं रोप तयार करप आनी मागीर तें काडून परत लावप. फकत बीं पेरप ना. ह्या पद्दतीन सदां परस दुपेटीन भाताचें पीक येता…. आतां मुखार…)
सुरवातेक रोप तयार करून दितकच आतां तांणींच बीं घालचें म्हूण तांकां बीं- रोव पेरपाक दिवपाक लागले. ‘ दान नादान करता’ हें बाबांचें मत, ताका लागून आमी ‘धान्य बँक’ उगडली. म्हणल्यार तांच्या जातींतल्या एकादऱ्या माडियाक एक किलो बीं दिलें, तर ताच्या बदलाक ताणें पिकेर एक किल भात हाडून दिवप. भाजीपाल्या खातीरय तांकां बियो दिल्यो. तांकां भाजयो कशो लागतात हें खबरच नासलें. पूण पुश्टीक आहाराचो वाटो म्हूण तांणीं पाचव्यो भाज्यो खावप गरजेचें आसलें. ताका लागून पावसाच्या सुरवातेक धान्य आनी भाजीपालो हांच्या बियांणांचीं पाकिटां करून तीं आमी तांकां दिताले, फळांचे रोपे दिताले. एकवटित ग्रामीण विकास कार्यावळ (आयआरडीपी) ह्या सरकाराचे येवजणेचो त्या खातीर आमी भरपूर उपेग करून घेतलो. 1978 ते 1982 ह्या काळांत शेताच्या ह्या प्रयोगा खातीर सरकारा कडल्यान आमकां दरवर्साक 10 लाख रुपये मेळ्ळे.
माडिया मनीस खूबच प्रामाणीक. जितलें बीं- रोव घेवन वताले तें भोवतेक जाण परत दिताले. सामकी 99.9 टक्के ती परतफेड आसताली. धान्य मेजपाक तांकां कळना आसलें, पूण ते अदमासान घेवन येताले. आमी मागीर तें मेजून घेताले आनी सुबेज धान्य तांकां परत करताले. आदिवासींचें मुखेल अन्न शीत. तें मेळोवपा खातीर सुदारिल्ली पद्दत वापरून भाताचें पीक काडलें म्हूण तांच्या पिकावळींत वाड जाली. कांय धान्य विकून तांच्या हातांत रोख पयशे घोळपाक लागले. हे लोक मागीर भाजीपालोय चड प्रमाणांत रोवपाक लागले. तांच्या आयुश्यांत ह्या ल्हानशा गजालीन खूब फरक पडलो. तांकां वेवस्थीत खाण- जेवण मेळपाक लागलें. म्हणल्यार ताका लागून तांणीं जनावरां मारप पुराय तरेन बंद करूंक नासलें तरी ताचें प्रमाण बरेंच उणें जालें. आदिवासींक तांच्या स्वताच्या पुश्टीक आहाराची तजविज करप आनी जनावरांची हत्या थांबोवप, अशो दोनुय गजाली ह्या प्रयोगान घडूंक पावल्यो.
मागीर 1982 वर्सा उपरांत सरकारान अनुदानाच्यो कांय येवजणो जाहीर केल्यो, ताका लागून धान्य बँकेची पद्दत आमी चलोवपाची गरज उल्ली ना. आदिवासींक शासना कडच्यान सरळ मजत मेळपाक लागली. खरें तर शेतकाम ही सामकी मुळावी गजाल, पूण अंधश्रद्धेक लागून आनी गिन्यान नासून तें कशें करप हें माडियांक खबर नासलें. जमीन ही आमची आवय आसली तरी तिचेर वावर करचोच पडटा, तिका उदक घालचें पडटा तेन्नाच ती ताचें फळ दिता. त्या खातीर जमीन नांगरप म्हणल्यार तिका दुखवप न्हय तर तिची जतनाय घेवप, हें तांकां पटोवन दिवचें पडलें. फुडें शाळेंतलीं भुरगीं शिकून गांवांत गेलीं आनी तांकांलागून आमचें काम सोपें जायत गेलें. शेतांत आमी लक्ष घालपाची गरज उल्ली ना. आमी तातूंतल्यान हळूहळू भायर सल्ले.
गांवांतल्या लोकांचो विस्वास आमी जसोजसो मेळयत गेले, तसोतसो हेरय प्रस्न घेवन ते म्हजे कडेन येवपाक लागले. सगळे कडेन आसतात तशीं तांच्याय मदीं किजिलां, वाद आसतालेच. रिणा खातीर झगडीं, घोव बायलेचीं झगडीं…. पूण तुळेन किरकोळ वाद चड आसताले. ते सुटावे करपाक ते कोणा कडेन ? तेन्ना हेमलकसाक एक कॉन्स्टेबल आसतालो. पूण ताचे कडेन तंटो घेवन गेले तर कागाळ बरोवन घेवपाक तो पयशे घेतालो. परत, कागाळ बरयली तरी कोर्ट थंयच्यान देडशें मैलांचेर. हे लोक वतले येतले कशे? खर्च कसो करतले ? ताका लागून आपले तंटे आपले भितरच मिटोवपाची रीत तांच्या मदीं वाडली. कांय गांवांच्यो पंचायती आसताल्यो. तेय निर्णय दिताले. पूण ‘दोतोरसायबाचेर‘ म्हणल्यार म्हजेर तांचो विस्वास बशिल्लो. हो मनीस योग्य तेंच करतलो, फटोवचो तरी ना, अशें त्या भोळ्याबाबड्या लोकांक दिसतालें. गांवांतलो कॉन्स्टेबल ल्हानशा गजाली खातीरय पयशे घेतालो. एकाद्या मनशाक अपघाती मरण आयलें, तर “ हो खून जावपाक शकता, मडें पोस्टमार्टमा खातीर घेवन चलात” अशें तो म्हणटालो. पोस्टमार्टमा खातीर 80 किलोमिटर वचपाचें आसतालें. इतले पयस बैलांगाडयेंतल्यान वचप कशें? मागीर हे लोक हात- पांय पडपाक लागताले. तो तेन्ना ‘1000 रुपये काडात’ म्हणटालो. हे गरीब लोक इतले दुडू खंयच्यान हाडटले? ते भिताले. मागीर ते म्हजे कडेन येताले. हांवें सांगतकच तो कॉन्स्टेबल आयकतालो. अशें करून हळुहळू हेरय किजीलां म्हजे कडेन येवपाक लागलीं.
कोर्टाची पद्दत खूब वेळ खावपी आनी खर्चाची. ताका लागून ल्हान किजीलां गांवांतल्या गांवांत समजिकायेन सोडवपाक मेळचीं असो येत्न हांवें सुरू केलो. सादारण 1975- 76 सावन हो प्रयत्न सुरू जालो. त्या खातीर लोकांकय आदार मेळ्ळो. खंयच्या खंयच्यान लोक येवपाक लागले. पूण जमनिचीं झगडीं, गुन्यांवांच्यो केशी बी आसल्यार हांव कुशीक रावतालों. कारण न्याय दिवपाचें काम म्हजें न्हय. पूण बऱ्यांचदां ल्हान झगड्यांतली गांठ सोडयली ना जाल्यार तांचे मोटे प्रस्न जातात. ताका लागून अशा ल्हान प्रस्नांत हांव लक्ष घालपाक लागलों.
(मुखार चलता)
प्रकाशवाटा (मूळ लेखक : डॉ. प्रकाश आमटे)
देविदास गजानन नायक
98505 35051
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
