सोरोप- मनीस संघर्श कमी करप गरजेचें
बॅडेड क्रेट (काणेर) - फोटो- स्नेहम स्नेही
भांगरभूंय | प्रतिनिधी
काल संवसारभर सोरोप दीस मनयलो. ते निमतान…
भारतांत जायत्या तरांचे सोरोप मेळटात. थोडे विखारी आसतात. तांची खबर दर एकल्याक आसपाक जाय. ह्या लेखांत विखारी सोरपांचेर आनी जतनाय घेवपाचेर उजवाड घालून मनशा आनी सोरपा भितरलो संघर्श मात्सो उणो करपाचो यत्न हांव करतां. अर्थांत, विखारी सोरोप वळखुपाक थारावीक असो नेम ना, कारण जायते बिनविखारी सोरोप विखारी कशे दिसतात. पूण तें संकश्टांत आसात, अशें दिसतकच तांच्या आकार, रंग, वागणूक आनी आवाजा वयल्यान तांची वळख जाता.
विखारी सोरपांच्यो जाती
1.स्पेक्टकल्ड कोब्रा – कपलाच्या वा फाटल्या भागाचेर आकड्याचे चिन्न आनी फणो पसरपाची आनी फुस्कारपाच्या तांकी वयल्यान हाका वळखतात. हो सोरोप सगळ्याक मेळटा.
- रसल व्हायपर (घोणस) – ताच्या आंगाचेर आशिल्ल्या गदड तपकिरी साखळी सारक्या चिन्नांक लागून ताका वळखतात. त्रिकोणी तकली आनी व्हडल्या आवाजांत प्रेशर कुकरा वरी फुस्कारप, ही ताची वळख. हो सोरोप देशभरांत मेळटा. हुंदीर वा ल्हान सुकण्यांचे बी शिकारेच्या सोदांत घरांत सरता.
- साॅ स्केल व्हायपर (फुरशें) – तकलेचेर त्रिशूला सारकें चिन्न आसता. ह्या ल्हान जातीच्या फुरश्याची एका वटेंतल्यान आगळी- वेगळी हालचाल आसता. हो सगळ्या वाठारांनी मेळटा. ह्या सोरपाची कात जेन्ना एकठांय घांसता तेन्ना लाकडाच्या कोंड्याक खरवत घांशिल्ल्या भशेन आवाज येता. देखून सो स्केल व्हायपर हें नांव पडलां.
- सामान्य क्रायट (काणेर)– धातू वरी तिख्याची काळ्या रंगाची कूड जाचेर धवीं रिंगा सारकीं चिन्नां ताचे वरवीं ताची वळख जाता, हो रातचो, सांजवेळार भायर सरपी सोरोप शारांत अप्रुप आसलो तरी गांवगिऱ्या वाठारांनी मेळटा.
- किंग कोब्रा – ताची वळख ताचो फणो, व्हड लांबाय, चड करून 10 फुटां वयर आनी काळ्या रंगाचें पट्टे आशिल्लें राखाडी आंग. ताका वळखूपाक तसो सोंपो. फकत भारताच्या रानांनी मेळटा. ताची चाबिल्ल्याचीं चड उदाहरणां नात.
- पिट व्हायपर (फुरशे) – तांची त्रिकोणी तकली आनी उश्णताय संवेदन करपी खड्ड्यां वरवीं वळखतात, भारतांत पिट व्हायपराच्यो 21 वयर जाती आसात. पांचवो आनी मलाबार पिट व्हायपर हाका वैजकी नदरेन म्हत्वाचो मानतात. तांचें चाबप मनशाक जीवघेणें थारूंक शकतात. ह्यो जाती विखारी आसात आनी फकत अटंगया रानांनी मेळटात.
वैजकी म्हत्वाच्या विखारी सोरपांच्या वयल्या जबड्याच्या फुडल्या भागांत व्हड दांतांची जोडी आसता. ह्या तोकाच्या दांतांत विख प्रवाहीत जाता (हायपोडर्मिक सुये भशेन) वा खांच/ चीर आसता, ताचे वांगडा विख तांच्या सैमीक शिकारीच्या स्नायुंत खोल वचपाक शकता. मनशाक चाबल्यार चड करून विख काती पोंदा वा स्नायूं भितर वचपाक शकता.
वर्गीकरण
भारतांत विखारी सोरपाचे दोन म्हत्वाचे गट आसात.
- एलापिडी – स्थायी रुपान ल्हान उबे आशिल्ले दांत आसतात. ह्या कुळांत भारतीय कोब्रा (नाजा नाजा), किंग कोब्रा (ओफियोफैगस हन्नाह), काणेर (बंगरस कैर्यूलस) आनी दर्यांतले सोरोप (म्हत्वाच्या वंशांत एनहायड्रिना, लॅपेमिस आनी हायड्रोफिस) हांचो आस्पाव जाता.
व्हायपेरिडी – लांब दांत आसतात आनी ते सादारपणान वयल्या जबड्या वटेन वयर गुठलायल्ले आसतात, पूण सोरोप इजा करता तेन्ना ते सरळ जातात. सामान्य व्हायपर म्हणल्यार फुरशे आनी पिट व्हायपर (क्रोटलिना) अशे दोन उपसमूह आसात. क्रोटालिना लोकांक तांचो उश्ण रगत आशिल्ली शिकार सोदून काडपा खातीर एक खाशेलें इंद्रीय अवयव म्हळ्यार पिट अवयव आसता. हें नाकपुडये आनी दोळ्यां मदीं आसा. वैजकी नदरेन म्हत्वाच्या जातींनी घोणस (दबोइया रसेली) आनी सो स्केल्ड व्हायपर (इचिस कैरिनाटस) ह्या सादारण व्हायपरांचो आस्पाव जाता. पिट व्हायपरांत बांबूचो पिट व्हायपर (ट्रायमेरेसुरस ग्रैमिनियस), मलाबार पिट व्हायपर (ट्रायमेरेसुरस मालाबारिकस) आनी हंप नाक आशिल्लो पिट व्हायपर (हायपनेलहायपनेल) हांचो आस्पाव जाता.
प्राथमीक उपचार
सोरोप चाबपाचे प्रकार नकळटां जातात. जेन्ना सोरपाक चुकून धोको निर्माण जाता वा ताचो मनशा कडेन संपर्क येता. देखीक सोरोप हाताळपाच्या वेळार. कारण कितेंय आसूं, अशे परिस्थितींत मनाची स्थिती खूब उपेगी थारूंक शकता. सोरोप चाबले उपरांत जाता तितले बेगीन दुयेंतीक हॉस्पिटलांत व्हरचो. ताचे पयलीं प्राथमीक उपचार करचे. दुर्दैवान चडशें पारंपरीक, उपलब्ध आनी परवडपी प्राथमीक उपचार निरुपेगी वा खरें सांगचें म्हणल्यार धोक्याचें लेगीत थारल्यात.
चुकीच्यो पद्दती, उपाय
चाबिल्ल्या सुवातेर वा चाबिल्ल्या अवयवाचेर बारीक चिर दिवप वा तोपप/ पंक्चर करप जखमेंतल्यान विख शोशून काडपाचे यत्न करप, हातपांय भोंवतणीं घट्ट कपडो वा बॅंडेज बांदप, विजेचो झटको आनी रसायनां, झाडापालो वा बर्फाचे पॅक लेगीत लावप. ह्यो पद्दती/ उपाय चुकीचे थारल्यात आनी दुयेंतीक पयल्या परस चड धोको निर्माण करतात. देखून चाबल्यार वयर सांगिल्ल्या पद्दती मदली खंयचीच पद्दत करची न्हय. जायत्या वेळार पळयलां, थळाव्या लोकांचो पारंपरीक (झाडपालो) उपचारांचेर व्हड विस्वास आसा, पूण तांकां वैजकी उपचाराक कळाव करपाक दिवंक फावना.
आयज मान्य केल्ले प्राथमीक उपचार शिश्टाचार अशे आसात –
पिडेस्त खूब भियेल्लो आसता, ताका विश्वासांत घेवप, चाबला त्या अवयवा वयर घट पट्टी बांदप (खंयचीय हालचाल वा स्नायूचें आकुंचन जाल्यार रगतांत वीख वता.) फकत भारतीय कोब्रा आनी दर्यांतल्या सोरोपां सयत काणेर सारकिल्ले सोरप चाबल्यार दाब स्थिर करपाचो विचार करचो, पूण व्हायपराच्या चाव्या खातीर वापरूंक फावना. कारण पेशीनाशक विखाचे थळावे परिणाम वाडपाचो धोको आसता. खंयचें तंत्र वापरचें हाचेर बरोच वाद जाला आनी जखमेचेर लावपी थळावो संपीडन पॅड आनी पुराय हातपांयार दाब पट्टी वापरप खूब प्रभावी अशें म्हाका व्यक्तिगतपणान दिसून आयलां.
चाबपाचे जखमे कडेन कसलोच हस्तक्षेप टाळचो. कारण हाका लागून संसर्ग जावंक शकता, विखाचें शोशण वाडूंक शकता आनी थळाव्या जाग्यार रगत येवपाचें वाडूंक लेगीत शकता. दुयेंतीक हॉस्पिटलांत बेगीन व्हरचें. शक्य तितल्यो सुविधा मेळपी सुवातेर व्हरूंक जाय. विख आंगांत रिगचे न्हय, म्हूण खंयचीय हालचाल, खास करून चाबिल्ल्या अवयवाची उण्यांत उणी करची. हे वैजकी सुविधेंत व्हेंटिलेटर प्रणाली आनी डायलेसीस मशीन प्रणाली आसपाक जाय आनी तातूंत गरजेचे तज्ञ आसपाक जाय.
चाबिल्ले सुवातेर घडयाळ, मुदी वा हेर वस्ती आसल्यार काडच्यो. चाबपाचो वेळ आनी लक्षणांचो क्रम लक्षांत दवरचो.
शक्य जाल्यार दुयेंतीक स्ट्रेचर वा खाटीच्या आदारान वा खुर्चेर बसोवचें. चलपाक बी दिवंक फावना. विखारी सोरपान चाबिल्ल्या पिडेस्ताक शक्य तितलो बरो प्राथमीक उपचार म्हणल्यार ताका जाता तितले बेगीन बऱ्या आनी लागींच्या हॉस्पिटलांत व्हरप.
कांय कृती ज्यो करपाक जायनात त्यो सकयल दिल्यांत कारण ह्यो एक तर उपेगांत येना वा खर धोक्याचे आसतात. त्यो फायद्या परस चड नुकसान करतात.
करप ना
विख शोशून भायर काडप, विख भायर काडपाक चीर करप, गांवठी वैजा कडेन वचप, घरगुती उपाय करप, घट्ट टूर्निकेट लावप, बर्फ वा पोटॅशियम परमॅंगनेट लावप, इजा जाल्लो भाग डेटोल आदी वापरून निवळ करप, सोरपाक धरपाचो /मारपाचो यत्न करप.
सर्पदंश उणे करपाक कांय सुचोवण्यो
- थळाव्या सोरोपांची, तांची सामान्य संवयांची जतनाय घेयात आनी विखारी सोरोप वळखुपाक शिकात.
- जेन्ना तोंड दिवचें पडटा आनी वळख करपाची गरज आसता तेन्ना तुमच्या सेलफोना वरवीं सुरक्षीत अंतराचेर फोटू घेयात. व्हिडियो काडचो न्हय, कारण तो अनिवार्यपणान हालता. वळखपा खातीर फोटू चड फायद्याचे थारतात.
- सोरपाच्या खासा हालचालींच्या वेळार सादूर रावचें- फांतोडेर आनी सांजवेळार, व्हड पावस आनी हुंवाराच्या वेळार,
भात कापणी आनी वारो दिवपाच्या वेळार. 4. सदांच रातच्या वेळार चलतना टॉर्च वापरात आनी दाट वनस्पत वा झाडां मदल्यान वतना योग्य जोतीं घालचीं. 5. जमनीचेर आनी काळखांतल्या दमट कोनशा लागीं न्हीद घेवप टाळचें. भुरग्यां खातीर जमनीक लागीं आशिल्लीं पाळणीं आनी खाटी टाळच्यो.
- सोरपाच्या चड लागीं वचूंक नाकात, शक्य तितले पयसुल्ल्यान निरिक्षण करचें. बडयो, किडींचो फवारो, उजो वा अशें खंयच्याय सुदारीत साधनान वा शस्त्रान सोरपाक केन्नाच धमकावचो न्हय, हाताळचो न्हय वा हल्लो करचो न्हय.
- घराच्या खंयच्याय भागांत अनवळखीपणान सोरोप आडखळून वा कोनशांक पडल्यार, सोरपाचेर नदर दवरात आनी वन्यजीव बचाव पंगड वा थळावे सोरोपांची राखण करपी स्वयंसेवकांक कडेन मजत मागात. जे तांकां सोडयतले आनी सुरक्षीत सुवातेर सोडटले.
- तुमच्या घरांत वा भोंवतणीं कोयर आनी नाका आशिल्लीं वस्तू एकठांय करप टाळचें. हातूंत हुंदरा सारक्या जिवांक लिपपाची सुवात मेळटा आनी उपरांत तातूंत सोरोप रावतात. 9. रस्त्यार वा हेर कडेन मेल्लो सोरोप उखलपाचो वा हाताळपाचो यत्न करचो न्हय. जायते फावटीं सोरोपाचो जर मेंदू मेल्लो नासत तर तो चाबपाक शकता. दर्यादेगेर पडिल्ल्या दर्यांतल्या सोरोपांक हात लावचो न्हय वा उखलचो न्हय. तेय विखारी आसतात.
- रानांनी विशिश्ट वाठारांनी वचपाचें टाळचें, जे संभाव्य सोरपाचे रावपाचे आसात. अशे तरेन सोरपांक तांचें रावपाचें थळ मेळटा आनी आमकांय आमची सुरक्षीतताय मेळटा. आयच्या सैम संवर्धनाच्या संवसारांत सहअस्तित्व सामकें म्हत्वाचें.
- सोरोप चाबल्यार उपचार करपी लागींच्या भलायकी केंद्राची वा हॉस्पिटलाची खबर दवरांत आनी तांचे फोन क्रमांक हाता कडेन दवरात. तुमच्या शेजारांत सोरप चड प्रमाणांत आसल्यार, आणिबाणीच्या वेळार कृतीची येवजण तयार करप बरें. हे फकत म्हत्वाच्या लोकांचे संपर्क आनी क्रमांक आसूं येता, जांकां पयली कळोवचें पडटलें, सोरोप- चाबपाचेर उपचार करपी लागींच्या हॉस्पिटलाचें नांव/ पत्तो, येरादारीची सगळ्यांत बरी पद्दत आनी संबंदीत तपशील, दोतोराचें नांव / संपर्क क्रमांक, आदी. सगळ्या कुटुंब/ शेजारी वांगड्यांची खात्री करात. आणिबाणीच्या वेळार तांची भुमिका समजून घेयात. उगडास दवरात, सोरोप आनी तांचे प्रकार आमच्या वाठारांचो एक अभिन्न भाग आनी पर्यावरण यंत्रणेचो एक म्हत्वाचो घटक.
संघर्श हो रावपाचे सुवातेर अडचणी वा शिकार नाशिल्ल्यान निर्माण जातात, हे दोनूय घटक मनशान तयार केल्ले, ही दुख्खाची गजाल. अशे तरेन आमी सोंसपाची गरज आसा आनी सोरोप भटकप हो आमी मनीस म्हणून आमच्या तात्काळ परिणामाचेर जावपी व्हडल्या परिणामाचो एक भाग अशें समजून घेवपाची गरज आसा. दुख्ख करपा परस सुरक्षीत रावप तितलेंच म्हत्वाचें. मनीस आनी सरपटपी प्राण्यांचे संघर्श कमी करपाक वयल्यो सुचोवण्यो उपेगी पडटल्यो अशी हांव आस्त बाळगतां.
(हो लेख सिद्धी केरकार हांणी अनुवादीत केला.)
निर्मल कुलकर्णी
केरी- सांखळी
फोटो : ब्रेंडेड क्रेट (काणेर) : फोटो ग्राफर- स्नेहम स्नेही
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
