सैमीक काय मनीस निर्मीत प्रलय ?

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

ह्या दोंगरफुटींत तशें पळोवंक गेल्यार सैमीक कारण आसाच. मात, जें लुकसाण जालां ताका मनीसूय तितलोच जबाबदार आसा.

12 वर्सां उपरांत उत्तराखंडांत परतून एकदां दोंगर देंवपाची घडणूक घडली. हे फावटी ही घडणूक तितली भयानक नाशिल्ली, पूण अशें घडटा तेन्ना इतलें लुकसाण कशें जालें, ताचो नियाळ घेवप गरजेचें आसा. 12 वर्सां पयलीं केदारनाथ आनी लागसारच्या वाठारांनी आयिल्ल्या महाप्रलयांत सुमार 6 हजार लोकांचो बळी गेल्लो. ह्या महाप्रलया उपरांत थंयच्या सैमीक गजालींचो अभ्यासूय जालो. तरीय उत्तराखंडांत दोंगर देंवन व्हड प्रमाणांत लुकसाण जावप म्हणल्यार चूक कोणाची म्हणप?
चीनाचे शिमेक तेंकून आशिल्ल्या उत्तरकाशी वाठारांतल्या दोंगरांनी उटंगाराचो पावस पडलो, आनी वयल्यान चिखलाचो लोट सकयल देंवलो. सकयल्या गांवांनी तो नेटान पावलो. आतां मेरेन थंय कितल्या लोकांक मरण आयलां ताचो अधिकृत आंकडो येवंक ना. तरीय हो आंकडो पन्नासा वयर तरी आसूं येता.
उत्तराखंडांत चडश्या दोंगरांनी झेलाचे हिमखंड आसतात. गरमेच्या आनी पावसाच्या दिसांनी हिमन्हंयेंत रुपांतरीत जावन ती व्हांवता. तशेंच झेल आशिल्ल्या दोंगरांनी व्हड प्रमाणांत पावस पडल्यार थंयच्या दोंगरांची उदक मुरोवन घेवपाची तितली तांक नासता. हो अभ्यास केदारनाथ महाप्रलया उपरांत जाल्लो.
गुणात्मक ग्रंथालय पद्दत वापरून हो अभ्यास – संशोधन केल्लें. खास करून राष्ट्रीय आपत्ती वेवस्थापन संस्था (एन.आय.डी.एम.) आनी उत्तराखंड सरकाराच्या अहवालांचेर, तशेंच जायतीं पुस्तकां, संशोधन निबंद आनी लेख हांचेर आदारून संशोधन जालें. ह्या संशोधना खातीर एशियन न्यूज इंटरनॅशनल (एएनआय) सारक्या खबरां एजन्सींनी दिल्ल्या अहवालांचोय खोलायेन नियाळ घेतलो. पर्यटन मंत्रालय, पर्यावरण मंत्रालय, भारतीय नियोजन आयोग, भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण, उत्तराखंड पर्यटन उदरगत मंडळ हांचे सयत अधिकृत संकेतथळांचोय संदर्भ घेतलो. तशेंच, थळाव्यांची मुलाखत घेवन तांच्या मतांचोय तातूंत आस्पाव केल्लो. केदारनाथ आनी उत्तराखंडा विशींच्या म्हायतीपटांचोय नियाळ घेवनय निश्कर्श काडलो.
उत्तराखंड आनी खास करून केदारनाथ हो भुगोलीक नदरेन संवेदनशील वाठार जाता. दिल्लीची शी काडले उपरांत पातळिल्ली उत्तराही दोंगुल्ली जलोढ (मातयेचो गाळ) सांठ्या सकयल पुरून हिमालयाच्या खडपांत खोल पातळ्ळ्या. ते भायर, तो इंडो-ऑस्ट्रेलियन टेक्टॉनीक प्लेटाचेर उरला, जो ल्हवू ल्हवू उत्तरे वटेन वता आनी हिमालयाचे रांगेंत उत्तराखंडाचेर म्हत्वाचो दाब घालता. हाका लागूनय थंयच्या दोंगुल्लेच्या वाठारांनी उदका सांठ्यांचेर, न्हंयांचेर परिणाम जाता.
ते भायर उत्तराखंडांतल्या दोंगुल्ल्यांनी उटंगाराच्या पावसाचीय शक्यताय आसता. भारतीय हवामान खात्यान दिल्ले म्हायती प्रमाण 2013च्या जून म्हयन्यांत 14 ते 18 जून ह्या काळांत उटंगाराची शक्यताय उक्तायिल्ली. ते प्रमाण पडिल्ल्या पावसाक लागून विनाशकारी भूस्खलन म्हणल्यार दोंगरफुटी जाली. 15 ते 18 जून 2013 ह्या काळांत सरासरी 71.3 मिमि पावसाचे तुळेंत वट्ट 385.1 मिमि पावसाची नोंद जाल्या, जी 440 टक्क्यांनी वाडल्या म्हूण स्पश्ट दिसता. अशेंय त्या वेळार केल्ल्या सर्वेक्षण अभ्यासांत नमूद केलां. उटंगाराच्या पावसाक लागून मंदाकिनी न्हंय हुंवार आयिल्ल्यान रुद्रप्रयाग जिल्हो आनी लागसारच्या वाठारांनी खर हुंवार आयलो आनी ताका लागून उदकाची पातळी बरीच वाडली. केदारनाथ आनी रामबारा वाठारांतल्यान व्हांवपी उदकाच्या हुंवाराक लागून व्हड प्रमाणांत गाळ आयलो आनी तातूंत व्हड प्रमाणांत खडपांचो आस्पाव आशिल्लो आनी ताचे वाटेर आशिल्लें सगलें नश्ट जालें. तशेंच, उदकाच्या अफाट प्रमाणाक लागून पुराय वाठारांत व्हड प्रमाणांत धूप जाली, ताका लागून व्हड प्रमाणांत दोंगरफुटी जाली.
आतां उत्तरकाशींतली दोंगरफुटीय अश्याच प्रकारची आसा अशें म्हणपाक जाता. फुडें कांय दिसांनी ह्या दोंगरफुटीचेरूय अभ्यास जातलो.
ह्या दोंगरफुटींत तशें पळोवंक गेल्यार सैमीक कारण आसाच. मात, जें लुकसाण जालां ताका मनीसूय तितलोच जबाबदार आसा. दोंगुल्ल्यांचो, थंयच्या न्हयांचो इतिहास खबर ना अशें ना. पूण वर्सां वतात तशी नवी पिळगी येता, जाण्ट्यांच्यो गजाली कानामनार घेनासतना पयश्यां फाटल्यान धांवतना सैमीक गजालींचो, भुगोलाचो विसर पडटा, अशें थंय जालां.
पर्यटन थळ म्हूण विकसीत जावपी वाठारांनी चडांत चड प्रॉपर्टी उबी करप, सेवा दिवपी गजाली उबारप, तातूंतल्यान पयशे जोडप हो विचार मुखार आयिल्ल्यान आपूण खंय कितें उबारता ताचो विसर पडटा, आनी अश्या प्रलया वेळार व्हड प्रमाणांत लुकसाण जाता. न्हंये कुशीक न्हय तर मूळ न्हंयेंच्या पात्रांतूच इमारती उब्यो जावपाचे प्रकार वाडल्यात. पयलीं तेंपार पुराय न्हंय उपरांत खडपांनी गाळ जमा जावन ताचें रुपांतर जमनींत जाल्ले हे वाठार आसात आनी अशें जायते वाठार आसात. जो मेरेन न्हंय उण्या प्रमाणांत व्हांवता तोमेरेन कांय कळना. मात उटंगाराचो पावस पडून दोंगरफुटी जाली जाल्यार न्हंय आपलो पुराय वाठार व्यापता, तेन्ना तिच्या वाठारांत आशिल्लें घेवनूच वता वा मोडून उडयता. केदारनाथ महाप्रलया उपरांत लोकांनी, वेवसायिकांनी कांयच शिकूंक ना, ताची देख उत्तरकाशींत दिश्टी पडली. कित्याक तर थंय कितलींशींच बांदकामां ह्या 10 वर्सांतलीं आसात. तेन्ना हो प्रलय सैमीक आसलो तरी लुकसाण मात सैमीक कारणांक न्हय, अशेंच म्हणूं येता.
उत्तराखंड आनी हिमालयाच्या दोंगरांनी व्हड प्रमाणांत पावस पडप, ढगफुटी जावप वा एकेच सुवातेर सेगीत चड पावस पडून दोंगरफुटी जावप चालूच आसता. ताका लागून दोंगराच्या सकयल्या गांवांतल्या न्हंयांक हुंवार येताच. तशेंच हवामान बदलाक लागून हीमन्हंयो वितळपाचेय प्रकार घडटात. 2023त आयआयटीच्या कांय संशोधकांनी केल्ल्या अभ्यासा प्रमाण 2 हजार मिटर परस चड वयर आशिल्ल्या वाठारांनी ढगफुटी वा उटंगाराचो पावस जाताच. ह्या गजालींक लागून थंयच्या दोंगराच्या वाठारांनी प्रलयाचो भंय हो सदांच उरतलो. तेन्ना मनशान अश्या वाठारांनी न्हंये देगेक बांदकामां करतना विचार करपाची गरज आसा. न्हंयांचो परंपरीक वा पुरातन म्हणूं येता तो वाठार सोडून वयल्या वाठारांनी बांदकामां करपाक हरकत ना. थंयच्या प्रशासनानूय परवानगी दितना ही गजाल लक्षांत धरपाची गरज आसा. जाल्यारूच फुडाराक प्रलया सारक्यो गजाली घडच्यो नात.

अमर पाटील
7507495151