साळांतले गडे

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

गांवचे परब, राउत, देवळी, घुरे, नाईक, म्हाले जातींतलेच लोक गडे जाता म्हूण कळटा. आदीं त्रेसट गडे पडटाले. पूण ह्या वर्सा त्रेचाळीस गडे आसात म्हण कळटा.

गोंयच्या शिगम्याचे उत्सव वेगवेगळे. कांय तर आंगार कांटो हाडपी. काळजाची धडधड वाडोवपी शिगम्याचो एक उत्सव म्हणल्यार दिवचल म्हालांतल्या साळांतलो गडे उत्सव. खुबशा गांवांनी फाल्गून पुनवेक गडे पडटात. वळवय, आमोण्या, कुडण्यां, पिळगांवां, बोड्ड्यां आनी हेर कांय गांवांनी. पूण चड फामाद आसात ते साळांतलें गडे.
हो उत्सव तीन दीस चलता. पुनवेक पंदरा दीस आसा म्हणल्यार लोक होळये खातीर आंब्याचो रूख सोदपाक भोंवतात. गांवांत फावोसो रुख मेळना जाल्यार गांवां भायलो आंबो, भिरंड, पणसाचो रुख पळोवन दवरतात. ताची उंचाय सुमार साठ ते सत्तर फूट आसची पडटा. पुनवे दिसा मात्शीं मुळां दवरून तो कापता, भायर भितर आसलेले ताचे खांदे कापतात, फक्त वयल्या पोंताक बारीक खांदे दवरतात. रुखाक हळद, पिंजर, फुलांचे हार घालतात आनी हर हर महादेव म्हणीत धोल- ताशांचे गजरांत तो गांवांत हाडटात. मागीर आंब्यांचीं पानांनी तो सजयतात. मध्यान रातीक भुमिका देवीच्या प्रांगणांत खणिल्ल्या फोंडकुलांत घालतात. होच शिगम्याचो मांड. हांगा महादेवाचें देवूळ आसलें म्हूण कळटा. ह्याच देवळाचो एक फातर थंय आसा, अशें एका गांवकारान सांगलें. असलो फातर साळ गांवांत खंयच ना. ताका भक्तीभावान लोक पायां पडटात. गड्यांक पंदरा दीस आसा म्हणल्यार गांवकार महादेव भुमिका देवीचो कौल घेतात.
गांवचे परब, राउत, देवळी, घुरे, नाईक, म्हाले जातींतलेच लोक गडे जाता म्हूण कळटा. आदीं त्रेसट गडे पडटाले. पूण ह्या वर्सा त्रेचाळीस गडे आसात म्हण कळटा. गडे म्हटल्यार महादेवाचे गण अशें गांवकार मानतात. खूब आदीं पसून हो गड्यांचो उत्सव साळांत चलता. ह्या उत्सवांत फक्त कांय लोकांक अदृश्य शक्ती दिश्टी पडटा. हो अजाप जावपा सारको आंगार कांटो हाडपी खेळ तीन दीस चलता. महादेवान हो गड्यांचो खेळ सुरू करून भुमिका देवीच्या हातांत ह्या खेळाची सुत्रां दिल्यांत आनी म्हाड्डेश्वर राखणदार हो खेळ चलयात अशें गांवकार मानतात. कांय गडे जाण्टे पिरायेचे आसतात, तर कांय वीस- बावीस वर्सांचे. भार आयले उपरांत जाण्टे पसून तरनाटे कशे धांवतात. बाबरेश्वरा कडेन पयलो गडो दितात जाल्यार निमणो गडो माडयेश्वरा कडेन दितात.
साळां एकूण बारा राखणदार आसात. गड्यांच्या दिसांनी सगळ्या राखणदारांचो मानपान बरे तरेन गांवकार करतात. पयलो राखणदाराचो मान म्हाड्डेश्वराक, गड्यां दिसा रोमटा ह्याच राखणदाराचे घुमटे कडल्यान सुरवात जाता. दुसरो जटारेश्वर, तिसरो बाबरेश्वर, घावनारेश्वर, पातोरेश्वर, धाटसाखरेश्वर, कारेश्वर, भाटल्यायतलो राखणदार, आंब्यांतलो, काणेश्वर, होडेश्वर आनी देवीच्या फाटल्या देवीचो राखणदार.
रातीं साडेणवांक सुमार गडे धवें फुल्ल धोतीर आनी भेंडाक चामड्याचो पड्टो बांदून मांडार येतात. इतले म्हणसर लोक आनी हेर सोयरीं-धायरीं इश्ट मांडार हजर जातात. एके वाटेन रोमट म्हाड्डेश्वराक नमन घालपाक ताच्या जाग्यार हजर आसतात. थंय सांगणें, नमन आनी हेर विधी जाले उपरांत रोमट मांडार येतात. थंय पावतासर बारा- साडेबारा जातात. मांडार पावलें म्हणतच मांडावेले सगळे नमन, सांगणीं, गाराणीं सुरू जातात. नेमलेले गांवचे लोक सातत्यान नमन म्हणत रावतात. रोमट, गडे मांडार होळयेक प्रदक्षणां काडटात. पांच प्रदक्षणां जाल्या उपरांत गड्यांच्या आंगांत एक शक्त संचारता आनी ह ह ह ह आवाज करीत ते धांवपाक लागतात. गडे धांवत कार्येश्वराच्या थळा कडेन वतात. थंय लोकांनी आपलीं कामा जाल्यार पुरो (लग्न, भुरगें जावपाक केल्ल्यो आंगवण्यो) म्हण मातयेचे ल्हान बुडकुले धांपून दवरिल्ले आसतात. ते घेवपाक गडे कार्येश्वरा कडेन धांवतात. तेन्ना कार्येश्वर तांकां चूड दाखोवन वाट दाखयता. परत येतना कांय गड्यांक कार्येश्वर राखणो लिपयता. पूण बाकीच्या गड्यांक हें खबर आसना. इतले गडे वांगडा उगड्या पायांनी धांवतात, पूण ते एकामेकांक आदळनासताना धांवतात. तांका कसलीच दुखापत जायना. आपल्या वांगडा गेल्ले कितले जाण परतले हें लेगीत तांकां खबर आसना. परत मांडार पावतच गड्यांचेर तिर्थ मारले म्हणतच भार निवळतात, तांचे मदले गडो वा गडे ना म्हण कळटच धोल वाजोवप्याक घेवन गांवकार आनी बाकीचे गडे लिपयिल्ल्या गड्याक सोदपाक वतात. ह्याय वेळार राखणदार चूड दाखयतात आनी हय न्हयशी देंवचाराची आकृतीय दिश्टी पडटा. तोंड मात दिश्टी पडना.
गडो दिल्ल्या जाग्यार पावतच राखणदार गड्याक परत दिता. ताका कसलीच स्मृती आसना. त्या गड्याक मांडार घेवन आयले उपरांत पुजारी ताका शुद्धीर हाडपाक देवस्पण करतात तेन्ना बाकीचे गडे होळये भोंवतणी नाचतात. गड्यांचें धांवप, गडे लिपोवप जाता आसताना गांवकाऱ्यांचे नमन आनी रोमटांचो आवाज चालूच आसता. हें नमन बंद जायत जाल्यार गडे रानांत शेणटात म्हूण गांवचे लोक सांगतात. गडे रानांतल्यान धांवता आसताना दोंगराचेर पेट्ट्यो चुड घेवन राखणदार उबे आसतात, म्हूण कळटा. गड्यांक धांवताना वाटेर एक ल्हान व्हाळांतल्यान धांवचें पडटा. उदकांतल्यान धांवता आसताना लेगीत तांचे धोतीर वोलें जायना म्हूण कळटा.
गड्यांचे धांवप चालू आसतना देवचाराचो आवाज येता. तिसऱ्या रातीक मागीर गडे धांवत- धांवत मसुंडेंत वतात. थंयचीं अर्दीं जळलेली लाकडां, बडयो भुतां गड्यांच्या हातांत दितात. ह्या वेळार मेल्ल्या लोकांचो आवाज आयकुपाक येता, अशें म्हणटात. गडे मसुंडेंतल्यो वस्तू घेवन मांडार येतात आनी नाचपाक लागतात. नाचतना ते पडटात. थारावीक लोक तांच्या कानांत फूंक मारून तांकां उठयतात,मागीर मसुंडेतल्यो हाडलेल्यो वस्तू घेवन ते परत थंय व्हरून उडयतात आनी परत येतात. ह्याय वेळार वाजप, नमन चालू आसता. हें जाल्या उपरांत गडे सोंपता. गड्यांच्या उत्सवाक हजर रावतल्या लोकांक तेच रातीक वा फांतोडेर घरा वचपाक मनाय आसता. उजवाडले उपरांत तांणी घरा वचपाक जाता. उत्सवाक येतना रातच्या णवां पयलीं गांवांत येवपाक जाय. उपरांत गांवांत येवपाक मनाय आसा. तर असो हो उत्सव.

प्रिता परब
9921382375