भांगरभूंय | प्रतिनिधी
खंयचेय भाशेंत साहित्याचे जायते काल्पनीक आनी अकाल्पनीक प्रकार सांपडटात. काल्पनीक प्रकारांत सृजनशीलतायेची चड गरज जाल्यार अकाल्पनीक प्रकारांत विचार आनी मांडावळ म्हत्वाची. कथा, कविता, निबंध आनी कादंबरी (नवलिका वा कादंबरीका) हे प्रकार चड घोळटात जाल्यार चरित्र, सोदवावर, डॉकुमॅन्टेशन हाचो अकाल्पनिकांत आस्पाव जाता. दर एक साहित्य प्रकार बरोवंक हिकमत लागता. पूण सगल्या प्रकारांत सुरवात आनी शेवट आसताच. कविता मात वेगळी आसूं येता. संवसारांतल्या व्हड व्हड कवींनी वेगळ्यावेगळ्या रुपांनी कविता बरयल्या. कांय बरोवप्यांनी गायनांतल्यान कवितेक वेगळो आयाम दिल्लो आसा. संत-साहित्य हाका देख म्हण पळेवं येता.
साहित्याची जाणवाय
साहित्याचो अणभव घेवपाचे प्रक्रियेंतूच साहित्य प्रकारांत लिपिल्ली जाणवाय मुखार येता. ही जाणवाय आमच्या मनाचेर प्रभाव घालता, आमी निर्णय घेवंक सक्षम जातात. खंयचेय साहित्यकृतीचो आनंद घेतात तेन्ना कविता ही नवलकथा म्हण वाचिनात वा नवलकथा नाटक म्हण वाचिनात. हाचो अर्थ, आमचें मन साहित्याचे विशिश्टताये कडेन एकरूप जाल्लें आसता आनी आमचीं इंद्रियां ते साहित्यकृतिची जाणविकाय, रुपडें, निजाचे अशे संकेत, तंत्र हांचे विशीं समजणी मेळयतात. हांगासर आमच्या गिन्यानांत नवी भर पडटा आनी ते साहित्यकृती विशीं आमच्या मनांत अपेक्षा निर्माण जातात. ह्यो अपेक्षा सफळ जाल्यो नात जाल्यार ते साहित्यकृतींत कितें तरी उणें आसा अशें म्हाका दिसूंक लागता, पूण तीच गजाल दुसऱ्याक दिसतली अशें ना.
भास शास्त्रीक नदरेन
साहित्य हें एक भोशेचें शास्त्र, जें लोकांक संवसार समजून घेवंक मजत करूंक शकता अशें आरिस्टोटलाचें मत आशिल्लें. साहित्यांतल्यान घडणुकांची व्याख्या, स्पश्टीकरण आनी वाद घालपाची चौकट मेळूंक शकता आनी साहित्याक लागून मनशांची वागणूक आनी जिवीत सुदारूंक शकता अशेंय ताचें मत आशिल्लें. ताच्या मतांचेर अभ्यास केलो जाल्यार दिसता आमी साहित्यांतल्यान सैमांतल्या वस्तुंचें अनुकरण करतात, आमचे भोंवतणच्या संवसाराचें अनुकरण करतात. तातूंत आमच्या चारित्र्याचो आभास जाता वा आमच्या चरित्र्या विशीं आमी दुसऱ्याक सांगून तांचे कडल्यान कितें तरी अपेक्षीत करतात. आमचें बरप जशें-जशें मुखार वता, तशे-तशें आमच्या पात्रांनी बदल घडून येतात, तीच आमच्या विचारांची वाड म्हणूं येता. हे खातीर बरयतना सुरवात तें शेवट मेरेन आमच्या बरपाचेर आमची पखड आसूंक जाय. एके बरे कथेचे रचणुकेंत, एक विशिश्ट काळ आसूंक, ती लांबयत रावल्यार तिचो घोस्त वता. कथा लांबोवप म्हणल्यार कथेंत नाका आसतना पात्रां हाडप, नाका तें वर्णन करप, मुखेल पात्रा कडलें लक्ष काडून आदारीत पात्राचेर व्हरप. विशयांतर करप हेंवूय कथेचें लुकसाण करता. मात कवितेंची भाजू वेगळी. तातूंतल्यान उगते जावपी भावनेचेर संस्कार-प्रणाली थीर आसूंक जाय. जायते फावटी कवितेंत शोकांतिका आसता, हेंच कवितेचें सगल्यांत उंचेलें रूप अशें जायते बरोवपी म्हणटात, आनी तातूंतच एके खाशेले गंभीर कृतीचें अनुकरण जाल्लें दिश्टी पडटा.
साहित्याचे तीन मुखेल वर्ग
साहित्यांत तीन मुखेल वर्ग आसात, पयलो – कथात्मक, दुसरो – काव्यात्मक आनी तिसरो – नाट्यात्मक. अमेरिकेचो म्हालगडो कथाकार ऍडगर अलन पो हाणें 1842 वर्सा कथेच्या स्वरूप लक्षणाची पयली वयली मांडणी केली अशें सांगतात. रशियन नाटककार आंतोन पावलोवीच चेखोव हाणें 1889 वर्सा साहित्याच्या रुपांचेर भासाभास करतना म्हणलां, “रंगमाचये प्रमाणें कथेक लेगीत निजाचे कला संकेत आसात.” 1901 वर्सा ब्रँड मॅथ्युव्स ह्या कथाकारान आपल्या ‘द फिलोजॉफी ऑफ द शॉर्ट स्टोरी’ ह्या निबंधा वरवीं कथेची संकल्पना इस्कुटावन दाखोवपाचो यत्न केला. ह्या रुपांच्या तंत्रांक धरून भोव करून पो-न मांडिल्ले संकल्पनेच्या आधारान मराठी कथाकार प्रॉफेसर नारायण सिताराम फडके हाणें अशे विचार मांडल्यात, “उण्यांत उणीं पात्रां आनी उण्यांत उणे प्रसंग उपकारावन थोड्या वेळा भितर परिणांकारक रितीन सांगिल्ली वा आयकुप्यांच्या मनांचेर एकूच छाप घालपी सांगणीं म्हणल्यार लगुकथा.” हे विचार जयंतीची कथा ह्या पुस्तकांत मेळटात.
ह्या विधानां वेल्यान साहित्याचे वर्ग कशे वेगळे आसात हें जाणवता. मनशाचें मन जशें दुसरो कोण पारखूंक शकना, तशे ताचे विचार. एक ल्हान भुरगें हांसता, हांसता-हांसतना रडटा, हें अशें कित्याक घडटा ताचो थाव घेवपाक आवयक खूब यत्न करचे पडटात. हांसतना तिका पडून गेल्लें नासता पूण रडटना, ती ताचीं कारणां सोदता. अशेच तरेन बरोवपी आनी वाचप्याचें नातें. बरोवप्यान बरोवन दवरिल्लें साहित्य “हें अशेंच कित्याक?” आनी “अशेंच कित्याक न्हय?” हाचें विश्लेशण केल्यार मन उजवाडावपी विचार मेळूंक शकतात.
शब्दभांडार
दर एका बरोवप्या कडेन उतरांचें भांडार (कोरपोरा) आसूंक जाय. भारतीय स्थराचेर वावुरतले आनी साहित्यांतलो दरएक प्रकार फुलतलो जाल्यार त्या त्या बरोवप्यान आपली उतरावळ वाडोवची पडटली. जितली उतरावळ गिरेस्त, तितलें साहित्या गिरेस्त. जवाहरलाल नेहरू युनिव्हरसिटीच्या फुडारपणा खाला इंडियन लँग्वेजीस कॉरपोरा इनिशियेटीव्हच्या आधारान दोन विशयांचो समांतर शब्दसंच तयार करपाचो प्रकल्प हेर भासां बराबर कोंकणितूय पुराय केला. ती उतरावळ आमचे कडेन कितली आसा आनी आमी ताचो कितलो वापर करतात आनी गोंय विद्यापिठांत कोंकणीचो कितलोसो वावर जाता, तो समेस्त कोंकणी बरोवप्यांक कळूंक जाय.
साहित्याची समिक्षा
दर एका साहित्य प्रकाराची एका वस्तुनिश्ठ, तठस्त भुमिकेच्या समिक्षका कडल्यान समिक्षा जावंक जाय. तो साहित्यकृती कडेन वा कलाकृती कडेन प्रामाणीक आनी एकनिश्ठ रावूंक जाय. साहित्यकृतीच्या भिन्न-भिन्न विशयांचें ताका गिन्यान आसूंक जाय. विशयाचो संशोधरुपी सार काडपाची कुवत आसूंक जाय. म्हाका जें दिसलें, जें उमजलें तितलेंच मांडलें म्हण जायना, वाचपी हे नदरेन त्या विशयांतल्यो उणिवो वा वर्गूण स्पश्ट करपाचें ताका मन आसूंक जाय. भावना, बरोवप्याचें मन, भक्तिभाव, अध्यात्म, ते भायर मनीस-पात्रांची प्रतिमा, कश्ट, भावनात्मक हालचाली हांचोय विचार समेक्षेंत येवंक जाय. तें बरोवप्याक मार्ग्दर्शक थारूंक शकता.
सोंपयतना…
आमकां रावीन्द्रबाब केळेकार, भाई मावजो सारके साहित्यीक घडोवपाचे आसात. ते खातीर आमचे साहित्य प्रकार आनीक फुलोवंक शिकूंक जाय. तें करूंक आमी वावरुया.
विन्सी क्वाद्रूस
9822587498
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
