गुणेस्त नायिका : आशा काळे

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

नव्या नाटकाचे चांचणेंत नापास जावपाच्या हेतान आशान कोल्हापूरांतले अंबाबाईदेवी सामकार खडीसाखर दवरून चाचणेंत नापास करचें, अशी आंगवण केली.

कलाकार

मराठी सिनेमा गाजोवपी कांय अभिनेत्रीं मदीं आशा काळे हें एक मानाचें नांव. सोज्वळ भुमिकेंतल्यान तिणें सुमार पांच दशकां चित्रपट आनी रंगमाची हीं दोनूय माध्यमां कुशळटायेन हाताळून आपल्या अभिनयान रसिकांचें लक्ष वेधून घेतलें. आशा काळेक मुखेलपणान कुटुंबीक आनी बायल प्रधान भुमिका केल्यो. 

तिचो जल्म 23 नोव्हेंबर 1948 दिसा गडहिंग्लजांत (कोल्हापूर) रामकृष्ण उर्फ रावसाहेब दत्तात्रेय काळे आनी आवय विमल हांच्या कुटुंबांत जालो. तिका एक भाव आनी भयण. बापूय रानां अधिकारी.  ताचे भायर ताका तंत्रगिन्यान आनी ज्योतिश शास्त्राचीय आवड आशिल्ली. बापायले नोकरेक लागुन बदली जाताली. भुरगेपणांत आशा काळे हांची रत्नागिरी, पाली, भोर, पुणे आनी परत कोल्हापूरात अशी भोवंडी जाल्ली. हे सगळे अणभव तिच्या कलाप्रवासांत उपेगाचे थारले. दुसऱ्या गांवांत वेगवेगळ्या सुवातींनी स्थलांतरीत जावन लेगीत आशान कोल्हापूर आनी पुण्यांतल्यान मॅट्रिक मेरेन शिक्षण घेतलें. उपरांत अभिनयाची आवड निर्माण जाल्यान तिणें नाट्य शास्त्रा कडेन लक्ष केंद्रित केलें. मात भुरगेपणांत आशाक अभिनय, नाटक वा चित्रपटांत विशीं मात पसून आवड नाशिल्ली. तिगेलो नाचाचेर चड मोग आशिल्लो. बाळासाहेब गोखले आनी हजारी लाल हांचे कडल्यान तिणें शास्त्रीय नाचाचे शिक्षण घेतिल्लें. उपरांत पिरायेच्या 8-10 वर्सा नाचाचें सादरीकरण करपाक सुरवात केली. अप्पासाहेब इनामदाराच्या ‘कलासंघ’ संस्थेंत काम केलें. 

आशा काळे हांणी एके पोरणे मुलाखतींत सांगलां, तिगेल्या बापायक ज्योतिशशास्त्र कळटालें. आशाचो शेनवारा उमाशे 

दिसा जल्म जाल्लो. देखून सोयऱ्यां भितर आशाल्या फुडारा विशीं भासाभास चलताली. तेन्ना बापायन आशाली जल्म कुंडली दाखोवन फुडारांत आशा कलाकार जातलें, असो अदमास काडलो. अभिनेत्री जातलें हें खबर नाशिल्लें. पूण नशिबांत जें आशिल्लें तशें घडलें अशें आशा म्हणटा. 1962 वर्सा भारत- चीन झुजाच्या काळांत व्ही. शांताराम आनी बाबूराव पेंढारकार हांणी देशाच्या संरक्षण निधीक आदार दिवपा खातीर ‘शिवसंभव’ हें नाटक तयार केलें. ताणें आशा काळेक हातूंत नर्तकीची भुमिका करपाक सांगलें. त्या वेळार आशा भोसलेन गायिल्ल्या ‘गुलाबी ऑंखे है तेरी’ ह्या ठुमरी रागांतले गीताचेर ती नाचताली. 

एका सादरीकरणा वेळार नाटकांतल्या दुवाळ्याच्या जेवणाच्या प्रसंगांत काम करपी अभिनेत्री हाजीर नाशिल्ल्यान ऐन वेळार आशान ती भुमिका साकारली. उपरांत 15- 20 प्रयोग केले. मात, फुडें नाटकांत काम करपाची निखालस इत्सा नाशिल्ली म्हूण नव्या नाटकाचे चांचणेंत नापास जावच्या हेतान आशान कोल्हापूरांतले अंबाबाईदेवी सामकार खडीसाखर दवरून ‘चाचणेंत नापास करचें’ अशी देवीक आंगवण केली. पूण ती पुराय जाली ना. तिका ‘सीमेवरुन परत जा’ ह्या नाटकांत म्हत्वाचें काम मेळ्ळेंच. हांगाच्यान तिचो वेवसायीक रंगमाचयेचो प्रवास सुरू जालो. ‘वाहतो ही दुर्वाची जुडी’ ह्या नाटकाक लागून तिका ‘ताई’ हें टोपण नांव मेळ्ळें. चित्रतपस्वी भालजी पेंढारकार हाणीं ‘शिव संभव’ नाटक पळोवन 1969 वर्सा “तांबडी माती” सिनेमांत आशाक मुखेल नायिकेची भुमिका दिली. तिणें चित्रपट पदार्पणातूच हेर दिग्दर्शकांचें लक्ष वेधलें. 

मजगतीं आशा काळे हें नांव मराठी रसिकां मदीं लोकप्रीय जाल्लें. बाळ कोल्हटकर हांचें ‘सीमेवरुन परत जा’. उपरांत ‘महाराणी पद्मिनी’, ‘बेइमान’, ‘विषवृक्षाची छाया’, ‘वाहतो ही दुर्वांची जुडी’, ‘गुंतता हृदय हे’, ‘गहिरे रंग’, ‘घर श्रीमंतांचे’, ‘देव दीनाघरी धावला’, ‘लहानपण देगा देवा’, ‘वर्षाव’, अशा नाटकांनी आशा काळेन मुखेल भुमिका केल्यो.

खासा करून ‘वाहतो ही दुर्वांची जुडी’ आनी ‘गुंतता हृदय हे’ ह्या नाटकांचे दरेकीं 900 परस चड प्रयोग जाले. ‘गुंतता हृदय हे’ नाटकांत डॉ काशीनाथ घाणेकार तिचे वांगडा मुखेल भुमिकेंत आशिल्ले. हें नाटक खूब गाजलें. हाचे भायर तिगेलें खास आवडीचें नाटक ‘हसत हसत फसवुनी’ त आशान विनोदी भुमिका केल्ली. नाटकांतल्या तरेकवार भूमिका वरवीं आशा काळेन अभिनयांत भावनेचो अंतर्भाव आनी सोबितकाय खोलायेन रुजयली. नर्तकी म्हूण माचयेर पदार्पण करतना तिणें ठुमरीचेर सादरीकरण केल्या उपरांत वेगवेगळ्या चित्रपटांतल्या प्रसंगांनीय तिणें नाच केलो. पूण सिनेमांतली तिची वळख कुटुंबीक, सादी, सोज्वळ नायिके पुरती मर्यादित उरली. चडशा चित्रपटांनी तिणें तुळशी भोंवतणी फेरे मारपी, वडाची पुजा करपी, सासूमायचो छळ सोंसपी सून आनी कश्ट करपी धुवांचें चित्रण उबें केलें. अर्थांत, त्या वेळार असल्याच चित्रपटांचें ल्हार आशिल्लें. आशान आपल्या अभिनया वरवीं सुनेची भुमिका प्रेक्षकां मेरेन प्रभावीपणान पावोवपाचें काम केलें. 

आशा काळेच्या सिनेमा कारकिर्दीची सुरवात 1962 वर्सा “बायकोचा भाऊ” ह्या चित्रपटांतल्यान जाली. उपरांत 1969 वर्सा “तांबडी माती”, हो दुसरो म्हत्वाचो चित्रपट. 1970- 80 च्या दशकांत तिणें चित्रपट मळार घुरी घाली. आशा काळेले उल्लेखनीय चित्रपट अशे आसात: सतीचं वाण (1969), चुडा तुझा सावित्रीचा (1971), कुंकुवाचा करंडा (1971), बाळा गाऊ कशी अंगाई (1977), ज्योतिबाचा नवस (1975), सासुरवाशीण (1978), अष्टविनायक (1979), आयत्या बिळावर नागोबा (1979), सतीची पुण्याई (1980), देवता (1983), थोरली जाऊ (1983), कुलस्वामिनी अंबाबाई (1984), अर्धांगी (1985), बंदीवान मी या संसारी (1988), पुत्रवती (1996) हे तिचे वेवसायिक नदरेन येसस्वी सिनेमा. बाळा गाऊ कशी अंगाई ह्या सिनेमांतलें ‘निंबोणीच्या झाडामागे’ हें अंगाई गीत आयज लेगीत आयकतना आशा काळेची याद जाता. पुत्रवती (1996), चांदणे शिंपीत जाशी, सतीची पुण्याई हे तिचे गाजिल्ले सिनेमा.

दिग्दर्शक वसंत जोगळेकारान 1976 वर्सा ‘हा खेळ सावल्यांचा’ ह्या सिनेमांत आशा काळे म्हणल्यार समाजीकतेची मूर्त अशी प्रतिमा पुरायपणान पुसून वडोवपी एक वेगळी आनी आव्हानात्मक भुमिका दिली. चड करून साडी, णव वारी न्हेसपी सोज्जळ आशा अचकीत तेन्नाचे शर्ट, पॅंट, टीशर्ट सारकिल्या आधुनीक पोशाखांत प्रेक्षकां मुखार दिसली तेन्ना तिच्या फॅन्सांक जबरदस्त धक्को बसलो. पूण ही वेगळी भुमिका आशान बरे भशेन करुन पुरस्कार लेगीत मेळयलो.

आशान ‘गहिरे रंग’ ह्या नाटकांतय स्कर्ट घालुन काम केल्लें. सोज्वळ हांसतें मुखामळ आनी सहज अभिनयाक लागून जायत्या चित्रपटांक लोकप्रियता मेळ्ळी. आशा काळेन सुमार पन्नास चित्रपटांनी काम केलां. तिका मेळिल्ले कांय मुखेल पुरस्कार अशे- गदिमा पुरस्कार, ठाणे म्हानगरपालिकेचो गंगाजमुना पुरस्कार, भारती विश्वविद्यालयाचो जीवनसाधना गौरव पुरस्कार, संस्कृती कलादर्पण पुरस्कार, शाहीर पठ्ठे बापूराव पुरस्कार, मराठी नाट्य परिषदेचो जीवनगौरव पुरस्कार, नाट्यव्रती पुरस्कार, व्ही. शांताराम फावंडेशनाचो जीवनगौरव पुरस्कार, शांता आपटे भांगरा पदक आनी ह्या पुरस्कारां खेरीज महाराष्ट्र राज्य चित्रपट पुरस्कार आनि हेर जायते पुरस्कारांनी तिचो भोवमान केला. आशा काळे ही माधव नायक हांचे कडेन लग्न जाल्या. उपरांत तिचें नांव गौरी माधव नायक अशें बदललां. तिगेली वळख मात आशा काळे अशी उरल्या.

————————————–

सुदिन वि. कुर्डीकार